مغز متفکر القاعده بعداز ۲۱ سال تعقیب و گریز کشته شد
پایان «ایمن»
عکس: AFP
این حمله یکشنبه ۹مرداد (۳۱ژوئیه) در مرکز شهر کابل انجام گرفت. کشته شدن الظواهری به تعقیب و گریز ۲۱ساله برای دستگیری این چهره رادیکال مصری پایان داد. او بیش از هر کسی (به جز بن‌لادن) مسوول مرگبارترین حملات خارجی به ایالات متحده در دوران مدرن تلقی می‌شود که هرگز از هدف قرار دادن آمریکاییها کوتاه نیامد. «پیتر بیکر»، «هلن کوپر»، «جولیان ای.بارنز» و «اریک اشمیت» در گزارش یک‌اوت در نیویورک تایمز نوشتند، بایدن در یک سخنرانی هفت‌دقیقه‌ای تلویزیونی در سطح ملی از کاخ سفید گفت: «اکنون عدالت برقرار شده و این رهبر تروریست دیگر وجود ندارد.» وی افزود: «ما امشب دوباره به صراحت می‌گوییم که مهم نیست چقدر طول بکشد، مهم نیست کجا پنهان شوید، اگر تهدیدی برای مردم ما باشید، ایالات متحده شما را پیدا می‌کند و سر به نیستتان خواهد کرد.»
سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا اوایل سال جاری الظواهری را در کابل ردیابی کرده بودند و پس از ماه‌ها بررسی به این نتیجه رسیدند که او واقعا همان الظواهری است که در خانه‌‌ای در بخش شلوغ پایتخت افغانستان پنهان شده است. یک هفته پیش و پس از دریافت مجوز از بایدن، «سیا» در موعد مقتضی دو موشک «هلفایر» به سوی محل سکونت الظواهری شلیک کرد و او را در بالکن خانه‌اش کشت. با اینکه افراد دیگری از خانواده اش و غیرنظامیان دیگر در آن حوالی بودند؛ اما آسیبی به کسی نرسید و فقط الظواهری به دیار عدم رفت. مرگ یکی از سرسخت‌ترین دشمنان آمریکا پس از جست‌وجوی طولانی و دیوانه‌وار که یک نسل طول کشید، پیروزی بزرگی برای بایدن به حساب می‌آید آن هم در زمانی که او در مشکلات سیاسی داخلی غرق است. اما یک سال پس از اینکه بایدن تمام نیروهای آمریکایی را از افغانستان خارج کرد و راه را برای حضور دوباره طالبان در این کشور هموار کرد، پرسش‌های فوری درباره حضور این رهبر تروریست در افغانستان مطرح شده است. مقامات گفتند که الظواهری در اوایل سال جاری به افغانستان بازگشت و ظاهرا معتقد بود که در آنجا در امنیت خواهد بود.
موفقیت اولین حمله پس از خروج نیروهای آمریکایی (و بدون حضور نیروهای آمریکایی) استدلال بایدن را مبنی بر اینکه ایالات متحده همچنان می‌تواند بدون استقرار عمده نیروهای زمینی که مشخصه دو دهه اول پس از ۱۱سپتامبر بود، علیه سازمان‌های تروریستی جنگ کند، تقویت می‌کند. اما یکی از اصول عقب‌نشینی آمریکاییها از افغانستان با افشای این موضوع تضعیف شد که الظواهری در افغانستان سرپناه پیدا کرده است، اگرچه طالبان به‌عنوان بخشی از توافق‌نامه‌ای که ابتدا با ترامپ و سپس بایدن منعقد کردند، متعهد شده بود که پناهگاه امنی برای القاعده فراهم نکند تا این گروه حملات بیشتری علیه آمریکاییها انجام دهد. یک مقام آمریکایی حضور الظواهری در افغانستان را «نقض آشکار» توافق نامید؛ اما مشخص نیست که بایدن چه اقدامی علیه طالبان در نتیجه این تخلف آشکار انجام خواهد داد. رئیس‌جمهور در سخنرانی کوتاه خود که در بالکن کاخ سفید ایراد شد، قول داد که اجازه ندهد پناهگاه دیگری برای تروریسم ایجاد شود. او گفت: «ما دیگر هرگز و هرگز اجازه نخواهیم داد که افغانستان به پناهگاه امن تروریست‌ها تبدیل شود؛ زیرا او رفته است و ما مطمئنیم که هیچ اتفاق دیگری نمی‌افتد. افغانستان نمی‌تواند سکوی پرتابی علیه ایالات متحده باشد. ما می‌‌خواهیم ببینیم که این اتفاق نخواهد افتاد.»
جمهوری‌خواهان دوشنبه شب درحالی‌که از کشته شدن الظواهری اظهار خوشحالی می‌کردند اما زمان را تلف نکردند و مدعی شدند که خروج آمریکا از افغانستان کشور را به خطر انداخته است. سناتور «جیمز‌ام.اینهوف» از اوکلاهاما و جمهوری‌خواه ارشد کمیته نیروهای مسلح سنا گفت که این واقعیت که رهبر القاعده در افغانستان حضور دارد «منعکس‌کننده شکست کامل سیاست دولت بایدن در قبال آن کشور است.» «مایکل مک کال» نماینده تگزاس، همتای وی در کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان گفت که این حمله «یادآوری است بر اینکه رئیس‌جمهور بایدن به مردم آمریکا دروغ گفته است. همان‌طور که بایدن یک سال پیش به دروغ ادعا کرد القاعده از افغانستان هنوز نرفته است.» اما زلمی خلیل‌زاد، فرستاده ترامپ که درباره توافق اولیه خروج با طالبان مذاکره کرد، این حمله را تاییدی بر منطق خروج خواند. او این حمله را دلیلی خواند بر اینکه «ما می‌‌توانیم از منافع خود در برابر تهدیدات تروریستی در افغانستان بدون حضور نظامی بزرگ و پرهزینه در آنجا محافظت کنیم.»
«بیکر- کوپر- بارنز- اشمیت» در بخش دیگری از گزارش خود نوشتند، الظواهری ۷۱ساله که اغلب در کنار بن‌لادن و با ریش خاکستری و ابروهای در هم رفته (به صورت نشسته) دیده می‌شد، هرگز مانند بن‌لادن (مغز متفکر تروریست‌ها) به شهرت جهانی دست پیدا نکرد؛ اما به‌عنوان نیروی فکری در پس عملیات القاعده همواره حضور داشت. الظواهری به‌عنوان یک اسلام‌گرای مصری‌الاصل که به جرم توطئه در ترور رئیس‌جمهور اسبق مصر «انور سادات» در سال۱۹۸۱ محکوم شد، بعدا سازمان خود، «جهاد اسلامی مصر» را با سازمان بن‌لادن ادغام کرد تا دامنه آن را گسترش دهد. الظواهری به‌عنوان فردی تحصیلکرده با توان سازمان‌دهی «رفیقِ شفیق» بن‌لادن بود. او به دنبال این بود که گروه‌های اسلام‌گرا را در یک جهاد گسترده‌‌تر برای کشتن آمریکاییها در هر جایی که آنها را یافتند (نه فقط در خاورمیانه) جمع کند. برخی از کارشناسان ضد تروریسم معتقدند که او بیشتر از بن‌لادن مسوول حملات به ایالات متحده بود.
«مایک مالروی» افسر سابق سیا و از مقام‌های ارشد پنتاگون می‌گوید: «حمله‌ای که باعث کشته شدن ایمن الظواهری، رهبر القاعده شد موفقیت بزرگ تلاش ضد تروریسم ایالات متحده است. این حمله نتیجه ساعت‌‌های بی‌‌شمار جمع‌‌آوری اطلاعات در طول سال‌هاست. او احتمالا معتقد بود که هرگز نمی‌‌توانیم او را ردیابی کنیم. اما اشتباه می‌کرد.» در بیانیه‌ای که از سوی طالبان منتشر شد، این عملیات محکوم شده است. در این بیانیه آمده است: «این اقدام علیه منافع افغانستان و منطقه است. تکرار چنین اقداماتی به فرصت‌های موجود آسیب می‌زند.» موشک‌های سیا به خانه‌‌ای در منطقه «شیرپور» کابل اصابت کرد که منطقه‌‌ای ثروتمند در مرکز شهر و در داخل محله محدوده دیپلماتیک شهر است که روزگاری ده‌ها سفارتخانه غربی را در خود جای داده بود و اکنون خانه برخی از مقامات بلندپایه طالبان است.
به گفته یک مقام ارشد دولت، پس از این حمله، اعضای شبکه حقانی (که یک گروه تروریستی است که بخشی از دولت طالبان را تشکیل میدهد)، سعی کردند مساله کشته شدن الظواهری را پنهان و منکر حضور او در خانه شوند. آنها مانع دسترسی به محل شدند. این مقام گفت که ایالات متحده مطمئن است که الظواهری را کشته است. طالبان بارها گفته که به توافق دوحه پایبند هستند و اجازه نمی‌دهند افغانستان به پایگاهی برای حمله به کشورهای دیگر تبدیل شود. اما تحلیلگران و کارشناسان هشدار داده‌اند که گروه‌های تروریستی مانند القاعده و «تحریک طالبان پاکستان» از زمان به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان در این کشور پناه جسته‌اند. در بهار امسال، یک گزارش سازمان ملل هشدار داد که القاعده از زمانی که طالبان قدرت را به دست گرفتند، «آزادی عمل فزاینده‌‌ای» در افغانستان پیدا کرده است. در این گزارش اشاره شده است که تعدادی از رهبران القاعده احتمالا در کابل زندگی می‌‌کنند و افزایش حضور عمومی الظواهری نشان میدهد که او پس از به‌دست گرفتن قدرت توسط طالبان می‌‌توانست رهبری موثرتری را بر عهده بگیرد.
الظواهری از مدت‌ها قبل در پاکستان زندگی می‌کرد. یک مقام آمریکایی گفت که کشته شدن او در کابل نه تنها گواهی بر وجود مرزهای آشفته و در هم ریخته بین دو کشور است، بلکه نشان‌دهنده استفاده طولانی القاعده از امکانات، خانه‌ها، ساختمان‌ها و مجتمع‌‌های مختلف در هر دو کشور است. یک مقام ارشد دولت در جریان یک کنفرانس تلفنی دوشنبه‌شب به خبرنگاران گفت که منابع اطلاعاتی آمریکا در اوایل سال جاری متوجه شدند که همسر، دختر و نوه‌های الظواهری به خانه‌‌ای در کابل نقل مکان کرده‌‌اند. این مقام گفت: آژانس‌های اطلاعاتی آمریکا کاملا مطمئن بودند که الظواهری در خانه حضور دارد. در یک‌ژوئیه، ویلیام برنز (مدیر سیا)، آوریل هینز (مدیر اطلاعات ملی)، کریستین ابی‌زید (مدیر مرکز ملی مبارزه با تروریسم) و سایر مقامات درباره عملیات برنامه‌ریزی شده با بایدن گفت‌وگو کردند. یک مقام دولت که نخواست نامش شود، گفت که آنها مدلی از خانه الظواهری را که در آن اقامت داشت به رئیس‌جمهور نشان دادند و بایدن درباره آب و هوا، مصالح ساختمانی، خطر برای غیرنظامیان و سایر عواملی که می‌تواند بر موفقیت عملیات تاثیر بگذارد، سوالاتی پرسید.
این حمله یک دستاورد مهم برای دولت بایدن بود و می‌تواند در انتخابات پیش رو به نفع او تمام شود. کارشناسان مبارزه با تروریسم می‌گویند مرگ الظواهری به احتمال زیاد تاثیر کمی بر عملیات روزانه این گروه خواهد داشت. «کالین پی.کلارک» تحلیلگر مبارزه با تروریسم در گروه سوفان گفت: «ظواهری از نظر استراتژیک برای القاعده بسیار مهم‌تر بود. او این گروه را در دوران پرتلاطمی از جمله بهار عربی و ظهور دولت اسلامی رهبری کرد. او این سازمان را سرپا نگه داشت.» تحت رهبری الظواهری، شاخه‌های دوردست القاعده - از سوریه و غرب آفریقا گرفته تا سومالی و تا پاکستان - از خودمختاری محلی برخوردار بودند و در عین حال به استراتژی کلی رهبر گروه پایبند بودند.
