محرمانه‌های کاخ سفید نشان می‌دهد
عقب‌نشینی آمریکا از گزینه سرنگونی بشار اسد
محمدحسین باقی: دولت اوباما طرحی درازمدت دارد تا شورشیان را برای مبارزه با داعش و رژیم اسد آموزش دهد. اگرچه این طرح ممکن است ثمر داده باشد اما دیگر چیز زیادی در سوریه نمانده تا نجات داده شود. اگرچه به نظر می‌رسد دولت این طرح را جدی گرفته باشد اما سوابق تاریخی نشان می‌دهد چنین نیست. هفته گذشته «دیوید ایگناتیوس» یادداشتی در واشنگتن پست نوشت. در آن یادداشت به اسناد بیرون درز شده‌ای اشاره کرد که بحث آتش‌بس داخلی میان شورشیان سوری و رژیم اسد را مطرح کرده بود که در نهایت می‌تواند به فرآیند آشتی سیاسی در داخل منجر شود.
محمدحسین باقی: دولت اوباما طرحی درازمدت دارد تا شورشیان را برای مبارزه با داعش و رژیم اسد آموزش دهد. اگرچه این طرح ممکن است ثمر داده باشد اما دیگر چیز زیادی در سوریه نمانده تا نجات داده شود. اگرچه به نظر می‌رسد دولت این طرح را جدی گرفته باشد اما سوابق تاریخی نشان می‌دهد چنین نیست. هفته گذشته «دیوید ایگناتیوس» یادداشتی در واشنگتن پست نوشت. در آن یادداشت به اسناد بیرون درز شده‌ای اشاره کرد که بحث آتش‌بس داخلی میان شورشیان سوری و رژیم اسد را مطرح کرده بود که در نهایت می‌تواند به فرآیند آشتی سیاسی در داخل منجر شود. این ستون توفانی از حدس و گمان در دنیای کوچک کارشناسان سوری برانگیخت. این یادداشت باعث شد «دیوید هارلند»- رئیس «مرکز گفت‌وگوهای بشردوستانه» (HD)، سازمانی مستقر در ژنو که صحت این اسناد را تعیین کرده و مسوولیت آن را بر عهده گرفته- یادداشت تکمیلی را بنویسد و این طرح را خلاصه کرده و برای من بفرستد. این سند همچنان محرمانه است. بنابراین نمی‌توانم لینک آن را بگذارم اما می‌توانم از آن نقل قول‌هایی ذکر کنم. استدلال‌های آن سند باید از سوی هر کسی که نگران سوریه است جدی گرفته شود.
ابتدا چند کلام در مورد سازمان و نویسنده این گزارش. شاید هرگز نامی از HD نشنیده باشید چرا که این چیزی است که این سازمان دوست دارد. این سازمان در کار حل‌وفصل مناقشات است: این گروه میانجی‌گر مذاکرات میان اسلامگرایان و سکولارها در تونس بود که به انتخابات صلح آمیز در این کشور منتج شد. در افغانستان، این گروه روی مذاکره با طالبان کار می‌کند. در سوریه، آنها از سال ۲۰۱۳ در تلاش بودند تا یک آتش‌بس محلی به وجود آورند و اکنون امیدوارند توافقی میان شورشیان و کردهای سوریه به وجود آورند. به‌طور خلاصه، آنها افرادی جدی هستند که کارهایی جدی انجام می‌دهند. دیوید هارلند مقام سابق سازمان ملل است که ۱۵ سال است او را می‌شناسم.
***
این سند به بیرون درز شده که به دست ایگناتیوس رسیده از سوی یکی از مسوولان HD به نام «نیر روزن» نوشته شده؛ روزنامه‌نگار سابقی که بارها از مناطق جنگی در خاورمیانه گزارش‌هایی تهیه کرده و چند سال گذشته در سوریه بوده و با مقام‌های رژیم و دیگران همکاری می‌کرد تا بتواند به آتش‌بسی دست یابد. «روزن» در سال ۲۰۱۲ اندک معروفیتی به دست آورد آنگاه که حساب ایمیل اسد هک و فاش شد که روزن چندین ایمیل به مقام‌های سوری نوشته و با آنها ابراز همدلی کرده است. این مساله منجر به طرح پرسش‌هایی شد که شاید روزن «طرفدار رژیم» است. همین باعث شد که تمام گزارش‌هایی که او می‌نوشت و معامله صلح با اسد را مطرح می‌کرد به شدت با دیده تردید نگریسته شود. من فکر نمی‌کنم روزن طرفدار رژیم باشد
هر چند با نوشته‌های خود این دیدگاه را تقویت کرده که باجهان‌بینی دمشق هم‌آواز است؛ این در حالی است که برخی نویسندگان دیگر با جهان‌بینی شورشیان هم‌آواز بوده‌اند.
فرض گزارش HD - با عنوان «گام‌هایی برای حل‌وفصل درگیری در سوریه»- این است که نه رژیم و نه شورشیان از ظرفیت شکست دیگری برخوردار نیستند. بن‌بست در مذاکرات شرایطی فراهم می‌آورد که در آن داعش و النصره می‌توانند فعال شده و به خود بال و پر دهند. بدتر اینکه، بدشانسی گروه‌های اصلی شورشی، نفرات را «رادیکال و سلفیزه کرده» و باعث شده آنها بیش از پیش به تندروها بپیوندند. هفته گذشته با تار و مار شدن یگان‌های مورد حمایت آمریکا در غرب شهر عدلیب، «شورشیان سکولار» در خطر تبدیل شدن به یک نیروی حاشیه‌ای در سوریه هستند. در عین حال، دولت سوریه - که گرچه اقتدار دارد اما نه در تمام سوریه- به مرحله خطرناکی نزدیک می‌شود. هر چه دولت ضعیف‌تر شود، عناصر مجرمانه و شبه نظامیان قوی‌تر می‌شوند در حالی که داعش و النصره خلأ حکومت را پر می‌کنند. سوریه می‌تواند به سرنوشت سومالی تبدیل شود. استدلال HD در ادامه چنین می‌گوید: ضرورت فوری برای حفظ دولت وجود دارد حتی اگر این به معنای حفظ اسد در قدرت باشد. هارلند چنین می‌نویسد: «بهتر است رژیم یا دولتی بر سر کار باشد تا اینکه هیچ دولتی نداشته باشیم.»
گروه HD همراه با سازمان ملل در صحنه سوریه حضور داشته تا آتش‌بس را برقرار سازد. تقریبا در هر موردی که رژیم فاقد قدرت آتش برای شکست دادن شورشیان بود سعی کرده آنها را وادار به تسلیم کند و در مقاطعی آنها را به خشم مردم محلی بسپارد. این توافقات که در واقع گونه‌ای از باج‌خواهی است به ندرت حفظ شده و هرگز به چیزی مثل خودمختاری منجر نشده است. در عوض، گزارش HD در آرزوی توافقی است که از سوی سازمان ملل یا سایر میانجیگران شکل بگیرد تا در نهایت آن چیزی را برقرار کند که «دولت صلح و بازسازی» نامیده می‌شود؛ دولتی موقت که توافقات آتش‌بس محلی را پیاده کند تا اینکه گزارش مقام‌های دولت جدید نه به دست رژیم بلکه به دست نهادی بی طرف برسد.
این گزارش تاکید دارد که این پیشنهادها «از درون سوریه» بر می‌خیزد و از سوی سوری‌ها از پایین به بالا پیاده می‌شود نه اینکه از سوی خارجیان و از بالا به پایین تحمیل شود. شهرهایی که به توافق آتش‌بس برسند از سوی هر نهادی که دارای قدرت است اداره می‌شوند: خواه دولت باشد خواه شورشیان. طی زمان، این دولت‌های محلی «اداره‌های محلی و سیاست را تکثیر خواهند کرد.» جامعه بین‌الملل هزینه بازسازی را می‌پردازد. پایان عملیات بمباران رژیم نه تنها جان غیرنظامیان را نجات می‌دهد بلکه باعث می‌شود باد به بادبان نیروهای تندرو نوزد. بنابراین، این مساله باعث می‌شود که دیگر این نیروهای ستیزه‌جو نتوانند خود را به‌عنوان تنها نیرویی که از ظرفیت دفاع از اهل سنت در برابر رژیم برخوردار است جا بزنند. گزارش HD می‌گوید در پی این معامله صلح هر دو طرف می‌توانند قدرت آتش خود را بر داعش متمرکز سازند.
طرح‌های آشتی همواره پرسش‌های اساسی را به آینده موکول می‌کند به این امید که در آینده تصمیم‌گیری در مورد آن آسان‌تر شود. در مورد این سوال بزرگ و اساسی که «چه سرنوشتی در انتظار اسد است؟» پاسخ HD این است: «پس از پایان جنگ، اصلاح فراگیر قانون اساسی و انتخاباتی که مورد نظارت بین‌المللی باشد و در زمانی مشخص، مردم سوریه در مورد سرنوشت او تصمیم می‌گیرند.» البته این در صورتی است که اسد به این زودی‌ها نرود. روزن و هارلند به من می‌گفتند فرماندهان شورشی پذیرفته‌اند که خروج اسد پیش‌شرط مذاکرات نیست. روزن معتقد است که حامیان خارجی شورشیان- از جمله سعودی‌ها- هم گویی به همین نتیجه رسیده‌اند.
دلایل بسیاری وجود دارد که طرح HD کارگر نخواهد بود. آن بخش‌هایی از سوریه که در کنترل داعش و النصره است - که هرگز آشتی با اسد را نخواهند پذیرفت- هر روز در حال افزایش است. آنها خطری مرگبار برای صلح به شدت شکننده‌ای هستند که این طرح در آرزوی آن است. طرح HD یک نوع اقدام هماهنگ میان نیروهای رژیم سوریه و معارضان سوری پیش‌بینی می‌کند که نوک پیکان آن به سوی تندروها و ستیزه جویان است. منتقدان این طرح را «فانتزی» می‌خوانند. پاسخ روزن این است که در ۵ مورد از این هماهنگی‌ها در این تابستان گذشته، رژیم هماهنگی‌هایی با شورشیان در مبارزه با داعش در حومه دمشق داشته است.
آیا این درست است که هر دو طرف آنقدر خسته‌اند که مانند قبل دیگر فداکاری‌های جانانه انجام نمی‌دهند؟ یک مقام کاخ سفید که پیش‌نویس روزن را خوانده است به من می‌گفت که هیچ نشانه‌ای نمی‌بیند که رهبران شورشی آماده امضای معامله‌ای باشند که اسد را در قدرت حفظ می‌کند. او می‌گوید اسد هنوز آنقدر از بقای خود نترسیده که آماده واگذاری دولتی خودمختار به شورشیان باشد. «اندرو تبلر»، کارشناس سوریه در موسسه واشنگتن در خاور نزدیک، می‌گوید که این پیشنهاد را «خواسته‌ای دمشق محور برای جامعه بین‌المللی می‌خواند تا از آنچه از رژیم اسد باقی مانده حمایت کند.» تبلر معتقد است که رژیم اسد از روزن و متحدانش برای خرید زمان در جهت تحکیم کنترل خود بر سایر بخش‌های کشور استفاده کرده است.
ارزیابی‌های روزن و HD درباره اینکه شورشیان سکولار یا اسد (یا سعودی‌ها)چه چیزی را خواهند پذیرفت فرضیه‌ای را تشکیل می‌دهد که همچنان باید مورد آزمون قرار گیرد. این آزمون در ماه آتی خواهد بود آنگاه که هم HD و هم نماینده ویژه سازمان ملل (استفان دو میستورا) به دنبال برقراری آتش‌بس در تمام کشور باشند. اگر شکست بخورند، ما هم به پاسخ خود خواهیم رسید.
در آخر، چه چیز بهتری ما باید پیشنهاد دهیم؟ تبلر استدلال می‌کند که وقتی کادرهای شورشی مورد حمایت آمریکا برای مبارزه با داعش و سپس اسد وارد سوریه شدند، اعلام شد که «همه چیز تغییر خواهد کرد.» گفته می‌شود اوباما دیرهنگام فهمید که هیچ استراتژی‌ای در سوریه ندارد و دستور بازنگری داد که براساس آن بتواند برنامه آموزش نظامی را تسریع بخشد. رابرت فورد، سفیر سابق در سوریه و یکی از طرفداران سرسخت مسلح کردن شورشیان سکولار، به من می‌گفت که ترکیبِ بی‌تفاوتی آشکار دولت به سرنوشت شورشیان و وارونگی مخربی که آنها در این میدان متحمل شده‌اند او را متقاعد کرده که هیچ‌چیز از این مسیر بر نخواهد خاست.
روزن می‌گوید طرح HD به دنبال چیزی معتدل‌تر است. روزن می‌گوید: «آنچه من می‌خواهم همانا وجود یک شریان بند است که خونریزی در این کشور را متوقف سازد و سعی کند یک جورهایی این وضعیت را اصلاح کند.»
ارسال نظر