«انتخابات» و «گلوله»؛ نمادهای ۱۴۰۳ هستند
۱۲ ماه پرآشوب
پیامدهای سیاسی حمله خشونت‌بار اسرائیل به غزه یا بن‌بست در جبهه اوکراین نیز به رقابت ریاست‌جمهوری در ایالات متحده بستگی دارد. شکاف در وحدت فراآتلانتیک و اتهامات مستقیم مبنی بر استانداردهای دوگانه در وفاداری غرب بی‌ارتباط با آنچه در ایالات متحده در ۵نوامبر۲۰۲۴ اتفاق می‌افتد، نیست. بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید تغییری شدید در روابط قدرت و موضع واشنگتن در هر یک از این درگیری‌ها -از تامین تسلیحات برای اوکراین یا حمایت از اسرائیل گرفته تا رویارویی با روسیه و چین- به همراه خواهد داشت.
با این حال، این تنها مربوط به آینده دموکراسی ایالات متحده نیست. بیش از ۴میلیارد نفر در بیش از ۷۰کشور – به‌طور مثال، اتحادیه اروپا، هند، پاکستان، اندونزی، تایوان، مکزیک، ونزوئلا و سنگال- به پای صندوق‌های رای خواهند رفت؛ بازیگران اصلی که دارای نفوذ جمعیتی یا ژئوپلیتیک هستند، سالی را با شدت انتخاباتی بی‌سابقه رقم خواهند زد و جهانی را در تنگنای تغییر قدرت و قهقرایی آشکار از نظر انسان‌دوستانه و حقوق اساسی شکل خواهند داد. با این حال، انتخابات بیشتر به معنای دموکراسی بیشتر نیست. ما در عصر هوش مصنوعی و دستکاری بسیار پیچیده زندگی می‌کنیم که یکپارچگی صندوق رای را تهدید می‌کند. سیستم‌های ترکیبی در حال پیشرفت هستند و باید دید که آیا چرخه انتخابات در سال۱۴۰۳ نشانه لحظه انحطاط عمیق دموکراسی خواهد بود یا لحظه مقاومت. احساس بی‌نظمی و حتی سرعت تند آن چیز جدیدی نیست. اما هر سال فرسایش هنجارهای فعلی بین‌المللی مشخص‌تر می‌شود و رویدادها غیرقابل پیش‌بینی‌تر می‌شوند. جهان به‌طور فزاینده‌ای غیرمتمرکز، متنوع و چند بعدی می‌شود. این «نظم چندگانه»، همان‌طور که «آمیتاو آچاریا» در سال۲۰۱۷ آن را توصیف کرد، در حال تقویت است؛ زیرا همه چیز به‌طور همزمان اتفاق می‌افتد. با این حال، این تغییر شکل جهان هنوز کاملا باز است؛ زیرا چندین نزاع همزمان در حال انجام است:
۱- درگیری بیشتر، مصونیت بیشتر
سال۲۰۲۳ یکی از پرچالش‌ترین و درگیری خیزترین سال‌های جهان پس از پایان جنگ جهانی دوم بود. تنها در ۱۲ماه، خشونت سیاسی ۲۷درصد افزایش یافت. شدت و فرکانس این خشونت هم افزایش یافت. جنگ غزه با چشم‌اندازی ناروشن به سال۲۰۲۴ وارد شد. اگرچه تلاش‌های آتش‌بس ادامه دارد، اما هنوز راه به جایی نبرده است. در این بحران مستمر نظم لیبرال و در بحبوحه بحث درباره اعتبار حقوق بین‌الملل، اسرائیل ضربه سختی به اعتبار سازمان ملل وارد کرد. جایگاه شورای امنیت در حد «ابزار» تقلیل یافت و عملا فلج شد. سازمان ملل که از نظر سیاسی ضعیف شده، به اقدامات بشردوستانه خود چسبیده است تا بین مرگ و زندگی تفاوت قائل شود. این نهاد حداقل ۱۳۰کارمند نهادهای بشردوستانه خود را در غزه از دست داد که بالاترین تعداد تلفات سازمان ملل در درگیری در تاریخ غزه است.
جنگ غزه فرآیند عادی‌سازی رابطه میان اعراب و اسرائیل را با فراز و فرودهایی مواجه کرد. اگرچه اعراب بی‌میل نیستند که با اسرائیل روابطی عادی داشته باشند، اما فشار افکار عمومی باعث شد اعراب هم دست به کار دیپلماسی شوند و برای جلوگیری از جنگ فشار آورند. با این حال، در سال۲۰۲۴ هم (مانند سال قبل) یک شکاف میان افکار عمومی عرب با سیاست‌های دولت‌هایشان وجود دارد. غیر از نوار غزه، خط مرزی لبنان با اسرائیل هم پرتنش است و در صورت عدم مدیریت بحران و عدم آتش‌بس، سرریز جنگ غزه می‌تواند دامان لبنان را هم بگیرد. پرتاب موشک از سوی یمن و عراق، انجام حملاتی در خاک سوریه و لبنان نشان می‌دهد که جنگ غزه این پتانسیل را دارد که به فراتر از منطقه تسری یابد.
البته نباید تحولات دریای سرخ را هم از قلم انداخت. تصمیم شرکت‌های کشتیرانی جهانی برای اجتناب از حملات در دریای سرخ و طی کردن مسیر طولانی‌تر و پرهزینه‌تر قرن هجدهمی در اطراف آفریقا، جدیدترین یادآوری از شکنندگی سیستم تجارت جهانی است. این موضوع احتمالا در سال۱۴۰۳ برجسته‌تر خواهد شد.
همان‌طور که سال۱۴۰۲ سالی پر از خشونت بود، اما شاید بتوان گفت سال آینده هم دست کمی از سال گذشته نخواهد داشت. احساس معافیت از مجازات و بی‌توجهی به قوانین بین‌المللی تشدید شده است. این امر فقط مختص غزه نیست، بلکه در جنگ اوکراین و درگیری ارمنستان و آذربایجان و اخراج جمعیت ارمنی قومی از قره‌باغ یا کودتاهای متوالی در ۶کشور آفریقایی در ۳۶ماه گذشته هم نمود دارد که تصویر واضحی از لحظه «قانون‌زدایی» و «استفاده از زور» به‌دست می‌دهد که طی سال‌ها فرسایش هنجارهای بین‌المللی تبلور یافته است.
سال۱۴۰۳ سالی پر تنش برای کشورهای آفریقایی خواهد بود. فرانسه سال گذشته از مالی خارج شد، اواخر همان سال کشورهای گروه پنج از بخش دیگری از آفریقا خارج شدند. سازمان ملل هم در ۲۹فوریه از سودان خارج شد. دیده‌بان حقوق بشر این عقب‌نشینی‌ها را یک «عقب‌نشینی فاجعه‌بار» خوانده است؛ زیرا خطر جنایات و سوءاستفاده‌های گسترده در سناریوی جنگ داخلی، پاک‌سازی قومی و قحطی را افزایش می‌دهد؛ امری که بیش از ۷میلیون نفر را مجبور به ترک خانه‌های خود کرده است و سودان را به کشوری که بیشترین تعداد آوارگان داخلی را در جهان دارد، تبدیل کرده است.
در مارس ۲۰۲۳، دیوان کیفری بین‌المللی (ICC) حکم بازداشت ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه را به اتهام جنایات جنگی در اوکراین صادر کرد که تاکنون بی‌نتیجه بوده است. اما اگر پوتین تصمیم بگیرد در اجلاس بعدی گروه ۲۰ در برزیل در نوامبر ۲۰۲۴ شرکت کند، چالشی برای کشور میزبان خواهد بود؛ زیرا بر خلاف هند (میزبان سال گذشته)، برزیل یکی از طرفین اساسنامه رم در سال۱۹۹۸ است. درحالی‌که لولا داسیلوا در ابتدا گفت که پوتین در صورت شرکت در اجلاس دستگیر نخواهد شد؛ اما بعدا از حرف خود برگشت و اظهار کرد که این تصمیم بر عهده سیستم قضایی برزیل خواهد بود و نه دولت.
۲- دموکراسی زیر ذره‌بین
بیش از ۴میلیارد نفر در ۷۶کشور به پای صندوق‌های رای خواهند رفت که تقریبا ۵۱درصد از جمعیت جهان را تشکیل می‌دهد. درحالی‌که اکثر مردم در این کشورها در دموکراسی‌های کامل یا معیوب رای خواهند داد، از هر چهار رای‌دهنده یک نفر در رژیم‌های ترکیبی ویا خودکامه در رای‌گیری شرکت می‌کند. در کشورهایی مانند روسیه، تونس، الجزایر، بلاروس و رواندا، رهبران از این انتخابات برای محکم کردن قدرت خود و کسب مشروعیت در چشم شهروندان خود استفاده خواهند کرد؛ درحالی‌که نیمی دیگر از رای‌دهندگان از حق خود استفاده خواهند کرد تا در کشورهایی رای دهند که در سال‌های اخیر دچار فرسایش دموکراتیک شده یا تمایلات غیرلیبرالی از خود نشان داده‌اند، مانند ایالات متحده یا هند. پایان سال۲۰۲۳ شاهد روی کار آمدن خاویر مایلی «آنارکوکاپیتالیست» به‌عنوان رئیس جمهور آرژانتین بود که تاییدی بر بحران عمیق احزاب سنتی بود. در اروپا نتایج متفاوتی در رای‌گیری‌ها به‌دست آمد: از یکسو اپوزیسیون لهستان پیروز شد و از سوی دیگر گرت ویلدرز اسلام‌هراس در هلند پیروز شد. توالی سریع انتخابات در سال۱۴۰۳ در تعیین اینکه آیا اعتراض، پراکندگی و افزایش افراط‌گرایی سیاسی (که دموکراسی‌ها را در سراسر جهان متحول کرده است)، تقویت می‌شود یا اینکه آیا این سیستم توفان را پشت سر می‌گذارد، تعیین‌کننده خواهد بود.
۳- انفجار هوش مصنوعی
۱۴۰۲ سالی بود که هوش مصنوعی وارد زندگی ما شد؛ سالی که ChatGPT به جامعه ارائه شد و در ژانویه، تنها دوماه پس از راه‌اندازی، ۱۰۰میلیون کاربر یافت و در ماه اوت به ۱۸۰میلیون رسید. با این حال، سال۱۴۰۳ سال بسیار مهمی برای مقررات هوش مصنوعی خواهد بود. بلندپروازانه‌ترین مقررات از آن اتحادیه اروپاست که تصمیم گرفته به اولین منطقه در جهان تبدیل شود که خود را به قانون جامعی برای تنظیم هوش مصنوعی و رهبری جهش رو به جلو مجهز می‌کند. توافق حاصل‌شده در دسامبر در ماه‌های ابتدای ۱۴۰۳ به تصویب می‌رسد و جای خود را به یک دوره دوساله قبل از اجرای کامل آن در سال۱۴۰۵ می‌دهد.
۴- چالش‌های اقتصاد چین
در سال۱۴۰۳، اقتصاد چین همچنان با بادهای مخالف داخلی و بین‌المللی مواجه خواهد شد. چالش‌های بازیابی پکن - مازاد بدهی قابل‌توجه، تقاضای داخلی بی‌رمق، جمعیتی که به سرعت پیر می‌شود و سیاست‌های کاهش ریسک غربی که به دنبال کاهش وابستگی به زنجیره تامین و محدود کردن دسترسی پکن به فناوری‌ها و بازارهای پیشرفته هستند، حل‌نشده باقی مانده‌اند. اول، اینکه رهبران چین چه اقداماتی را برای تثبیت بدهی و افزایش مصرف در سال۲۰۲۴ انتخاب می‌کنند، بر اعتماد به اقتصاد چین تاثیر می‌گذارد. دوم اینکه آیا چین می‌تواند در کاهش وابستگی خود به دلار آمریکا پیشرفت کند یا خیر، در سال۱۴۰۳ نیز مسالهای در حال آزمون خواهد بود. سوم، موفقیت‌ها و شکست‌های سازندگان خودروهای برقی و شرکت‌های مخابراتی چینی که به دنبال گسترش صادرات در سراسر جهان هستند، هم اقتصاد چین و هم بازارهای جهانی را شکل خواهد داد. در نهایت، سال۲۰۲۴ نشان خواهد داد که آیا توافق ایالات متحده و چین برای سرکوب جریان‌های غیرقانونی فنتانیل می‌تواند نتایج ملموسی ایجاد کند که به نوبه خود بتواند مسیر روابط ایالات متحده و چین را شکل دهد یا خیر؟ روابط دوجانبه همچنان شکننده و آسیب‌پذیر در برابر شوک‌های ناگهانی مانند حملات سایبری و جاسوسی صنعتی است. دستیابی به پیشرفت ملموس در سرکوب مشترک قاچاق غیرقانونی فنتانیل می‌تواند شتاب فزاینده‌ای به سمت ثبات ایجاد کند.
همچنین برای اولین‌بار ظرف چند دهه اخیر، به نظر می‌رسد سرعت رشد اقتصادی چین به‌طور جدی کند خواهد شد و این نشانه‌ای نگران‌کننده برای اقتصاد جهانی است که برای پیشبرد توسعه خود به ۱.۵میلیارد جمعیت چین متکی بوده است. یکی از مهم‌ترین مسائلی که چین با آن مواجه است، افزایش بیکاری جوانان است. آخرین انتشار داده‌های بیکاری جوانان، نرخ بیکاری را در بالاترین میزان ۲۱.۳درصد نشان می‌دهد. از سوی دیگر، املاک و مستغلات که حدود یک‌چهارم تولید ناخالص داخلی چین را تشکیل می‌دهد نیز با بحران شدیدی مواجه است. از آنجا که چین و ایالات متحده سهم زیادی از تولید ناخالص داخلی جهانی را به خود اختصاص می‌دهند، رکود جهانی می‌تواند با تضعیف هر یک از این دو کشور ایجاد شود. البته دولت چین از خطرات غافل نیست و تلاش زیادی برای مهار خطرات انجام داده است. البته مشکلات چین یکی دو تا نیست. رهبر این کشور سومین دوره ریاست خود را شروع کرده است. در عین حال، به‌صورت خاموش از روسیه در جنگ اوکراین حمایت می‌کند. چین همچنین در میانه رقابت ژئوپلیتیک فزاینده‌ای با ایالات متحده و دیگر قدرت‌های غربی قرار دارد (بدون اینکه بخواهیم به قدرت‌های منطقه‌ای هند، ژاپن و کره‌جنوبی اشاره کنیم).
