گرمایش جهانی چه بلایی بر سر ما می‌آورد؟
زمین؛ بی‌فروغ‌تر از همیشه
براساس مقاله‌ای از اکونومیست، مطالعات ماهواره‌ای نشان می‌دهد که زمین در سال‌های اخیر نور خورشید را کمتر از گذشته منعکس می‌کند. این کاهش در میزان بازتاب نور خورشید یا به عبارتی کاهش آلبدو، باعث می‌شود گرمای بیشتری در سیاره ما جذب شود و به همین دلیل، سرعت گرمایش جهانی افزایش یافته است.
تا اواسط دهه۲۰۱۰، میانگین دمای زمین هر دهه حدود۰.۱۸ درجه سانتی‌گراد افزایش می‌یافت؛ اما در سال‌های اخیر این سرعت به بیش از ۰.۲درجه سانتی‌گراد در دهه رسیده است. سال۲۰۲۳ به‌عنوان یکی از گرم‌ترین سال‌های ثبت‌شده، این روند نگران‌کننده را تایید می‌کند. افزایش سریع دمای زمین، تهدیدی جدی برای اکوسیستم‌ها و زندگی انسان‌ها محسوب می‌شود. بسیاری از گونه‌های گیاهی و جانوری نمی‌توانند با این سرعت تغییر دما سازگار شوند و در نتیجه با خطر انقراض روبه‌رو هستند. از سوی دیگر، افزایش دما منجر به وقوع پدیده‌های شدید آب‌وهوایی مانند موج‌های گرما، خشکسالی‌ها و سیلاب‌های شدید می‌شود که خسارات جبران‌ناپذیری به جوامع انسانی وارد می‌کند.
یکی از دلایل کم‌نور شدن زمین، آلودگی هواست، اما در عین حال کاهش برخی آلودگی‌ها خود عامل کاهش آلبدو می‌شود. سوخت‌های فسیلی مثل نفت و گاز، علاوه بر کربن و هیدروژن، حاوی گوگرد هم هستند. وقتی سوخت‌های فسیلی مثل نفت و گاز می‌سوزند، گوگرد موجود در آنها به ذرات ریز و مضری تبدیل می‌شود که در هوا پخش می‌شوند. این ذرات باعث آلودگی هوا و مشکلات تنفسی شدید می‌شوند. متاسفانه، سالانه میلیون‌ها نفر در سراسر جهان به‌دلیل آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند. کاهش آلودگی ناشی از گوگرد، سلامت، بهره‌وری و روحیه مردم را به‌طور قابل توجهی بهبود می‌بخشد. به همین دلیل، حزب کمونیست چین با جدیت به دنبال کاهش انتشار گوگرد بوده است. در دو دهه گذشته، تلاش‌های چین در این زمینه بسیار موفقیت‌آمیز بوده و میزان انتشار گوگرد ناشی از دودکش‌ها حدود ۹۰درصد کاهش یافته است. همچنین، با اعمال محدودیت‌های سختگیرانه بر میزان گوگرد موجود در سوخت کشتی‌ها، آلودگی دریاها به‌طور چشمگیری کاهش یافته است.
کاهش انتشار گازهای گوگردی، آلبدو زمین را کاهش می‌دهد. ذرات سولفات موجود در هوا نور خورشید را پراکنده کرده و باعث می‌شوند بخشی از آن به فضا بازتاب شود. این ذرات همچنین نقش هسته‌های تشکیل‌دهنده قطرات آب در ابرها را دارند. کاهش تعداد این هسته‌ها، باعث کاهش درخشندگی ابرها و حتی عدم تشکیل کامل آنها در برخی موارد می‌شود.
هنوز نمی‌توان با قطعیت گفت که چه سهمی از گرمایش سریع زمین به کاهش انتشار گازهای گوگردی مربوط می‌شود. عملکرد پیچیده ابرها و دخالت عوامل متعدد دیگر در این موضوع، تعیین دقیق این سهم را دشوار کرده است. با این حال، دانشمندان حوزه علوم جو مدت‌ها است پیش‌بینی می‌کنند که حذف اثر خنک‌کنندگی ذرات گوگرد، منجر به افزایش قابل‌توجه دمای کره زمین شود. همان‌طور که پل کروتزن، یکی از برجسته‌ترین دانشمندان این حوزه، در سال۲۰۰۶ اشاره کرد: «مقررات کاهش آلودگی هوا، در کنار افزایش مداوم انتشار گازهای گلخانه‌ای مانند دی‌اکسیدکربن، ممکن است جهان را به سمت خطرات ناشی از گرمایش جهانی شدیدتر سوق دهد.»
کروتزن در پژوهش پیشگامانه خود، به راهکار دیگری نیز اشاره می‌کند. ذراتی که در لایه استراتوسفر قرار دارند، مدت زمان بسیار بیشتری نسبت به ذرات نزدیک به سطح زمین در هوا معلق می‌مانند و به همین دلیل، به ازای هر واحد جرم، اثر خنک‌کنندگی بیشتری دارند. افزودن عمدی یک لایه نازک از ذرات سولفات به استراتوسفر (که به‌عنوان مهندسی آب‌وهوا شناخته می‌شود) می‌تواند همان میزان خنک‌کنندگی را که آلودگی‌های غلیظ جو پایین‌تر ایجاد می‌کنند، فراهم کند، بدون آنکه به اندازه آنها به سلامت انسان آسیب برساند. البته کروتزن این روش را به عنوان راه‌حل قطعی پیشنهاد نمی‌کند؛ اما بر اهمیت تحقیقات بیشتر در این زمینه تاکید کرده و معتقد است در صورت افزایش سرعت گرمایش زمین به بیش از ۰.۲درجه سانتی‌گراد در دهه، ممکن است نیاز به بررسی جدی‌تر این راهکار باشد.
از آن زمان، تحقیقات در حوزه مهندسی آب‌وهوا با تکیه بر ذرات معلق در استراتوسفر رشد چشمگیری داشته است. با این حال، حجم این تحقیقات همچنان ناچیز است. یکی از دلایل اصلی این امر، احتیاط متخصصانی است که دولت‌ها در تدوین سیاست‌های اقلیمی و پژوهشی به آنها رجوع می‌کنند.
گزارش پایانی سال۲۰۲۴ به کمیسیون اروپا، با تاکید بر خطرات بالقوه، خواستار توقف اقدامات عملی در این حوزه و اعمال محدودیت‌های گسترده بر تحقیقات شد.این چشم‌انداز نگران‌کننده‌ای را ترسیم می‌کند؛ چراکه اجرای چنین فناوری‌هایی مستلزم سطح بالایی از اعتماد به یافته‌های علمی است؛ امری که متاسفانه در دنیای امروز به سرعت در حال تضعیف شدن است.
کروتزن بر لزوم کاهش سریع انتشار گازهای گلخانه‌ای تاکید می‌کند تا نیاز به بحث پیرامون مهندسی آب‌وهوا به حاشیه رانده شود. با این حال، او اظهار نگرانی می‌کند که این تنها یک آرزوی دست‌نیافتنی باشد. اگرچه توانایی جهان برای گذار از سوخت‌های فسیلی افزایش یافته، اما همچنان شاهد افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای و تسریع روند گرمایش زمین هستیم. بنابراین، در کنار تلاش برای کاهش انتشارات، دولت‌ها باید به‌طور جدی به پیشنهاد کروتزن مبنی بر تحقیق و بررسی این فناوری‌ها توجه کنند. همان‌طور که ماموریت آپولو۸ نشان داد، سیاره ما نیازمند توجه و مراقبت جدی است.
