هفته سیاه پول روسی

دنیای اقتصاد: طرح‌ نیمه‌شب بانک مرکزی روسیه برای مهار سقوط روبل فایده نداشت و روز دوشنبه این پول شاهد سقوط ۱۰ درصدی بود. تب سقوط ارزش روبل در روز سه‌شنبه هم ادامه پیدا کرد و باز هم سقوط ۱۰ درصدی دیگری را تجربه کرد. نخست‌وزیر این کشور در پی کاهش شدید ارزش روبل از مردم این کشور می‌خواهد «صبر» داشته باشند. او در سخنانی به مردم روسیه قول داد ارزش پول این کشور دوباره به سر جای خود باز خواهد گشت. با وجود اینکه بانک مرکزی این کشور تاکنون ۷۵ میلیارد دلار هزینه کرده تا ارزش روبل را حفظ کند، اما این سقوط ادامه پیدا کرده و تدبیر خانم الویرا نابیولینا، رئیس‌بانک مرکزی روسیه نیز هنوز موثر واقع نشده است. بر این اساس در روسیه سه‌شنبه «روز سیاه» یا «سه‌شنبه سیاه» لقب گرفت. ارزش روبل روسیه در سال جاری ۴۹ درصد در مقابل دلار کاهش یافته است. تنزل روبل اکنون از تنزل «هریونا» واحد پول اوکراین، کشوری که در حال جنگ و در آستانه ورشکستگی است هم بد‌تر شده است. بودجه سال ۲۰۱۵ دولت بر اساس بهای نفت بشکه‌ای ۹۵ دلار در هر بشکه تنظیم شده و در‌صورتی‌که قیمت نفت خام بالا نرود، به بودجه دولت فشار زیادی خواهد آمد.

حسین موسوی: افزایش نرخ سودبانکی بی‌سابقه در نیمه‌های شب در روسیه نه‌تنها شفای درد کرملین نشد، بلکه تنها زنگ خطر را برای این کشور به صدا درآورد. حتی در روزی که به سه‌شنبه سیاه شهرت پیدا کرد، ارزش روبل باز هم ۱۰ درصد سقوط کرد و نشان داد که سقوط ارزش روبل داستانی ادامه‌دار است. بنا بر گزارش‌های موجود در روسیه افزایش نرخ بهره بانکی مانع از سقوط ارزش روبل نشد و این روند همچنان ادامه دارد. پوتین اینک به دنبال یک مقصر می‌گردد و همان‌گونه که در صحبت‌های هفته قبل خود عنوان کرده بود، او غرب را به‌عنوان متهم اصلی این موضوع می‌داند. تحریم‌های یکجانبه علیه مسکو دلیل اصلی این سقوط بی‌سابقه است.

حالا، نخست‌وزیر این کشور در پی کاهش شدید ارزش روبل از مردم این کشور می‌خواهد که «صبر» داشته باشند. او در سخنانی که به همین منظور داشت به مردم روسیه قول داد که ارزش پول این کشور مانند سال‌هایی که روسیه درگیر بحران کاهش ارزش روبل بود، بتواند دوباره سرپا بایستد و این دوران سخت را پشت سربگذارد. روزنامه «نزاویسیمایا گازتا» چاپ روسیه می‌نویسد که قیاس مدودف، نخست‌وزیر روسیه با شرایط ۲۰۰۸ قابل قبول نیست. به نوشته این روزنامه روسیه در‌حال‌حاضر با تحریم‌های یکجانبه غرب روبه‌رو شده است و بخشی از بحران فعلی این کشور ناشی از این تحریم‌ها است. به‌رغم اینکه بانک مرکزی این کشور تاکنون ۷۵ میلیارد دلار هزینه کرده تا ارزش روبل را حفظ کند، باز هم این سقوط ادامه پیدا کرده و ترفند خانم الویرا نابیولینا، رئیس‌بانک مرکزی روسیه مفید واقع نشده است. بر این اساس در روسیه سه‌شنبه «روز سیاه» یا «سه‌شنبه سیاه» لقب گرفت.

در این شرایط برخی می‌گویند که سیاست‌های غلط دولت روسیه باعث تشدید مشکلات اقتصادی روسیه شده است. «آلکسی ال. کودرین»، وزیر سابق اقتصاد روسیه در زمره این افراد است و می‌گوید پایین آمدن قیمت نفت و تحریم‌های روسیه عامل اصلی این آشفتگی در بازار ارز روسیه نیست و درواقع سیاست‌های غلط پولی باعث چنین هرج و مرجی شده است. کودرین خود در سال ۲۰۰۸، به‌عنوان وزیر اقتصاد این کشور چنین شرایط مشابهی را تجربه کرده بود؛ اما توانست کشتی متلاطم کرملین را از آن توفان عبور دهد و روسیه را به همراه چین و ترکیه در زمره کشورهایی قرار دهد که در «رکود بزرگ» رشد اقتصادی خود را حفظ کرده بودند.

تاثیرات فلج‌کننده تشدید تحریم‌های غرب علیه این کشور نیز مزید بر علت شده و سقوط بهای روبل را تسریع کرده است. با اینکه بانک مرکزی روسیه روز دوشنبه (۱۵ دسامبر) به تزریق بیش از ۶ میلیارد دلار نقدینگی اقدام کرد، با این حال نتوانست از کاهش بیشتر قیمت روبل جلوگیری کند. به گزارش خبرگزاری فرانسه به‌رغم اقدام روز دوشنبه بانک مرکزی روسیه و تزریق ۶ میلیارد دلار دیگر نقدینگی در ماه جاری برای جلوگیری از سقوط بیشتر روبل، برای اولین بار ارزش واحد پول روسیه درمقابل یک دلار به ۶۶.۱۲ در مقابل یک یورو به ۸۵.۲۱ روبل رسید. ارزش روبل روسیه در سال جاری، ۴۹ درصد در مقابل دلار کاهش یافته است. تنزل روبل اکنون از تنزل «هریونا» واحد پول اوکراین، کشوری که در حال جنگ و در آستانه ورشکستگی است هم بد‌تر شده است. ارزش هریونا در مقابل ارزهای دیگر (دلار و یورو) ۴۸ درصد کاهش یافته است. برخی اعتقاد دارند که فشار اقتصادی بر کرملین باعث خواهد شد مناطق جدایی‌طلبی مثل چچن با استفاده از این وضعیت، موقعیت خود را در داخل این کشور تقویت کنند. استروبی تالبوت، کارشناس امور بین‌الملل در بلاگ رویترز در یادداشتی می‌نویسد که سال ۲۰۱۵، ممکن است که پوتین مرگ امپراتوری خود را به چشم ببیند. او می‌نویسد: قابل تصور است که روسیه در حال طی کردن شرایطی است که پیش از این شوروی در سال ۱۹۹۱ طی کرد. پوتین از دل اواخر دوران جنگ سرد بیرون می‌آید. او پس از بوریس یلتسین که سکان روسیه شکست خورده را به دست گرفته بود، نخستین تجربه خود را در رویارویی با جدایی‌طلبان چچنی در سال‌های ۱۹۹۴ تا ۱۹۹۶ تجربه کرد. او سپس در سال ۱۹۹۹، سومین جنگ خود را با شورشیان چچنی تجربه کرد. به گفته تالبوت، چچن، هم‌اینک پنج سال آرام را پشت سر گذاشته است و خبری از جنگ و خونریزی نیست، اما او اعتقاد دارد که این آرامش ناشی از مشت‌های آهنینی است که در آنجا به کار گرفته شده است و با توجه به شرایطی که روسیه از سر می‌گذراند، در سال ۲۰۱۵، پوتین خود را باید برای یک نبرد تمام عیار با شورشیان چچنی آماده کند. در این شرایط گفته می‌شود بنیادگرایان چچنی به‌دنبال تاسیس «خلافت قفقاز» در این ناحیه هستند. همچنین حضور روسیه در شرق اوکراین نیز ضعیف خواهد شد و در صورت ادامه حمایت از جدایی‌طلبان شرق اوکراین تحریم‌ها علیه این کشور افزایش خواهد یافت. غرب به دنبال آنچه حمایت عملی روسیه از جدایی‌طلبان اوکراین می‌نامد و نیز الحاق شبه‌جزیره کریمه به خاک روسیه، تحریم‌های اقتصادی را علیه مسکو اعمال کرده است؛ اما مهم‌ترین عامل کاهش ارزش پول روسیه که یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان نفت است، تنزل بهای نفت خام ارزیابی می‌شود. نیمی از درآمد دولت روسیه از صادرات نفت و گاز تامین می‌شود. تنزل بهای نفت خام در ۶ ماه گذشته به میزان ۵۰ درصد بر منابع مالی و بی‌اعتمادی مردم به پول کشور تاثیر داشته است. کریس ویفر مدیر موسسه مشاوره مالی مارکو می‌گوید: «افت روبل نتیجه هراس و واکنش‌های احساسی است. به‌خاطر این هراس روبل در آستانه سقوط بی‌مهار قرار گرفته است. در این مرحله ممکن است هر چیزی پیش بیاید. قانون‌های متداول اقتصادی در این وضعیت کاربرد ندارند و دولت باید برای توقف این تنزل و بازگرداندن اعتماد کاری انجام دهد.» ماکسیم بایف اقتصاد‌دان روسی در روزنامه ودوموستی نوشت: «در وضعیت بحران، مانند وضعیتی که روسیه از سر می‌گذراند، تنها تغییر توقعات می‌تواند به ثبات منجر شود. دولت باید برای بازگرداندن اعتماد یک برنامه روشن اصلاحات ارائه کند.»

نیل شرینگ کار‌شناس اقتصادی بازارهای در حال توسعه در موسسه کپیتال اکونومیکس مستقر در لندن نیز می‌گوید ادامه کاهش ارزش روبل به این «احساس رو به رشد دامن زده است که بحران دارد از کنترل خارج می‌شود.» او افزود: گمانه‌زنی‌ها درباره اقدامات احتمالی دولت و اعمال تدابیر شدید‌تر در جهت کنترل سرمایه‌ها تقویت شده است. نیل شرینگ گفت: «در فقدان بهبود رابطه با غرب و برداشته شدن تحریم‌های اقتصادی و مالی علیه روسیه، جاذبه عامل کنترل سرمایه و وام‌های خارجی برای دولت بیشتر می‌شود.» خبرگزاری فرانسه در ادامه می‌نویسد بانک مرکزی روسیه هفته گذشته هر روز برای حمایت از روبل اقداماتی انجام داد و روز پنج‌شنبه تصمیم گرفت نرخ کلیدی را با ۵/۶ درصد افزایش به ۱۷ درصد برساند. الویرا نابیولینا رئیس بانک مرکزی روسیه، پیش از اینکه نسخه نیمه شب اقتصادی‌اش را رو کند در هفته گذشته گفت که این بانک آماده است تا در صورت لزوم سال آینده با تزریق ۸۵ میلیارد دلار از روبل حمایت کند.

کاهش حجم اقتصاد

بانک مرکزی روز دوشنبه با ارائه تازه‌ترین گزارش خود چشم‌انداز اقتصادی تیره‌ای را برای روسیه پیش‌بینی کرد. در صورتی‌که بهای نفت در سال آینده در سطح ۶۰ دلار باقی بماند حجم اقتصاد روسیه تا نزدیک به ۵ درصد کاهش می‌یابد.

بودجه سال ۲۰۱۵ دولت بر اساس بهای نفت بشکه‌ای ۹۵ دلار در هر بشکه تنظیم شده و در صورتی‌که قیمت نفت خام بالا نرود به بودجه دولت فشار زیادی خواهد آمد. بانک مرکزی روز دوشنبه گفت نرخ تورم در سه ماه اول سال ۲۰۱۵ افزایش می‌یابد اما پیش‌بینی کرد این میزان با روند کاهشی در جهت نرخ تورم پیش‌بینی شده ۴ درصدی برای سال ۲۰۱۷ به تدریج تغییر خواهد کرد. رسانه‌های روسی هفته گذشته گزارش دادند که به دنبال افزایش تورم، اداره نان و غلات کشور خود را برای افزایش ۱۰ درصدی بهای این محصولات استراتژیک آماده کرده است. الکسی نمریوک رئیس اتاق بازرگانی، صنایع و اصناف شهر مسکو گفت بعضی از فروشگاه‌های مسکو مانند دوران بحرانی و تورم شدید در دهه نود، از قیمت‌گذاری کالا‌ها با روبل خودداری می‌کنند. در آن سال‌ها فروشگاه‌ها که اجازه نداشتند با ارزهای خارجی قیمت‌گذاری کنند قیمت‌ها را به «واحد‌های برابر سازی شده» مشخص می‌کردند که در حقیقت نام مستعار دلار است.