مونا مشهدی رجبی - کشورهای مختلف در عرض سال‌های گذشته با پدیده چاپ اسکناس‌های درشت یا به اصطلاح صحیح‌تر چاپ اسکناس‌هایی با صفرهای زیاد روبه‌رو بودند. همگی با این کار در نظر داشتند نیاز پولی مردم را پاسخ گویند ولی بعد از چندین سال متوجه شدند اجرای این طرح نمی‌تواند پاسخ درستی به این مساله باشد. مطالعه تاریخ پولی دنیا نشان می‌دهد که تجربه چاپ اسکناس‌های درشت در بیشتر از ۵۰ کشور جهان وجود داشته است. در این مقاله به برخی از این کشورها که یا رکورددار بودند یا اینکه در سال‌های نزدیک با این مساله روبه‌رو بودند، می‌پردازیم.چاپ اسکناس‌های درشت در سراسر کشورهای جهان نشان‌دهنده پدیده‌ای بود که در اصطلاح اقتصادی تورم فزاینده یا به تعبیر دیگر hyperinflation نامیده می‌شود. تورم فزاینده به معنای افزایش مداوم نرخ تورم در یک کشور است؛ به گونه‌ای که آن از کنترل دولت و مقامات اجرایی اقتصادی خارج شود و هیچ راهکاری نتواند این مشکل اقتصادی را تحت کنترل درآورد. اقتصاددانان تورم فزاینده را چرخه تورمی اقتصاد می‌دانند که هیچ تمایلی به تعادل ندارد. در این شرایط ارزش پول ملی نیز تنزل می‌یابد و برای تامین کوچک‌ترین نیاز حیاتی زندگی باید‌ میلیون‌ها و گاهی‌میلیاردها واحد از پول کشور را در اختیار داشت. در مورد اینکه چگونه می‌توان به وجود تورم فزاینده در یک کشور پی برد، اختلاف‌نظر‌های زیادی بین اقتصاددانان وجود دارد ولی تمامی اقتصاددانان برجسته جهان به یک مساله تاکید دارند؛ آنها بر این باورند زمانی که تورم در هر ماه بین ۲۰ تا ۳۰‌درصد افزایش یابد، نشانه اولیه ایجاد تورم فزاینده در اقتصاد است. مطالعات نشان می‌دهد آلمان کشوری است که تاکنون بالاترین تورم را تجربه کرده است. این کشور در فاصله سال‌های ۱۹۲۲ میلادی تا سال ۱۹۲۳ میلادی با تورمی بیشتر از ۲۰‌میلیارد ‌درصد روبه‌رو بود و یکی از راهکارهای این سرزمین برای ممانعت از افزایش بیش از اندازه تورم چاپ اسکناس‌های درشت بود. هم اکنون نیز بارزترین حالت این مساله در کشور زیمبابوه نمایان است. این کشور که در سال‌های اخیر همواره با رشد تورم روبه‌رو بود، در ماه جولای سال جاری تورمی بیش از ۱۱‌میلیون و ۵۰۰‌هزار ‌درصد را تجربه کرد و اسکناس‌هایی با تعداد صفرهای زیادی برای تامین خواسته‌های پولی مردم چاپ کرد.

نزدیک‌ترین تجربه به کشور زیمبابوه باز می‌گردد؛ این کشور که هم اکنون با مشکل تورم بالا دست به گریبان است، پول‌هایی با صفرهای زیاد روی آن چاپ می‌کند تا نیاز پولی مردم کشورش را اندکی حل کند. طبق گزارش‌های موجود آخرین بار این کشور پول‌های پنج‌میلیارد دلار زیمبابوه را چاپ کرد که این پول برای کشاورزان قابل استفاده بود. سپس در این کشور اسکناس‌های با ارزش ۵۰۰‌میلیارد دلار چاپ شد.

زیمبابوه:

این کشور در سال ۲۰۰۷ میلادی با مشکل تورم فزاینده مواجه شد. نرخ رشد تورم در این کشور از آغاز دهه جاری یعنی با آغاز قرن بیست ویکم میلادی شروع شد ولی در یک سال گذشته به رقمی مشکل‌ساز در این سرزمین تبدیل شده است. هم اکنون تورم رسمی اعلام شده توسط بانک مرکزی در این کشور ۱۱‌میلیون و ۵۰۰‌هزار درصد است در حالی که در ماه‌های آغازین سال جاری میلادی نرخ تورم رسمی در این کشور برابر با ۵۰‌هزار درصد بوده است. در چنین شرایطی بانک مرکزی زیمبابوه که در سال ۲۰۰۶ میلادی به منظور ساماندهی اسکناس‌ها چند صفر را از پول ملی حذف کرده بود دوباره ناچار به چاپ اسکناس‌های درشت شد. در اخبار شنیده می‌شود در روزهای اخیر اسکناس‌های ۱۰۰‌میلیارد دلار زیمبابوه و ۵۰۰‌میلیارد دلار زیمبابوه چاپ شده است، ولی مشکل موجود در اقتصاد این کشور همچنان ادامه دارد.طبق گزارش‌های اخیر زیمبابوه در نظر دارد ۱۰ صفر را از پول ملی حذف کند تا بتواند اندکی تورم را مهار نماید. این کشور که پیش از این هم تورم فزاینده را تجربه کرده بود و چندین صفر را از پول ملی حذف کرده بود،هم‌اکنون نیز در صدد استفاده از همین طرح است ولی تجربه‌های گذشته نشان داده است بدون اصلاح زیرساخت‌های اقتصادی و ساختار بازار پولی نمی‌توان انتظار داشت اقتصاد کشور و تورم آن با کمک حذف ده صفر از پول ملی کنترل شود.

ترکیه:

ترکیه در دهه ۱۹۹۰ میلادی با مشکل تورم دست و پنجه نرم کرد. این تورم فزاینده در‌ترکیه در سال ۲۰۰۱ میلادی موجب رکود اقتصادی این کشور شد. به هر حال بیشترین تورم در این کشور در سال‌های ۱۹۹۵ تا ۱۹۹۸ میلادی بود و در همین زمان چاپ اسکناس‌های درشت در این کشور آغاز شد. در سال مذکور این کشور اقدام به چاپ اسکناس‌های یک ‌میلیون لیره کرد و با گذشت کمتر از یک سال اسکناس‌های ۲۰‌میلیون لیره در این کشور چاپ شد. در طی سال‌هایی که اقتصاد این کشور با بحران‌های بزرگی روبه‌رو بود دست اندرکاران اقتصادی اقداماتی انجام دادند تا با کمک آن اقتصاد را بازسازی نمایند. یکی از این اقدامات توسعه خصوصی سازی و اقدام دیگر اصلاح زیرساخت‌های نظام بانکی و پولی بود که به کشور کمک کرد تا در مسیر توسعه قدم بردارد. در همین زمان بود که طرح حذف صفر از پول ملی آغاز شد. به هر حال با تلاش‌های دست اندرکاران اقتصادی این کشور در سال‌های اخیر این کشور توانسته است تورم یک رقمی را تجربه کند و در همین زمان حذف صفر از واحد پول این کشور آغاز شد و نتیجه مطلوبی هم در پی داشت. هم‌اکنون اقتصاد‌ ترکیه با گذشت بیش از یک دهه مشکلات فراوان در آرامش به سر می‌برد.

مجارستان:

در فاصله سال‌های ۱۹۴۵ تا ۱۹۴۶ میلادی این کشور نیز تورم فزاینده‌ای را تجربه کرد. مجارستان که رکورد بزرگ‌ترین پول ملی را داشته است، می‌تواند برای بسیاری از تحلیلگران اقتصادی مرجعی بسیار مهم باشد و ارزش مطالعاتی داشته باشد. ولی در این مقاله تنها گذری کوتاه می‌اندازیم به عملکرد اقتصادی این کشور در سال‌های مذکور. در سال‌های ۱۹۴۵ و ۱۹۴۶ میلادی نرخ تورم در این کشور اروپایی ۱۹/۴ضربدر ۱۰ به توان ۱۶ بود و قیمت کالاهای موجود در بازار این کشور در هر ۱۵ ساعت دو برابر می‌شد. این مساله بعد از اتمام جنگ جهانی دوم در این سرزمین اتفاق افتاد. همین مساله سبب شد تا بانک مرکزی عکس‌العمل نشان دهد. قبل از ایجاد تورم فزاینده بزرگ‌ترین اسکناسی که در این کشور چاپ شده بود اسکناس‌های ۱۰۰۰ پنگویی بود. اما در اواخر سال ۱۹۴۵ میلادی این کشور برای تامین نیاز مردم اقدام به چاپ اسکناس‌هایی با ارزش ۱۰‌میلیون پنگو کرد.اما این پایان کار نبود با گذشت کمتر از شش ماه حتی اسکناس‌هایی با ارزش ۱۰‌میلیون پنگو نیز برای مردم قابل استفاده نبود و اسکناس‌های درشتی که به سختی می‌توان نامی برای آن انتخاب کرد چاپ شد. اسکناس‌هایی که روی آنها ۲۰‌صفر وجود داشت. در این زمان نرخ تورم در کشور مجارستان معادل ۱۹/۴ضربدر ۱۰ به توان ۱۸ بود در حالی که اسکناس‌های چاپ شده برابر با ۱۰ به توان ۲۰ بود. در نیمه دوم سال ۱۹۴۶ میلادی بازهم اسکناس‌های درشت‌تری در این کشور چاپ شد. در این زمان اسکناس‌هایی با ۲۱ صفر چاپ شد اسکناس‌هایی که برابر با ۲ ضربدر ۱۰ به توان ۲۱ بود. ولی در اواخر این سال مشکل کشور حل شد و واحد پول قدیمی با واحدی جدید جایگزین شد و تمامی صفرها از روز اسکناس‌ها حذف شد. مجارستان رکورد بزرگ‌ترین اسکناس‌ها را در تاریخ جهان به خود اختصاص داده است.

یوگسلاوی:

این کشور در فاصله ماه اکتبر سال ۱۹۹۳ میلادی تا ژانویه سال ۱۹۹۴ میلادی با تورم فزاینده‌ای روبه‌رو بود. در این زمان نرخ تورم در این کشور ۵ ضربدر ۱۰ به توان ۱۵ بود و قیمت کالاهای مصرفی هر ۱۶ ساعت دو برابر می‌شد. البته فرایند تورمی در این کشور از سال ۱۹۸۹ میلادی آغاز شده بود ولی نرخ رشد تورم معادل ۳۰‌درصد در هر ماه نبود. در سال ۱۹۹۳ میلادی این فرآیند تسریع شد و اقتصاددانان تشخیص دادند اقتصاد یوگسلاوی دچار بیماری تورم فزاینده است. به هر حال این کشور که در سال ۱۹۸۸ میلادی دارای اسکناس‌های ۵۰ هزار دیناری بود، در سال ۱۹۸۹ میلادی و در آغاز فرآیند تورمی اقدام به چاپ اسکناس‌های ۲‌میلیون دیناری کرد. در سال ۱۹۹۳ میلادی اسکناس‌های ۱۰‌میلیارد دیناری در این کشور چاپ شد و پیش از اتمام سال ۱۹۹۳ میلادی اسکناس‌هایی در این کشور با ارزش ۵۰۰‌میلیارد دینار چاپ شد. به هر حال با آغاز سال ۱۹۹۴ میلادی و تعدیل وضعیت اقتصادی این کشور ارزش پول کشور نیر اصلاح و صفرها از واحد پول یوگسلاوی حذف شد.

آلمان:

آلمان در اوایل دهه ۱۹۲۰ میلادی شاهد افزایش تورم تا مرز ۲۵/۳‌میلیارد ‌درصد در هر ماه بود. به تعبیر بهتر در این زمان قیمت کالاهای مصرفی هر ۴۹ ساعت دو برابر می‌شد. در چنین شرایطی بانک مرکزی کشور آلمان اقدام به چاپ اسکناس‌های درشت کرد، زیرا اسکناس‌هایی با مبالغ پایین هیچ کاربردی در اقتصاد نداشت. در این زمان نیز بانک مرکزی در اولین گام اسکناس‌های ۵۰‌میلیون مارکی چاپ کرد ولی با گذشت زمان و برای تامین نیازپولی مردم اسکناس‌های ۵۰‌میلیارد مارکی توسط این سازمان پولی آلمان به چاپ رسید. سپس اسکناس‌های ۱۰۰‌میلیارد مارکی در این کشور چاپ شد و رکورد چاپ اسکناس جهان را شکست.

یونان:

زمانی که یونان در فاصله سال‌های ۱۹۴۱ تا ۱۹۴۴ میلادی تحت اشغال نیروهای آلمانی قرار گرفت، تورم این کشور در هر ماه برابر با ۵۵/۸میلیارد ‌درصد بود؛ به تعبیر بهتر در این دوران در هر ۲۸ ساعت قیمت کالاها در این کشور دو برابر می‌شد و زندگی میلیون‌ها انسانی که در این سرزمین زندگی می‌کردند، با مشکلات بسیار زیادی مواجه شده بود. تورم کشور یونان از سال ۱۹۴۱ میلادی شروع شده است ولی بیشترین نرخ تورم در سال ۱۹۴۳ و ۱۹۴۴ میلادی بود. این کشور در سال ۱۹۴۳ میلادی برای تامین نیاز پولی مردم اسکناس‌های ۲۵‌هزار دراچمای(drachmai) چاپ کرد،ولی این اسکناس‌ها نتوانست برای مدت زیادی مورد استفاده مردم باشد. به همین دلیل در سال ۱۹۴۴ میلادی چاپ اسکناس‌های تازه‌ای در این کشور آغاز شد که روی آنها ۱۴ عدد صفر و یک عدد یک نمایان بود؛ به تعبیر بهتر این اسکناس‌ها ارزشی معادل ۱۰ به توان ۱۴ داشت. به هر حال این روند ادامه داشت تا اینکه در اواخر سال ۱۹۴۴ میلادی و بعد از اتمام فرآیند تورم فزاینده بانک مرکزی یونان با عرضه واحد پول جدید صفرهای پول یونان را حذف کرد.