اژدهای زرد ردپای روسیه را از آسیای مرکزی پاک کرد
میهمان ناخوانده در حیاط‌خلوت پوتین
رویترز
خطوط ریلی جدید و زیرساخت‌های دیگر در حال ساخت هستند؛ درحالی‌که تجارت و سرمایه‌گذاری نیز در حال افزایش است. کودکان قزاقستانیِ پرچم به دست که به زبان چینی آواز می‌خواندند، روز سه‌شنبه پس از ورود شی جین‌پینگ، رهبر چین به آستانه، از وی استقبال کردند. او روابط با قزاقستان را به‌عنوان دوستی‌ای که «برای نسل‌ها دوام آورده است» ستود. ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه نیز دیروز چهارشنبه برای آغاز نشست در آستانه - اجلاس سالانه سازمان همکاری شانگهای به‌عنوان یک گروه منطقه‌ای تحت نفوذ پکن- وارد این کشور شد. این سازمان برای سال‌ها عمدتا روی مسائل امنیتی متمرکز بود؛ اما با گسترش عضویت خود، چین و روسیه از آن به‌عنوان سکویی برای نمایش جاه‌طلبی‌های خود برای تغییر شکل نظم جهانی تحت سلطه ایالات متحده استفاده کردند.
این سازمان که توسط چین و روسیه در سال۲۰۰۱ با مشارکت کشورهای آسیای مرکزی یعنی قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان تاسیس شد، در سال‌های اخیر گسترش یافته و شامل پاکستان، هند و ایران هم شده است. حتی درحالی‌که چین نفوذ اقتصادی خود را در سراسر آسیای مرکزی گسترش داده، اما همچنان با چالش‌هایی برای دیپلماسی خود مواجه است؛ زیرا روسیه به دنبال تغییر موازنه اعضا در مجمع شانگهای به نفع خود است. انتظار می‌رود «الکساندر لوکاشنکو» رهبر بلاروس، امسال در این اجلاس شرکت کند. او نزدیک‌ترین متحد خارجی پوتین است که برای ماندن در قدرت به‌شدت به حمایت اقتصادی و سیاسی روسیه متکی است.
«سرگئی لاوروف» وزیر امور خارجه روسیه گفت که بلاروس در نشست امسال به عضویت کامل سازمان همکاری شانگهای درخواهد آمد. این یک پیروزی دیپلماتیک جزئی برای کرملین خواهد بود. شکست بزرگ‌تر برای پکن این است که نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند امسال از نشست سران نادیده گرفته شد. مودی قصد دارد هفته آینده برای گفت‌وگوهای خود با پوتین به مسکو سفر کند و در عوض وزیر امور خارجه خود، «سوبراهمانیام جایشانکار» را به اجلاس آستانه فرستاد. «ترزا فالون» مدیر مرکز مطالعات روسیه، اروپا، آسیا در بروکسل گفت که پس از سفر اخیر پوتین به دو همسایه دیگر چین –کره‌شمالی و ویتنام- سفر آتی مودی به مسکو نشان می‌دهد که پوتین همچنان قادر است روابط دیپلماتیک خود را جدا از پکن شکل دهد.
فالون گفت: «او می‌گوید: من گزینه‌های دیگری هم دارم.» هند به خواست روسیه در سال۲۰۱۷ به سازمان همکاری شانگهای پیوست؛ زمانی که پاکستان نیز به خواست چین به آن پیوست. اما روابط هند با چین پس از درگیری‌های مرزی بین سربازان این کشور در سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۲ از آن زمان به بعد سرد شده است؛ درحالی‌که مودی زمانی که یک دهه پیش روی کار آمد، طرفدار روابط نزدیک‌تر [با چین] بود، اما دو کشور دیگر حتی اجازه پروازهای تجاری بدون توقف بین خود را نمی‌دهند.
«هارش وی.پانت» استاد روابط بین‌الملل در کینگز کالج لندن گفت که هند با افزایش نفوذ چین و زوال روسیه، نگران توازن قدرت ژئوپلیتیک منطقه است. چین و روسیه همچنین روابط بسیار دوستانه‌ای با دولت طالبان در افغانستان برقرار کرده‌اند؛ گروهی که از زمان خروج نیروهای آمریکایی در سال۲۰۲۱ افغانستان را اداره می‌کند و مدت‌ها در کنار پاکستان رویکردی علیه هند داشته است. پنت گفت: «تا زمانی که روسیه بازیگر غالب بود، هند با آن خوب بود؛ اما از آنجا که چین از نظر اقتصادی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند و در آسیای مرکزی قدرتمندتر می‌شود و روسیه به شریک کوچک‌تر تبدیل می‌شود، نگرانی‌های هند افزایش یافته است.» با این حال، مشارکت روسیه در سازمان همکاری شانگهای عمدتا یک اقدام تدافعی برای مقابله با تغییر به ظاهر اجتناب‌ناپذیر منطقه به سمت چین است. پوتین برای سرپا نگه داشتن اقتصاد و تولید نظامی خود در بحبوحه تحریم‌های غرب، به‌شدت به چین متکی است و در طول سال‌ها دولت او روابط رو به رشد پکن با جمهوری‌های شوروی سابق آسیای مرکزی را پذیرفته است. شکاف عظیم بین قدرت اقتصادی روسیه و پکن، رقابت مستقیم در آسیای مرکزی را برای کرملین بیهوده می‌کند.
در عوض، کرملین به دنبال حفظ اهرم فشار خود در میان اقمار سابق خویش حول موضوعاتی است که برای منافع ملی‌اش حیاتی باقی مانده‌اند؛ از جمله با شرکت در رویدادهای عمدتا نمادین مانند نشست آستانه. به گزارش رسانه‌های دولتی روسیه، روز چهارشنبه، پوتین شش دیدار جداگانه با سران کشورهای آسیایی در آستانه برگزار کرد. روسیه می‌خواهد برای دور زدن تحریم‌های غرب دسترسی به بازارهای آسیای مرکزی را حفظ کند. از زمان حمله به اوکراین، روسیه میلیاردها دلار کالاهای غربی را با استفاده از واسطه‌های آسیای مرکزی به‌دست آورده است. اینها شامل کالاهای مصرفی مانند خودروهای لوکس و همچنین قطعات الکترونیکی است که در تولیدات نظامی استفاده شده است. روسیه همچنین برای تقویت اقتصاد خود و همچنین بازسازی بخش‌های اشغالی اوکراین به میلیون‌ها مهاجر آسیای مرکزی بسیار متکی است.
در نهایت، روسیه می‌خواهد با دولت‌های کشورهای عمدتا مسلمان آسیای مرکزی در زمینه امنیت و به‌ویژه تهدید تروریسم همکاری کند. این تهدیدها در اوایل سال جاری آشکار شد؛ زمانی که گروهی از شهروندان تاجیکستان ۱۴۵نفر را در سالن کنسرت مسکو در مرگبارترین حمله تروریستی در روسیه طی بیش از یک دهه گذشته کشتند.
داعش مسوولیت این حمله را بر عهده گرفت. روسیه و چین فقط در آسیای مرکزی با هم رقابت نمی‌کنند. «الکساندر گابویف» مدیر مرکز اوراسیای کارنگی گفت: «آنها اغلب با یکدیگر همکاری می‌کنند؛ زیرا علاقه مشترکی به داشتن رژیم‌های باثبات در منطقه دارند؛ رژیم‌هایی که هماهنگی کمی با ارتش‌های غربی دارند یا اصلا هیچ هماهنگی ندارند.» او گفت: «آنها ثبات منطقه‌ای را در رژیم‌های اقتدارگرا که سکولار، غیرمسلمان و تا حدی سرکوبگر در داخل هستند، می‌بینند.» «ویلیام فیرمن» استاد بازنشسته مطالعات آسیای مرکزی در دانشگاه ایندیانا گفت که پکن همچنین با نگرانی عمیق عمومی در آسیای مرکزی مواجه است که چین ممکن است از جمعیت عظیم و مهاجرت خود برای غلبه بر منطقه کم‌جمعیت استفاده کند. او گفت که مقامات شوروی این سوءظن‌ها را برای دهه‌ها دامن می‌زدند و به نظر می‌رسد که حتی نسل جوانی که تحت حکومت شوروی بزرگ نشده‌اند، اکنون در این نگرانی‌ها سهیم هستند.
در آستانه، «فیل در اتاق» احتمالا جنگ اوکراین است. با توجه به حمایت غیرمستقیم پکن از تلاش‌های جنگی روسیه، تعداد کمی از کارشناسان انتظار دارند بحث عمومی زیادی درباره جنگ در یک مجمع تحت سلطه پکن انجام شود. «وو شینبو» رئیس موسسه مطالعات بین‌المللی در دانشگاه فودان در شانگهای گفت که شی همچنین از دیدار خود برای پیشبرد دیدگاه خویش برای ایجاد ارتباطات حمل‌ونقل بهتر در سراسر منطقه استفاده خواهد کرد. پس از این اجلاس، شی قرار است یک سفر دولتی به تاجیکستان داشته باشد؛ جایی که وزارت امور خارجه ایالات متحده اخیرا تخمین زده است که بیش از ۹۹درصد سرمایه‌گذاری خارجی در آنجا از چین انجام می‌شود. بسیاری از سرمایه‌گذاری‌های چین در آسیای مرکزی در زیرساخت‌ها است.
چین ماه گذشته با قرقیزستان و ازبکستان قراردادی برای ساخت یک خط ریلی جدید در هر دو کشور منعقد کرد. این خط ریلی به چین میانبری برای تجارت زمینی با ایران، افغانستان و ترکمنستان و فراتر از آنها به خاورمیانه و اروپا می‌دهد. چین در ۱۲سال گذشته تلاش کرده است ترافیک ریلی را در سراسر روسیه گسترش دهد تا صادرات خود را به اروپا برساند؛ اما اکنون می‌خواهد یک مسیر جنوبی را اضافه کند. «نیوا یاو» یکی از متخصصان روابط چین با آسیای مرکزی در شورای آتلانتیک گفت: «از دیدگاه بلندمدت و استراتژیک، این راه‌آهن بسیار مهم است.»
