معنای نتایج انتخابات برای سیاست در پاکستان چیست؟

خیزش دوباره خان

دنیای اقتصاد-گروه دنیا : زمانی که دولت پاکستان رسانه‌ها را سانسور کرد، حزب عمران خان، نخست‌وزیر سابق، ویدئوهای مبارزات انتخاباتی را در «تیک‌تاک» منتشر کرد. هنگامی که پلیس حامیان او را از برگزاری تجمعات منع کرد، آنها میزبان اجتماعات مجازی به‌صورت آنلاین بودند و زمانی که خان پشت میله‌های زندان فرستاده شد، حامیانش با استفاده از هوش مصنوعی برای شبیه‌سازی صدای او سخنرانی‌هایی تولید کردند. «کریستینا گلدباوم» در گزارش ۱۱فوریه در نیویورک‌تایمز نوشت، پیام خان در میان میلیون‌ها نفر در سراسر کشور که از بحران اقتصادی و سلسله‌های سیاسی قدیمی ناامید شده بودند، طنین‌انداز شد. او گفت که پاکستان برای دهه‌ها در حال افول شدید بوده و تنها اوست که می‌تواند عظمت سابق کشور را بازگرداند.

موفقیت نامزدهای همسو با حزب خان در انتخابات هفته گذشته -با تصاحب کرسی‌هایی بیشتر از هر حزب دیگر در پارلمان- یک نگرانی خیره‌کننده در سیاست پاکستان بود. از زمانی که خان با ژنرال‌های کشور اختلاف پیدا کرد و در سال۲۰۲۲ از سوی پارلمان برکنار شد، حامیان وی با سرکوب به رهبری ارتش مواجه شدند که به گفته کارشناسان برای به حاشیه راندن نخست‌وزیر سابق طراحی شده بود.

موفقیت او اولین‌بار در تاریخ اخیر پاکستان بود که باعث شد استراتژی سیاسی‌ای که ارتش قدرتمند این کشور برای چندین دهه برای حفظ قدرت خود از آن استفاده می‌کرد، ناگهان از مسیر خود منحرف شود. همچنین ثابت کرد که چگونه لفاظی‌های پوپولیستی خان و انبوه جوانان هوشمند این کشور در حال بازنویسی سیاست در پاکستان است؛ کشوری ۲۴۰میلیون نفری مسلح به سلاح هسته‌ای که از زمان تاسیسش در ۷۶سال پیش تاکنون با کودتاهای نظامی دست و پنجه نرم کرده است. اکنون درحالی‌که احزاب مرتبط با خان و نواز شریف (نخست وزیر سه دوره پیشین)، برای جلب نظر سایر قانون‌گذاران و ایجاد یک دولت ائتلافی رقابت می‌کنند، پاکستان در قلمرویی ناشناخته قرار دارد. اگر حزب خان موفق شود –نتیجه‌ای که بسیاری از تحلیلگران آن را بعید می‌دانند- این اولین بار در تاریخ پاکستان است که یک دولت غیرنظامی توسط حزبی که با ارتش مخالف است و رهبر آن پشت میله‌های زندان است، رهبری می‌شود.

«آدام واینستین» معاون مدیر برنامه خاورمیانه در موسسه کوئینسی، یک اندیشکده مستقر در واشنگتن گفت فارغ از نتیجه، حزب خان «اثبات کرد که یک موجودیت سیاسی تزلزل‌ناپذیر است و از نارضایتی جوانان پاکستان بهره می‌برد. کتاب بازی قدیمی برای شکل دادن به سیاست کشور منسوخ شده است. رسانه‌های اجتماعی و بسیج جوانان به تغییر‌دهنده بازی تبدیل شده‌اند.» تقریبا در نیمی از تاریخ پاکستان، ارتش مستقیماً بر این کشور حکومت کرده است. زمانی که دولت‌های غیرنظامی اجازه به قدرت رسیدن را پیدا کردند، آنها توسط تعدادی از رهبران -از جمله رقیب خان در این انتخابات یعنی شریف- رهبری می‌شدند که معمولا با حمایت ژنرال‌ها به قدرت رسیدند.

آن رهبران وابسته به ارتش، احزاب سیاسی را حول سلسله‌های خانوادگی خود بنا کردند، رهبری حزب را از نسلی به نسل دیگر منتقل کردند و قدرت سیاسی را در یک دایره فشرده نگه داشتند. اما تحلیلگران می‌گویند که در سال‌های اخیر، ازآنجاکه جمعیت جوان کشور به حدود نیمی از رای‌دهندگان رسیده، ناامیدی فزاینده‌ای از این سیستم وجود داشته است. «ضیغم خان» یک تحلیلگر سیاسی مستقر در اسلام‌آباد گفت: جوانان احساس می‌کردند که از سیستم سیاسی پاکستان دور شده‌اند؛ زیرا «یکی از اعضای خانواده همیشه جایگاه اول را به‌دست می‌آورد. احزاب قدیمی به‌دلیل امتناع از تغییر در حال منسوخ شدن هستند و این یک خلأ برای شخصی مانند عمران خان ایجاد کرد. درحالی‌که خان در ابتدا با کمک ارتش به شهرت سیاسی دست یافت؛ اما پس از برکناری‌اش، وی روی اشتیاق جوانان برای تغییر سرمایه‌گذاری کرد تا پایگاه سیاسی خود را مستقل از ژنرال‌ها تقویت کند. حزب او، «تحریک انصاف پاکستان» (PTI) کارزارهای سیاسی در رسانه‌های اجتماعی -خارج از محدوده سانسور دولتی- تولید کرد که جوانان می‌گویند که بیداری سیاسی را برای نسل آنها برانگیخت.

در ویدئوهای وایرال‌شده، خان از ژنرال‌های کشور که آنها را مسوول برکناری خود در سال۲۰۲۲ می‌دانست، انتقاد کرد. او توضیح داد که چگونه ارتش مانند یک «دولت پنهان» سیاست را از پشت صحنه می‌گرداند و مدعی شد که ایالات متحده با مقامات پاکستانی درباره برکناری‌اش از قدرت تبانی کرده است. او خود را اصلاح‌طلبی توصیف کرد که تغییر ایجاد می‌کند. پیام او جوانان را در سراسر کشور برانگیخت. «عثمان سعید»، ۳۶ساله که پس از رای دادن به نامزدهای PTI خارج از پایگاه رای‌گیری ایستاده بود، می‌گوید: «من به تغییر رای می‌دهم. من از کل این سیستم احزاب سیاسی که کشور را اداره می‌کنند، به ستوه آمده‌ام.» او با اشاره به ارتش افزود: «آنها عمران خان را به زندان انداخته‌اند؛ این مساله اصلی است. این نشان می‌دهد که همه اینها توسط تشکیلات [در پاکستان واژه «تشکیلات» اشاره‌ای غیرمستقیم به ارتش دارد] مدیریت شده است.»

تعداد کمی از این رای‌دهندگان نارضایتی ماه‌های آخر ریاست جمهوری خان را به یاد می‌آورند؛ زمانی که محبوبیت وی با افزایش تورم کاهش یافت. بسیاری از تحلیلگران گفتند که اگر به او اجازه داده می‌شد دوره ریاست‌جمهوری خود را کامل کند، حزب او احتمالا در انتخابات عمومی بعدی پیروز نمی‌شد؛ اما حتی پس از برکناری او، به نظر می‌رسید که رهبران نظامی تغییرات سیاسی کشور را دست کم می‌گیرند. درحالی‌که خان دست به یک بازگشت سیاسی زده است، ژنرال‌ها به کتاب بازی قدیمی خود روی آوردند تا او را کنار بگذارند. مقامات ده‌ها اتهام را به شکل سیلی به صورت خان زدند که منجر به صدور چهار حکم جداگانه به مدت ۳۴سال زندان شد. مقامات صدها نفر از حامیان خان را دستگیر کردند.

به نظر می‌رسید که کمپین ارعاب فقط حمایت از خان را تقویت کرد. از آنجا که این سرکوب به‌طور گسترده در رسانه‌های اجتماعی منتشر شد، بیشتر مردم را در جریان نقش سنگین ارتش در سیاست قرار داد. بسیاری از افرادی که هفته گذشته به حزب خان رای دادند، گفتند که این کار را صرفا به‌دلیل مخالفت با ژنرال‌ها انجام داده‌اند. اتهامات گسترده‌ای مبنی بر دستکاری ارتش در شمارش آرا و وعده‌های حزب خان درباره نبردهای قضایی برای به چالش کشیدن نتایجی که می‌گوید ارتش تقلب کرده است، وجود دارد. روز یکشنبه، هزاران نفر از حامیان خان به خیابان‌ها در سراسر کشور آمدند تا خشم خود را نسبت به اتهام تقلب در انتخابات ابراز کنند؛ تظاهراتی که البته با باتوم پلیس و گاز اشک‌آور مواجه شد. «حمد اظهر» رئیس حزب «تحریک انصاف پاکستان» در پنجاب در شبکه «ایکس» نوشت: «تحریک انصاف حزبی مسالمت‌جو است که انقلاب را از طریق صندوق‌های رای دنبال می‌کند. ما اجازه نمی‌دهیم تلاشمان با طرح‌های خبیثانه مصادره شود.» این مانور سیاسی کشور را در آستانه بحران قرار داده است. بسیاری معتقدند که با وجود اینکه نتایج انتخابات نشان می‌دهد که مردم پاکستان نظام سیاسی ورشکسته را رد می‌کنند؛ اما پاکستان هنوز در مسیر ثبات گسترده یا یک دموکراسی قدرتمند قرار ندارد.