نفوذ پکن به خاورمیانه از راه اقتصاد تثبیت شد
توافق‌نامه تجارت آزاد چین با عرب‌های خلیج‌فارس
عربستان سعودی مدت‌ها متحد نزدیک ایالات متحده بوده است؛ اما روابط این کشور با چین به سرعت در حال تقویت است و روابطی را که زمانی عمدتا مبتنی بر نفت بود، به روابط پیچیده‌تری تبدیل کرده است که شامل فروش تسلیحات، انتقال فناوری و پروژه‌های زیربنایی می‌شود. البته این تغییر و گرایش به چین به پیش از رهبری شاهزاده محمد برمی‌گردد که در سال۲۰۱۷ وارث تاج و تخت شد. چین از سال‌ها پیش ایالات متحده را در زمینه شراکت با عربستان سعودی به چالش کشیده است. اما شاهزاده محمد تلاش‌ها را برای تنوع بخشیدن به ائتلاف‌های عربستان سعودی سرعت بخشیده است و تلاش می‌کند از اتکای خود به ایالات متحده به‌عنوان ضامن اصلی امنیتی و تامین‌کننده تسلیحات کشورش فراتر رود.
این تصور در میان مقامات، دانشمندان و بازرگانان در عربستان سعودی و خاورمیانه به‌شکل گسترده‌ای وجود دارد که نشان می‌دهد ایالات متحده علاقه خود را به این منطقه از دست داده و آمریکا نیز ابرقدرتی است که در درازمدت قدرتش رو به افول است. محمد علیاحیا، عضو سعودی در مرکز علوم و امور بین‌الملل بلفر در هاروارد می‌گوید: «من هنوز فکر می‌کنم که جهان در چارچوب نظم امنیتی بین‌المللی آمریکا زندگی می‌کند، هرچند که مکررا دچار لغزش می‌شود. نگرانی اصلی این است که در ۵سال یا ۱۰سال آینده چه اتفاقی خواهد افتاد.» روابط عربستان سعودی با ایالات متحده به‌ویژه در چند سال گذشته تیره شده است؛ به‌طوری‌که بایدن، رئیس‌جمهور این کشور در مبارزات انتخاباتی خود متعهد شد که با پادشاهی مانند یک «فرد گناهکار» رفتار کند و شاهزاده محمد را درباره قتل جمال خاشقجی، ستون‌نویس واشنگتن‌پست و یک شهروند سعودی که در سال۲۰۱۸ توسط ماموران سعودی در استانبول کشته شد، تحت فشار قرار دهد.
بایدن در اوایل دولت خود گزارشی از اطلاعات ایالات متحده منتشر کرد که در آن گفته شده بود شاهزاده محمد به احتمال زیاد دستور قتل را صادر کرده است؛ اتهامی که ولیعهد آن را رد می‌کند. افزون بر این اخیرا، دو کشور بر سر تصمیم کاهش تولید نفت توسط کارتل اوپک پلاس که عربستان سعودی عملا رهبری آن را بر عهده دارد، با هم درگیر شدند.
خبرگزاری رسمی عربستان سعودی گزارش داد که ملک سلمان، پادشاه عربستان سعودی و شی جین‌پینگ با یکدیگر دیدار کردند و بدون ارائه جزئیات بیشتر گفته می‌شود یک توافق‌نامه «مشارکت راهبردی جامع» را امضا کردند. به گزارش خبرگزاری چینی شین‌هوا، بر اساس این توافق، دو طرف توافق کردند که هر دو سال یک‌بار دیدارهایی بین سران کشورهای خود برگزار کنند. شی روز پنج‌شنبه در جریان گفت‌وگوهای خود با شاهزاده محمد گفت که پکن همچنین موافقت کرده است که عربستان سعودی را به‌عنوان مقصد سفرهای گروهی و گسترش مبادلات فرهنگی و مردم به مردم معرفی کند. در گزارش خبرگزاری عربستان سعودی آمده است، دیگر پیمان‌هایی که در جریان این سفر دولتی توسط مقامات امضا شد، شامل یادداشت‌تفاهم درباره انرژی هیدروژن و «طرح همسویی» بین ابتکار کمربند و جاده چین و برنامه تنوع اقتصادی عربستان سعودی بود.
در هنگام ورود، شی جین‌پینگ در روز چهارشنبه با استقبال باشکوه‌تری نسبت به بایدن در ماه ژوئیه روبه‌رو شد؛ زمانی که رئیس‌جمهور آمریکا از شهر ساحلی جده بازدید کرد. آن دیدار به این دلیل بود که تا حدی روابط با عربستان سعودی را ترمیم کند. فیلم‌هایی که از استقبال شی در روز چهارشنبه منتشر شد، جت‌هایی را نشان می‌داد که در بالای سرشان با دودهایی به رنگ‌های پرچم چین، یعنی قرمز و زرد در حال پرواز بودند. در ادامه، روز پنج‌شنبه او را به دربار سلطنتی بردند؛ جایی که خودروی او که یک سدان لوکس چینی بود، توسط سوارکارانی که پرچم عربستان و چین را حمل می کردند، اسکورت شد. شاهزاده محمد به گرمی از او استقبال کرد و دست وی را محکم فشرد و این در تضاد با دیدارش با بایدن بود که با مشت دست یکدیگر را لمس کردند.
اقدامات ولیعهد برای تعمیق روابط با کشورهایی مانند چین، روسیه و کره‌جنوبی تا حدی ناشی از تمایل او برای ایجاد تنوع در ارتباطات عربستان سعودی است، نه اینکه انتظار داشته باشید هر یک از آنها بتواند جایگزین ایالات متحده شود. در این زمینه، شکوه و اوضاع و احوالِ پیرامون دیدار شی برای مخاطبان داخلی و منطقه‌ای ریاض و همچنین برای ایالات متحده سیگنالی قوی می‌فرستد. بسیاری از مقامات خلیج‌فارس در حال آماده شدن برای چیزی هستند که معتقدند یک جهان چندقطبی در حال ظهور است که در آن ایالات متحده دیگر مانند پس از جنگ جهانی دوم نقش اصلی را ایفا نمی‌کند. ناظران می‌گویند، بسیاری از مقامات خلیج‌فارس در حال آماده شدن برای روزگاری هستند که معتقدند یک جهان چندقطبی در حال ظهور است که در آن ایالات متحده دیگر مانند پس از جنگ جهانی دوم نقش اصلی را ایفا نمی‌کند.
انور قرقاش، مشاور دیپلماتیک رئیس‌جمهور امارات متحده عربی در یک سخنرانی عمومی در اوایل سال جاری گفت: «هژمونی امروز آمریکا بر نظم بین‌الملل، به نظر من ادامه نخواهد یافت. چین به یک بازیگر مرکزی اقتصادی، یک بازیگر مرکزی فناوری و یک بازیگر سیاسی بسیار مهم تبدیل شده است.» شاهزاده محمد می‌خواهد اقتصاد وابسته به نفت را متنوع کند. او به‌دنبال توسعه یک برنامه هسته‌ای غیرنظامی است و قصد دارد یک صنعت دفاعی محلی قوی بسازد. تامین فناوری و دانش از چین کلید این اهداف است و کارشناسان سعودی اغلب تحولات اقتصادی پادشاهی را با دهه‌های پیش چین مقایسه می‌کنند.
شرکت های سعودی و چینی روز چهارشنبه ۳۴ قرارداد در زمینه‌هایی از جمله فناوری اطلاعات، ژنتیک، معدن، انرژی هیدروژنی و تولید امضا کردند. پیش‌تر یک شرکت سعودی با یک شرکت چینی برای راه‌اندازی یک کارخانه خودروهای الکتریکی در این کشور اعلام آمادگی کرده بود. این دو کشور به‌نوعی همکاری خود را در زمینه تولید این نوع خودروها آغاز کرده‌اند. هوآوی، شرکت مخابراتی که هدف تحریم‌های آمریکا قرار گرفته است، یادداشت تفاهمی را با یکی از وزارت‌خانه‌های دولت عربستان سعودی امضا کرده است؛ به‌گونه‌ای‌که هوآوی می‌تواند یک مرکز داده در این کشور بسازد. در کنفرانسی که ماه گذشته در بحرین برگزار شد، برت مک‌گورک، مقام ارشد شورای امنیت ملی ایالات متحده در خاورمیانه، هشدار داد که «مشارکت‌های خاص» با چین «محدودیتی» برای آنچه ایالات متحده می‌تواند به متحدان خود ارائه دهد، ایجاد خواهد کرد. او گفت: «اما تا کنون، ما شاهد آن نوع رابطه‌ای نبوده‌ایم که مانع ایجاد آن چیزی شود که ما در اینجا آن را محدودیت می‌نامیم.»
یک سفر ۳۰میلیاردی
شی جین‌پینگ از زمان شیوع کرونا، سفرهای خارجی خود را بسیار کاهش داده و تاکنون سه سفر خارجی داشته است که حضور در عربستان سومین سفر خارجی وی از آن زمان به‌حساب می‌آید. به گزارش خبرگزاری فرانسه، دستور کار روز جمعه شی جین پینگ، شامل نشستی با شش عضو شورای همکاری خلیج‌فارس و همچنین نشست گسترده‌تر چین و اعراب بود. عبدالفتاح السیسی رئیس‌جمهور مصر و قیس سعید رئیس‌جمهور تونس، از جمله سران کشورهایی بودند که روز پنج‌شنبه وارد عربستان شدند و رهبران قطر، لبنان، عراق و جاهای دیگر نیز جزو رهبرانی بودند که در این نشست حضور داشتند. شی روز پنج‌شنبه در اظهاراتی که توسط تلویزیون دولتی چین، سی‌سی‌تی‌وی منتشر شد، گفت: «چین مشتاق همکاری با عربستان سعودی و کشورهای عربی است تا این دو اجلاس را به رویدادهای مهمی در تاریخ روابط چین-عربی و روابط چین- شورای همکاری خلیج‌فارس تبدیل کند.»
کشورهای خلیج فارس، شرکای استراتژیک واشنگتن، در حال تقویت روابط با چین به‌عنوان بخشی از چرخش به سمت شرق هستند که شامل تنوع بخشیدن به اقتصاد تک‌محصولی یعنی سوخت فسیلی است. در همین حال چین در تلاش است تا حوزه نفوذ خود را گسترش دهد؛ به‌ویژه از طریق طرح کمربند و جاده خود که در آن، بودجه برای پروژه‌های زیرساختی در سراسر جهان فراهم می‌کند. البته مقامات جزئیات کمی درباره دستور کار روز جمعه ارائه کردند؛ اما یکی از زمینه‌های بالقوه، تمرکز بر توافق‌نامه تجارت آزاد چین و شورای همکاری خلیج‌فارس است که برای نزدیک به دو دهه مورد بحث بوده است. رابرت موگیلنیکی از موسسه کشورهای عربی خلیج‌فارس در واشنگتن گفت: «چین مایل است مذاکرات طولانی را به پایان برساند؛ زیرا قراردادهای آزاد تجاری با بلوک‌های تجاری بزرگ برای پکن دارای اعتبار است.»
در مقابل، پیشرفت در توافق تجاری می‌تواند به عربستان سعودی، بزرگ‌ترین صادرکننده نفت جهان و بزرگ‌ترین اقتصاد خاورمیانه کمک کند تا اقتصاد خود را در راستای برنامه اصلاحی چشم‌انداز۲۰۳۰ که توسط شاهزاده محمد پیش می‌رود، متنوع کند. رسانه‌های دولتی عربستان سعودی گفته‌اند که قرار است در این سفر قراردادهای دوجانبه به ارزش حدود ۳۰میلیارد دلار امضا شود. با این حال موگیلنیکی گفت: «وقتی صحبت از روابط دوجانبه چین با خلیج‌فارس یا به گستره خاورمیانه می‌شود، باید به خاطر داشت که امضای تفاهم‌نامه‌ها (یادداشت‌های تفاهم) و دادن تعهدات سرمایه‌گذاری بسیار آسان‌تر از سرمایه‌گذاری و اجرای واقعی است.» سفر شی جین‌پینگ به خاورمیانه از پیش مورد سرزنش کاخ سفید قرار گرفته است. در این راستا کاخ سفید روز چهارشنبه نسبت به «نفوذی که چین در تلاش برای رشد خود در سراسر جهان است» هشدار داد و اهداف آن را «برای حفظ نظم مبتنی بر قوانین بین‌المللی» نامساعد خواند.
عصر جدید
شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین پس از دیدار روز پنج‌شنبه خود با محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی از آن به‌عنوان یک «عصر جدید» یاد کرد. به گزارش یورو نیوز، چین، بزرگ‌ترین واردکننده نفت‌خام جهان، به‌شدت به نفت عربستان سعودی متکی است و سالانه ده‌ها میلیارد دلار به این کشور پرداخت می‌کند. کشورهای عربی خلیج فارس در تلاش هستند تا سیاست خارجی خود را از نو پیکربندی کنند؛ زیرا ایالات متحده توجه خود را به سایر نقاط جهان معطوف کرده است. جنگ روسیه علیه اوکراین - و موضع سخت غرب در قبال مسکو - همچنین باعث شده است تا کشورهای عربی بخواهند روابط خود را با چین تقویت کنند. برای محمد بن سلمان، میزبانی از شی پس از ارتباطش با قتل جمال خاشقجی، نمایه بین‌المللی او را تقویت می‌کند.
فراتر از خرید نفت چین، محمد بن سلمان می‌توان از تخصص ساخت‌و‌ساز پکن برای شهر آینده‌نگر ۵۰۰میلیارد دلاری‌اش در کنار دریای سرخ بهره برد. شرکت‌های ساخت‌و‌ساز چینی در کشورهای عربی خلیج‌فارس، به‌ویژه در دبی در امارات متحده عربی فعالیت‌های قابل توجهی داشته‌اند. سفر شی به عربستان سعودی همچنین می‌تواند در بحبوحه اعتراضات درخصوص نحوه مبارزه‌اش با کووید، قابل توجه باشد و چهره وی را به‌عنوان یک فرد بین‌المللی که در دوران پاندمی سفرهای اندکی داشته است، بازسازی کند. این اعتراض‌ها به فاصله اندکی پس از برگزاری کنفرانس حزب کمونیست صورت گرفت؛ در جایی که برای سومین بار وی به‌عنوان رهبر این کشور برگزیده شد.
هوآوی؛ برنده میدان
یکی از مهم‌ترین دستاوردهای چین از سفر به عربستان سعودی، قرارداد هوآوی با ریاض بوده؛ آن هم در زمانی که این غول چینی از طرف کشورهای غربی مورد تحریم قرار گرفته است. به گزارش الجزیره، سفر سه‌روزه شی جین‌پینگ به پادشاهی از نزدیک توسط ایالات متحده تحت نظر است. به گفته مقامات سعودی، قرارداد بر سر فناوری‌های هوآوی مربوط به رایانش ابری، مراکز داده و ساخت مجتمع‌های پیشرفته در شهرهای عربستان است. این در حالی است که مقامات امنیتی ایالات متحده هشدار داده‌اند که تجهیزات برندهای چینی مانند هوآوی می‌تواند برای تداخل در شبکه‌های بی‌سیم نسل پنجم(۵G) و جمع‌آوری اطلاعات حساس استفاده شود. با این حال، هوآوی با وجود نگرانی‌های آمریکا، در ساخت شبکه‌های ۵G در اکثر کشورهای حاشیه خلیج‌فارس مشارکت داشته است.
پس از ورود شی جین‌پینگ در روز چهارشنبه، رسانه‌های دولتی عربستان از ۳۴ قرارداد سرمایه‌گذاری در بخش‌هایی از جمله هیدروژن سبز، فناوری اطلاعات، حمل‌ونقل و ساخت‌و‌ساز خبر دادند. خبرگزاری رسمی عربستان سعودی جزئیاتی ارائه نکرد؛ اما گفت تجارت دو طرفه در سال۲۰۲۱ بالغ بر ۳۰۴میلیارد ریال سعودی (۸۰ میلیارد دلار) و در سه‌ماه سوم سال۲۰۲۲ به ۱۰۳میلیارد ریال سعودی (۲۷میلیارد دلار) رسیده است. تلویزیون دولتی الاخباریه گفت ۲۰قرارداد دیگر به ارزش ۱۱۰میلیارد ریال (۳/ ۲۹میلیارد دلار) روز پنج‌شنبه امضا شد. چین به دنبال تقویت اقتصاد آسیب‌دیده از بیماری همه‌گیر و تقویت روابط خود با منطقه‌ای است که مدت‌ها برای حفاظت نظامی به ایالات متحده متکی بوده است. خالد الفالح، وزیر سرمایه‌گذاری عربستان سعودی به رسانه دولتی عربستان سعودی گفت که سفر این هفته «به افزایش سرعت همکاری اقتصادی و سرمایه‌گذاری بین دو کشور کمک می‌کند» و برای شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران چینی نیز بازدهی خوبی در پی خواهد داشت.
