این فقط آتش‌سوزی و سیل نیست

محیط زیست در لحظه اضطراب

دنیای‌اقتصاد: پس از یک تابستان گرمای شدید، آتش‌سوزی‌های شدید و سیل‌های فاجعه‌بار، اصطلاحی برای ترس از تغییرات اقلیمی و سایر بحران‌های زیست‌محیطی روز به روز در حال ظهور است: «اضطراب زیست‌محیطی.» به نوشته روزنامه نیویورک‌تایمز، ایتالیا در چنگال امواج گرمای شدید، آتش‌سوزی‌های جهنمی و باران‌هایی از جنس کتاب مقدس بود و یک زن جوان ایتالیایی با اعصاب به‌هم‌ریخته درحالی‌که در سالن تئاتر ایستاده بود، گریه می‌کرد تا به وزیر محیط زیست کشور درباره ترس‌های خود از آینده‌ای آخرالزمانی بگوید. جورجیا واساپرنا، ۲۷ ساله، درحالی‌که چشمانش برق می‌زند و دستانش بی‌قرار است، در جشنواره فیلم کودک در ماه ژوئیه گفت: «من شخصا از اضطراب‌های ناشی از مسائل زیست‌محیطی رنج می‌برم. من آینده‌ای ندارم؛ زیرا زمینم می‌سوزد.» او به عقلانی بودن آوردن کودکان به دنیای جهنمی ابراز شک و تردید کرد و پرسید: «آیا شما برای فرزندان و نوه‌های خود نمی‌ترسید؟» سپس وزیر، «ژیلبرتو پیچتو فراتین»، شروع به گریه کرد. او که به وضوح بغض راه گلویش را گرفته است، گفت: «من در قبال همه شما مسوولیت دارم. من در قبال نوه‌هایم مسوولیت دارم.»

اروپا قاره‌ای است که در آستانه فروپاشی نگران‌کننده قرار دارد. در یونان، زمانی که هفته‌ها شعله‌های آتش‌سوزی غیرقابل کنترل، جای خود را به سیل داد و روستاها را زیر آب برد، ماشین‌ها را شست و اجساد مرده را در خیابان‌ها شناور کرد، میزان نگرانی‌ها فوق‌العاده بالاتر رفت. ایتالیایی‌ها درحالی‌که در تابستان موج‌های گرمای سوزاننده‌ای را پشت سر گذاشتند، با دیدن تگرگ‌هایی که اندازه هر کدام از آنها قد یک توپ پینگ‌پینگ بود، ترسیده و گیج شده بودند. گروهی از جوانان پرتغالی که از شدت گرما و آتش‌سوزی خسته شده‌اند، از کشورهای اروپایی به‌دلیل ایجاد تغییرات اقلیمی شکایت کرده و ادعا می‌کنند به سلامت روان آنها آسیب رسانده است، همان‌طور که همتایانشان در مونتانا از ایالت شکایت کردند. در یک جمله ما وارد دوران اضطراب ‌زیست‌محیطی، شده‌ایم و هر روز شرایط بدتر می‌شود. همان توفانی که یونان را درنوردید بر دریای مدیترانه تسلط یافت و لیبی را با سیل شست و رُفت و هزاران کشته برجای گذاشت. گزارش اخیر سازمان ملل متحد این خبر بد را منتشر کرد مبنی بر اینکه جهان از اجرای تعهدات خود تحت توافق‌نامه پاریس در سال‌۲۰۱۵ برای محدود کردن انتشار گازهای گلخانه‌ای بسیار دور شده است. نظرسنجی‌ها تشدید ناخوشی را ثبت کرده‌اند. شبح سوختن در آتش‌های هسته‌ای که با جنگ اوکراین آغاز شده بود، به نقطه اوج خود رسیده است.

در عصر اضطراب فزاینده، مصائب تابستان -و اکنون پاییز- شرح پریشان‌حالی ما است و رایج شدن «اضطراب زیست‌محیطی، اصطلاحی فراگیر برای توصیف نگرانی‌های زیست محیطی فراگیر بوده است که لحظه به لحظه اوج می‌گیرد. در شرایطی که از نظر بالینی به‌عنوان یک آسیب‌شناسی شناخته نشده است یا در آخرین ویرایش راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی گنجانده نشده است، کارشناسان می‌گویند که احساس پوچی و عذاب وجدان ناشی از تصاویر اجتناب‌ناپذیر و روبه رشد تباهی و عذاب سیاره‌ای، در حال گسترش است.

دکتر پائولو چیانکونی، یکی از اعضای بخش روانپزشکی اکولوژی و سلامت روان انجمن جهانی روانپزشکی که در این ماه کتابی را با همکارانش منتشر می‌کند، گفت: «تغییر آب و هوا به‌طور قطع سریع‌تر از روانپزشکی و همچنین روانشناسی در حال حرکت است. او گفت که اصطلاح اکواضطراب یا همان اضطراب زیست‌محیطی بیش از یک دهه بوده که وجود داشته است، اما این روزها «بسیار رایج است» و این وضعیت در آینده افزایش خواهد یافت. او گفت: «وقتی مردم شروع به نگرانی درباره سیاره می‌کنند، نمی‌دانند که اضطراب‌ زیست‌محیطی دارند. وقتی آنها می‌بینند که این چیز یک نام دارد، آن‌گاه می‌فهمند که اسمش را چه بگذارند.» دکتر چیانکونی و برخی از همکارانش مقاله‌ای را در ماه ژوئن در مجله زیست‌شناسی و پزشکی ییل منتشر کردند که در آن عبارات «اکو-PTSD»، «فرسودگی زیست محیطی»، «اکوموفبیا» و «خشم محیطی» را به‌کار برده بودند. اما در نهایت تمرکز بر اضطراب زیست‌محیطی باقی ماند که ناشی از «ترس مزمن از نابودی محیطی» است. این ترس توسط قربانیان دست اول رویدادهای آسیب‌زای تغییرات آب و هوایی تعریف و گسترده شده است؛ افرادی که معیشت یا شیوه زندگی آنها توسط تغییرات آب و هوایی در معرض تهدید است. افزون بر این ترس می‌تواند با روایت داستان‌های ترسناک فعالان اقلیم یا افرادی که در زمینه تغییرات آب و هوایی فعالیت می‌کنند، بیشتر شود.

مردم تصاویری از تغییرات آب و هوایی را از طریق رسانه‌های خبری دریافت می‌کنند و مستعد اضطراب بیشتر می‌شوند. تقریبا همه دچار این ترس می‌شوند. از جمله ویژگی‌های اضطراب زیست‌محیطی را «ناامیدی، ناتوانی، احساس غرق شدگی، ناامیدی، درماندگی» ذکر کرده‌اند. ممکن است در افراد مبتلا ترکیبی از «علائم مرتبط بالینی، مانند نگرانی، آشفتگی فکری، تحریک‌پذیری، اختلال خواب، از دست دادن اشتها، حملات پانیک» وجود داشته باشد. این علائم برای شما آشنا نیست؟ سارا ماجیولو، ۱۶ساله درحالی‌که در یکی از روزهای اخیر از جلوی بخش روانپزشکی بیمارستانی در رم عبور می‌کرد، گفت: «من امتحانات لاتین، یونانی و فرانسه را در پیش دارم، اکنون این اضطراب آب و هوایی را نیز دارم.» به جز چند توریست که به سایه چسبیده بودند، به ندرت کسی را بیرون از خانه می‌بینید.

ماجیلو گفت که در اوایل تابستان به همراه خانواده‌اش از کوه‌های آلپ دولومیت دیدن کرده بود و از دیدن کارگرانی که با برزنت‌های سفید از یخچال‌های طبیعی در برابر نور خورشید محافظت می‌کردند، ناراحت شد. او گفت: «تلویزیون تماشا کردن و دیدن اینکه همه چیز سوخته، بسیار سخت است. علاقه‌مند ماندن به مشکلات جهانی درحالی‌که جهانی وجود نخواهد داشت، سخت است. هر تابستان گرم‌تر خواهد شد. همیشه بدتر خواهد شد.» روانپزشکان می‌گویند که برای بسیاری از افرادی که در دهه گذشته دچار مشکلات روانی شده‌اند، شرایط شدید آب و هوایی یک بحران فوق‌العاده به‌حساب خواهد آمد. کریستوس لیاپیس، روانپزشک برجسته یونانی گفت که در اروپا، بحران‌هایِ «پشت به پشت» یونانیان را به‌ویژه در برابر مشکلات سلامت روان آسیب‌پذیر کرده است. او گفت این فقط آتش‌سوزی و سیل نیست. او گفت که بحران مالی۲۰۱۰، بحران مهاجران۲۰۱۵، کووید، تورم و بحران‌های انرژی نیز تلفات خود را به همراه داشت و در نهایت بحران آب و هوا که به‌ویژه یونان را تحت تاثیر قرار داده است.