پوتین همچنین در یک نشست سه‌جانبه با محوریت سوریه همراه با همتایان ایرانی و ترکیه‌ای خود حضور یافت. تحولات دیدار روز سه‌شنبه عزم پوتین را برای خنثی‌کردن تلاش‌‌های غرب به منظور مجازات و منزوی کردن روسیه مشخص کرد و باعث شد این کشور تعامل با دشمنان آمریکا مانند ایران و نیز کشورهای دیگری مانند ترکیه -عضو ناتو-  را که اتحادهایشان پیچیده‌‌تر است، سر لوحه خود قرار دهد. با این حال، حمایت ایران از روسیه در قضایای اوکراین یک تفاوت آشکار با حمایت چین از روسیه داشت. این تفاوت در این بود که ایران حمایت آشکاری از روسیه به‌عمل آورد. در هر حال، گزارشگر نیویورک‌تایمز می‌نویسد، این سفر سیگنالی به جهان بود؛ به این معنا که در شرایطی که اروپا و ایالات متحده، روسیه را با تحریم‌هایی همپای تحریم‌های ایران مواجه ساخته‌اند، روابط درازمدت بین مسکو و تهران ممکن است به یک شراکت واقعی تبدیل شود.

علی واعظ، مدیر گروه بین‌‌المللی بحران، اظهار کرد: «روسیه و ایران اکنون بیش از هر زمان دیگری به یکدیگر نیاز دارند. این دیگر یک مشارکت انتخابی نیست، بلکه یک اتحاد از روی ضرورت است.» برای سال‌ها، روسیه مراقب بود که خیلی به ایران نزدیک نشود، حتی در شرایطی که دو کشور روابط خصمانه با ایالات متحده داشتند. اما پس از مداخله روسیه در تحولات سوریه، همکاری نظامی دو کشور بیشتر شد. برای پوتین تلاش‌های او برای ایجاد روابط با اسرائیل و کشورهای عربی مانع از اتحاد تمام‌عیار او با تهران شد. اما حمله روسیه به اوکراین بسیاری از محاسبات و معادلات را تغییر داد. روسیه که به‌طور فزاینده‌ای دستش از بازارهای غربی کوتاه شده است به ایران به‌عنوان یک شریک اقتصادی می‌نگرد.

روسیه همچنین در تلاش است تا از تجربه ایران در دور زدن تحریم‌ها استفاده کند. بر اساس گزارش‌ها، شرکت روسی «گازپروم» که غول انرژی روسیه است، تفاهم‌نامه غیر الزام‌آور ۴۰میلیارد دلاری برای کمک به توسعه میادین گازی و نفتی در ایران امضا کرد. از سوی دیگر، مقامات آمریکایی مدعی‌اند که روسیه به دنبال خرید پهپادهای جنگی بسیار مورد نیاز از ایران برای استفاده در اوکراین است؛ موضوعی که در جلسات روز سه‌شنبه به‌طور علنی به آن پرداخته نشد. پیش از سفر رئیس‌جمهور روسیه، دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین گفت که ایران و روسیه می‌توانند به زودی معاهده همکاری راهبردی را امضا کنند که همکاری آنها را در زمینه بانکداری و مالی گسترش می‌دهد. سخنان او تداعی‌کننده دیپلماسی قرن شانزدهم روسیه بود تا صحنه برای دوران جدیدی از دوستی بین تهران و مسکو آماده شود.

روابط ایران و روسیه در قرن شانزدهم

علی بیگدلی در مجله زمانه درباره تاریخ روابط ایران و روسیه در قرن شانزدهم و عصر صفوی نوشت: فکر برقراری رابطه با مسکو در ایران نخستین‌‌بار در زمان شاه ‌‌سلطان محمد خدابنده (پدر شاه ‌‌عباس اول) مطرح شد. در دسامبر ۱۵۸۶م وقتی خدابنده در مقابل حملات عثمانی از همه کشورهای دیگر اروپایی مثل اتریش، مجارستان، لهستان و... ناامید شد، سفیری به نام هادی‌‌بیک به دربار تزار فئودور اول (۱۵۹۸ ــ ۱۵۷۴.م) فرستاد و طی نامه‌‌ای به تزار نوشت که ما باید مانند پدران خود در راه اتحاد و دوستی با هم کوشش کنیم (منظور تلاش‌‌های شاه اسماعیل اول برای پیدا کردن متحد در اروپا برای حمله به عثمانی بود). سلطان محمد خدابنده به تزار اعلام کرد: اگر امپراتور حاضر شود به اتفاق ایران، عثمانی را از قفقاز بیرون کنیم. هادی‌‌بیک، سفیر ایران، زمانی به مسکو رسید که شاه محمد خدابنده مرده و فرزندش، شاه‌‌عباس به تخت نشسته بود.

ازآنجاکه روسیه در نگاه به مدیترانه، عثمانی را پیش ‌‌رو داشت و از سوی دیگر عثمانی از جانب بالکان به سوی اروپای شرقی در حال پیشروی بود، امپراتور بی‌‌میل نبود برای روز مبادا با ایران وارد یک بازی سیاسی شود. بنابراین با وجود گرفتاری‌‌های فراوانی که داشت، شخصی به نام گریگوری واسیل چیکوف را همراه هادی‌‌بیک به ایران فرستاد. دو سفیر از طریق حاجی‌‌طرخان و دریای مازندران به رشت وارد شدند. در آن موقع خان احمد گیلانی که مدعی خودمختاری از دولت مرکزی بود و با دربار عثمانی نیز ارتباط داشت، خبر اعزام سفیر روسیه به دربار شاه‌‌عباس در قزوین را به خلیفه عثمانی رساند و به توصیه وی دو سفیر زندانی شدند. با فشار دربار شاه‌‌عباس، سفیران آزاد شدند و به قزوین رسیدند. در این موقع شاه‌‌عباس برای جنگ با ازبکان، در خراسان به سر می‌‌برد.

واسیل چیکوف چند ماهی در قزوین منتظر ماند تا اینکه شاه‌‌عباس از سفر جنگی بازگشت. سفیر روس در ملاقات با شاه قول و قرارهایی با وی گذاشت و شاه که به اتحاد روسیه امیدوار شده بود، علاوه بر هادی‌‌بیک، سفیر دیگری به نام بوداق‌‌بیک را همراه واسیل چیکوف روانه مسکو کرد تا برای قطعی شدن اتحاد، مذاکراتی را با امپراتور انجام دهد. شاه‌‌عباس به امپراتور پیشنهاد کرده بود: آیا حاضر است از راه کریمه و قفقاز به عثمانی حمله کند؟ سفیران ایران و واسیل چیکوف از راه دریای مازندران عازم باکو شدند. در راه، کشتی‌‌های عثمانی، کشتی حامل سفیران را متوقف و تمام اموال آنان را غارت کردند؛ اما سفیر ایران توانست نامه شاه‌‌عباس خطاب به امپراتور را که در زیر لباس خود پنهان کرده بود، در مسکو به فئودور تسلیم کند. امپراتور، بوریس گودونف، صدراعظم خود را مامور مذاکره با سفرای ایران کرد. وی به سفیران گفت عثمانی نیز، با اعزام یک هیات بلندمرتبه دیپلماتیک، از روسیه تقاضای اتحاد کرده و امپراتور آن را نپذیرفته است. صدراعظم پاسخ مسکو را به موقع دیگری موکول کرد و سفیرانی با نامه محبت‌آمیز نسبت به شاه ایران و هدایایی برای او، به قزوین فرستاد. هنگام جلوس شاه‌‌عباس دوم به تخت سلطنت، تزار روسیه سفیری برای عرض تبریک به اصفهان فرستاد و روابط دوستانه بین دو کشور تا سال ۱۶۴۵ میلادی که میشل رومانوف درگذشت، ادامه یافت.

تداوم دوستی

دوستی بین دو کشور حتی قبل از شروع جنگ در ۲۴فوریه و همزمان با افزایش تنش‌های روسیه با غرب آغاز شد. در ماه ژانویه رئیس‌جمهور ایران به مسکو رفت. سپس در ماه گذشته، رهبران روسیه و ایران دوباره در یک نشست منطقه‌‌ای در ترکمنستان ملاقات کردند. روز سه‌‌شنبه درحالی‌که پوتین و رئیسی برای سومین‌بار در سال جاری دیدار کردند، پوتین گفت که روابط دو کشور در زمینه‌های اقتصادی، امنیتی و منطقه‌‌ای «با سرعت خوبی در حال توسعه است». رئیس‌جمهور روسیه گفت که او و همتای ایرانی‌اش بر تقویت همکاری در زمینه انرژی، صنعت و حمل‌ونقل و استفاده فزاینده از ارزهای ملی - به جای دلار آمریکا - برای تبدیل تجارت خود به توافق رسیده‌اند. بر اساس بیانیه کرملین پوتین گفت: «همه چیز به سرعت در حال توسعه است، از جمله در روابط دو جانبه‌مان.»

اخبار مرتبط