اولین عملیات داعش در روسیه

محمدحسین باقی: رویداد تعیین‌کننده هنگام به قدرت رسیدن پوتین همانا نابودی جنبش بنیادگرا در چچن بود و این هم به قیمت سوءاستفاده‌های حقوق بشری و سال‌ها اقتدارگرایی در آنجا بود. رویداد تعیین‌کننده هنگام بازگشت دوباره او به قدرت در دو سال پیش هم پاسخی سخت به شورش‌ها در اوکراین در ماه فوریه بود و این پاسخ هم با حمله و الحاق کریمه و یورش به جنوب شرق اوکراین همراه بود که در عین حال انتقادات غرب را هم با ریشخند پاسخ می‌داد. روز پنج‌شنبه اما پوتین مجبور شد با مشکلی از دو جبهه مواجه شود: از یکسو شورشیان چچنی حمله‌ای مرگبار در گروزنی- پایتخت چچن- انجام دادند و از سوی دیگر پوتین مجبور بود در سخنرانی سالانه خود به روس‌ها تضمین دهد که سیاست خارجی قاطعانه او نابودی اقتصادی را به دنبال نخواهد داشت.

درگیری شورشیان چچنی با نیروهای امنیتی دولتی در گروزنی- پایتخت چچن- دست‌کم ۲۰ کشته بر جای گذاشت. این در حالی است که ساعاتی بعد قرار بود سخنرانی سالانه پوتین برگزار شود. این انفجار یکی از خونین‌ترین حملات در منطقه طی ماه‌های گذشته نام گرفته که در نیمه‌های شب رخ داد. با طلوع آفتاب صبحگاهی دود سیاه از چندین نقطه دیده می‌شد. یکی از فعالان حقوق بشری می‌گوید تیراندازی‌ها تا صبح هنگام هم ادامه داشت. شایعاتی در میان تحلیلگران و رسانه‌های اجتماعی وجود دارد مبنی بر اینکه عامل اصلی این حملات نیروهای «داعش» یا برخی دیگر از گروه‌های تندرو هستند که در سوریه می‌جنگند. اگر چنین شایعاتی حقیقت داشته باشد، اولین حمله از نوع خود در روسیه تلقی می‌شود.

مبارزان چچنی در سوریه تهدید به انجام حملاتی به روسیه کرده‌اند. آنها هشدار داده‌اند به دلیل حمایت پوتین از بشار اسد دست به چنین حمله‌ای خواهند زد. «رمضان قدیروف»، حاکم چچن و متحد نزدیک کرملین، این حمله را بسیار کوچک و «پیش پا افتاده» دانست. او با حضور در سخنرانی سالانه پوتین اعلام کرد که بازسازی ساختمان‌های تخریب شده آغاز شده است. پوتین در سخنرانی خود اشاره‌ای به این حمله داشت و اعلام کرد که غرب در پس این شورش‌های طولانی مدت در کوه‌های قفقاز است؛ چرا که می‌خواهد همان‌گونه که یوگسلاوی را تکه‌تکه کرد؛ روسیه را هم به سرنوشت این کشور دچار کند. رسانه‌ها تصاویری از قدیروف هنگام دیدار با پوتین را نشان دادند. او به پوتین اطمینان داده که «اوضاع چچن در کنترل است» و عملیات‌های در دست انجام برای پوتین را شرح داد.

بیشتر حملات در قفقاز رسانه‌ای نمی‌شود چرا که خارج از مراکز شهری رخ می‌دهد. پایگاه اینترنتی «Caucasian Knot» - که رویدادهای قفقاز را از نزدیک رصد می‌کند- خاطرنشان می‌سازد که طی سال جاری تا پایان نوامبر حدود ۲۹۰ نفر کشته و ۱۴۴ نفر در چچن زخمی شدند. این پایگاه اینترنتی خاطرنشان می‌سازد که حمله روز پنج‌شنبه سومین حمله در سال ۲۰۱۴ بود. پیش از آن در ۵ اکتبر حمله‌ای دیگر رخ داده بود که ۵ نفر را کشت و در ماه آوریل هم با حرکت یک خودروی زرهی روی مین ۴ سرباز کشته و ۷ نفر زخمی شدند. «کمیته ضدتروریسم روسیه» اعلام کرد در حمله پنج‌شنبه که نیمه‌های شب انجام شد، سه مامور ایست بازرسی پلیس کشته شدند و ۶ نفر شبه‌نظامی دیگر هم که در ساختمانی پنهان شده بودند، از سوی نیروهای دولتی از پای در آمدند. سایر شبه‌نظامیان به «مدرسه شماره ۲۰» رفتند و درگیری در آنجا ادامه یافت. رسانه‌های روسی می‌گویند وقتی این درگیری آغاز شد هیچ معلم یا دانش‌آموزی در مدرسه نبود. «آندره چاتسکای» سخنگوی کمیته ضدتروریسم روسیه اعلام کرد ۱۰ افسر پلیس و ۹ شبه‌نظامی چچنی کشته و ۲۸‌افسر پلیس دیگر زخمی شدند.

قدیروف اعلام کرد که این شبه‌نظامیان به گروه «دوکو عمروف» وابسته اند؛ رهبر مادام‌العمر شبه‌نظامیان چچنی که سال گذشته کشته شد. حملاتی که این گروه اعلام کرده بود علیه بازی‌های المپیک در سوچی انجام خواهد داد، هرگز اتفاق نیفتاد. مبارزان اسلامگرا در جنوب روسیه زمانی سازمان یافتند که «امارت قفقاز»، جنبشی که از رقابت ناسیونالیستی اولیه چچنی‌ها و سکولارها برای استقلال در دهه ۹۰ شکل گرفت، پدید آمد. بیستمین سالگرد آغاز جنگ چچن ۱۱‌دسامبر است. «واروانا پاخومنکو»، تحلیلگر مستقل اوضاع منطقه می‌گوید: «این می‌تواند حمله‌ای نمادین باشد تا نشان دهد که آنها هنوز می‌توانند حوادث مهم را سازمان دهند. آنها به حامیان جدید و مبارزان جدید نیاز دارند.» «دمیتری ترنین»، رئیس موسسه کارنگی در مسکو می‌گوید: «هدف این عملیات فقط شرمسار کردن پوتین ساعاتی پیش از سخنرانی سالانه او بود.»

«عالیاسخاب کبکوف»، رهبر جدید امارت قفقاز، به صورت عمومی به داعش سوگند وفاداری یاد نکرده است. اما بسیاری از مسلمانان دیگر از قفقاز، داغستان و سایر جمهوری‌های جنوب روسیه برای مبارزه علیه اسد به سوریه رفته اند. «ترخان باتیراشویلی» که به ابوعمر الشیشانی معروف بود یکی از رهبران چچنی بود که چندی پیش کشته شد. او هم به انجام حملاتی در خاک روسیه به کرملین هشدار داده بود. پدر الشیشانی از منزلش در منطقه پانکیسی در گرجستان، نزدیک مرز چچن، به خبرگزاری بلومبرگ در رابطه با نامه پسرش می‌گوید: «او می‌گفت پدر نگران نباش. می‌آیم و به روس‌ها نشان می‌دهم. من حامیان بسیاری دارم و این حامیان بیشتر هم خواهند شد. خواهی دید که از روس‌ها انتقام خواهیم گرفت.»

حمله روز پنج‌شنبه به چچن و بحران اقتصادی فعلی در روسیه پرسش‌هایی همزمان در مورد دستاوردهای ریاست‌جمهوری پوتین داشته است: پایان جنگ‌های چچن و کسب موفقیت‌های جدید برای بسیاری از روس‌ها. در حالی که درگیری اخیر در چچن به مردم روسیه گوشزد می‌کرد که شورش در کوه‌های قفقاز هرگز پایان نیافته اما سخنرانی سالانه پوتین که ساعاتی پس از انفجار در چچن رخ داد توضیح قانع‌کننده‌ای در مورد نحوه مواجهه روسیه با آسیب اقتصادی ناشی از تحریم غرب و کاهش همزمان قیمت نفت و کاهش ارزش روبل در بر نداشت. پوتین به دنبال این بود تا خود را به عنوان رهبری ترسیم کند که سرنوشت باشکوه روسیه را در دست دارد؛ رویکردی که از سوی حامیان او به آن دامن زده می‌شود. با این حال، منتقدان او این سخنرانی را «گمراه‌کننده» و «آدرس غلط دادن» نامیدند، در حالی که پوتین نه نفس این مشکلات را تایید می‌کرد و نه نقش در ایجاد آنها را. «ولادیمیر. اِی. ریژکوف»، سیاستمدار مخالف می‌گوید: «او فکر می‌کند وضعیت کاملا تحت کنترل است- مشکل ارزهای خارجی، نفت، بودجه، روبل، اقتصاد، تورم و ...- اما وضعیت واقعا تحت کنترل نیست. کشور نیاز به جراحی دارد در حالی که او پیشنهاد فیزیوتراپی می‌دهد.» پوتین با ایستادن در کنار تالار سن جورج با سنگ‌های سفید پرتلالو و در برابر یک هزار نفر از نخبگان سیاسی کشور، در این سخنرانی تصریح کرد که روسیه با زمان‌های سختی مواجه است اما باز هم اذعان کرد که مسیر سیاست خارجی مبارزه‌جویانه کشور را اوایل سال جاری تعیین کرده است. در بخش اول سخنرانی ۷۰ دقیقه‌ای، پوتین رویکردی خشمگینانه نسبت به الحاق کریمه در قبال غرب در پیش گرفت و اعلام کرد که این ایالات متحده است که به دلیل شکل دادن به کودتا در اوکراین باعث و بانی مشکلات است.

پوتین در بخشی از سخنرانی اش «کریمه» را با «کوه معبد» در بیت‌المقدس مقایسه کرد و اعلام کرد که این شبه‌جزیره اهمیتی مقدس برای روسیه دارد، چرا که کلیسای ارتدوکس روسیه در آنجا متولد شد. او همچنین تایید کرد کسانی که غسل تعمید می‌شوند امروزه در شهر سواستوپول تعمید داده می‌شوند. او سیاست غرب در قبال روسیه را «مهار» توصیف کرد و افزود: «سیاست مهار ساخته امروز و دیروز نیست بلکه سال‌ها یا دهه‌ها است (اگر نگوییم قرن‌ها) در قبال کشور ما جاری است. وقتی می‌فهمند که روسیه قوی‌تر و مستقل شده تمام ابزارهایشان به‌کار می‌افتد.»

او با گریزی به تاریخ جنگ جهانی دوم تصریح کرد که تمام تلاش‌ها برای کنار زدن روسیه از طریق تحریم و سایر ابزارها محکوم به شکست است؛ درست همان‌طور که هیتلر نتوانست بر روسیه پیروز شود و تلاش‌هایش در این راه محکوم به شکست بود. این توصیفات در حالی است که پوتین باید نیم نگاهی به داخل بیندازد. دولت برای اولین بار طی هفته گذشته پذیرفت که روسیه طی سال آینده با رکود مواجه است. این مشکلات باعث شکل‌گیری «دو مکتب» در کرملین شده که با یکدیگر سر ستیز دارند. «ریژکوف» می‌گوید: «یک مکتب معتقد است پوتین به رغم بحران اقتصادی همچنان بسیج را در میان مردم، جامعه و نخبگان حفظ خواهد کرد. اگر او سیاست عظمت، توسعه‌طلبی و تقابل با غرب را ادامه دهد، محبوب خواهد بود و با وجود بحران اقتصادی مورد علاقه و حمایت مردم خواهد بود.» پوتین در ماه‌های مارس تا اوت از محبوبیتی عظیم برخوردار بود، اما طی ماه‌ها و با وجود آغاز تحریم‌ها، حمایت از او کاهش یافته است. ریژکوف می‌گوید: «اگر سطح درمان و بهداشت و دارو، مزایای سلامتی، تحصیل و سایر استانداردهای زندگی افت کند، بعید می‌دانم که مردم همچنان به حمایت از او ادامه دهند.»

اقتصاددانان بدهی شرکت‌های بزرگ روسی به بانک‌های غربی را ۶۵۰ میلیارد دلار می‌دانند و این بزرگ‌ترین مشکل روسیه است. تحریم‌ها باعث شده دسترسی این کشور به سرمایه غربی محدود شود و معلوم نیست چگونه بدهی‌ها می‌تواند بازپرداخت شود. پوتین می‌گوید کشور باید از تقابل با غرب برای بازسازی کامل اقتصاد خود بهره جوید و برای تامین غذا، دارو و فناوری بیشتر متکی به خود باشد.

او اعلام کرد که یک انقباض چهار ساله در نرخ مالیات بر کسب‌وکارها خواهد بود و اعلام کرد که کسب‌وکارهای کوچک و متوسط از بازرسی‌های فوری دولتی معاف می‌شوند.