سلاح اقتصادی پوتین برای رویارویی با غرب چیست؟
عقبنشینی کامل روسها از حومه کییف
عکس: AFP
«جاشوا برلینگر»، «ورونیکا روشا»، «اما تاکر» و دیگران در گزارش ۳ آوریل در سی‌ان‌ان که پیوسته به‌روزرسانی می‌شد، نوشتند در شرایطی که اوکراینی‌ها بخش‌های زیادتری از کییف را به تصرف خود درمی‌آورند، اما در سوی دیگر شاهد تصاویر دهشتناک بیشتر و بیشتری هستیم. با عقبنشینی نیروهای روسیه، جسدهای غیرنظامیان که در گوشه و کنار رها شدهاند، نمایان می‌شوند. به تازگی گور دسته‌جمعی‌ای در حوالی کییف یافت شده است که نشان می‌دهد سربازان روسی، غیرنظامیان اوکراینی را گلوله‌باران کرده و به خاک سپرده‌اند. آناتولی فدورک، شهردار بوچا می‌گوید که «همه این افراد تیرباران شدهاند». وی افزود که ۲۸۰ جسد دیگر نیز در یک گور دسته‌‌جمعی در شهرک بوچا دفن شدهاند.
به نوشته این گزارشگران، به دنبال مقاومت شدید اوکراینی‌ها، گزارش‌های اطلاعاتی آمریکا حاکی از این است که روسیه استراتژی تهاجمی خود را مورد بازنگری قرار داده است. به این ترتیب، آنها تمرکز خود را بر دونباس واقع در شرق اوکراین قرار داده‌اند. «باربارا استار»، «جیو اسکیوتو» و دیگران هم در گزارش دیگری در همان تاریخ در سی‌ان‌ان نوشتند که روسیه روی دستیابی به پیروزی در شرق اوکراین در آغاز ماه مه آینده متمرکز شده است. طبق گزارش سی‌ان‌ان، اطلاعات حاکی از آن است که ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه قصد دارد در نهم مه آینده در اوکراین اعلام پیروزی کند. ارزیابی اطلاعات آمریکا حاکی از آن است که پوتین بر ۹ مه، به‌عنوان «روز پیروزی» روسیه تمرکز کرده است. ۹ مه یک روز تعطیل و برجسته در تقویم روسیه است؛ روزی که این کشور تسلیم شدن نازی‌‌ها در جنگ جهانی دوم را با رژه نظامی در میدان سرخ در مقابل کرملین جشن می‌گیرد. پوتین دنبال آن است در این روز نشان دهد که قادر است پیروزی در جنگ را جشن بگیرد؛ اما برخی میگویند که حتی اگر جشن روسیه برگزار شود، پیروزی واقعی ممکن است دور باشد.
«اولگا وویتوویچ» و «ناتان هاج» هم در گزارش دیگری در همان تاریخ در سی‌ان‌ان نوشتند که «دیوید آراخامیا»، عضو تیم مذاکراتی اوکراین با روسیه می‌گوید که طرف روسی پاسخ مثبتی به مواضع طرف اوکراینی درباره چند مساله داده است. او احتمال «مذاکرات مستقیم» میان پوتین- زلنسکی را رد نکرد. طرف اوکراینی نگرش خود از نقشه راه برای صلح را به اطلاع طرف روسی رسانده است که برخی شرایط آن عبارت است از: وضع احتمالی بی‌طرفی برای اوکراین با ضمانت‌های قدرتمند؛ بحث درباره وضعیت کریمه که مساله مهمی در مذاکرات طرفین است؛ چراکه اوکراینی‌ها و جامعه بین‌المللی اساسا اشغال آن را غیرقانونی می‌دانند. طرف اوکراینی می‌گوید پیشنهادهایی برای تعلیق مذاکرات درباره وضعیت کریمه به مدت ۱۵ سال وجود داشت؛ اما روسیه بر این باور است که این شبه‌جزیره بخشی جدایی نشدنی از روسیه است. در هر حال، میخایلو پودولیاک، مشاور رئیسجمهوری اوکراین در شبکه‌های اجتماعی نوشت که «روسیه یک تاکتیک متفاوت را در اولویت خود قرار داده است: عقبنشینی به سمت شرق و جنوب.» وی سپس تاکید کرد که «ما بدون جنگ‌‌افزار سنگین قادر به بیرون راندن نیروهای روسیه نیستیم.» مقامات اوکراین از عقبنشینی روسها از مناطق شمال به‌عنوان رخدادی مثبت یاد کردهاند. گانا مالیار، معاون وزیر دفاع اوکراین در فیس‌بوک نوشت که «ایرپین، بوچا، هوستومل و کل منطقه کییف از دست دشمن متجاوز آزاد شده است.»
«اندرو.ای.کرامر» و «نیل مک فارکوهر» در گزارش ۲ آوریل برای نیویورک‌تایمز نوشتند، نیروهای روسی که با هدف آغازین تسخیر کییف وارد اوکراین شده بودند روز شنبه ۱۳ فروردین ماه در حالی عقبنشینی کردند که سربازان کشته شده و خودروهای سوخته‌شده را در پشت سر به جا گذاشتند. تصاویر ماهواره‌ای و گزارش شاهدان عینی این مساله را اثبات کرده است. این یک نقطه عطف در این جنگ ۶ هفته‌ای است؛ چراکه با هدف انقیاد و تسخیر سریع اوکراین آغاز شد؛ اما مرحله اول جنگ با به جا گذاشتن تلفات زیاد روسیه به پایان رسید و اکنون فاز دوم نبرد در شرق اوکراین کلید خورده است. به نوشته این گزارشگران، مسکو این عقبنشینی را حرکت تاکتیکی برای تجدید قوای نیروهای خود برای حمله‌ای گسترده به منطقه دونباس دانسته است. اگرچه پوتین و مقام‌های کرملین ندای پیروزی و دستیابی به اهداف را سر می‌دهند، اما تحلیلگران میگویند که عمق شکست روسیه معلوم نیست.
«کرامر- فارکوهر» در بخش دیگری از گزارش خود به نقل از «مایکل کوفمان»، مدیر مطالعات روسیه در CNA که یک موسسه تحقیقاتی در آرلینگتون است، نوشتند: «عملیات اولیه روسیه یک شکست بود و یکی از اهداف اساسی روسیه یعنی تسخیر کییف برای نیروهای روس غیرقابل دستیابی بود.» گزارشگران نیویورک‌تایمز به نقل از پنتاگون یک احتمال را هم مطرح کردند؛ اینکه حملات روسها در جاهای دیگر اوکراین بی‌وقفه ادامه دارد؛ اما تحولات اطراف کییف میتواند یک تاکتیک باشد؛ به این معنا که نیروهای روسی برای تجدید قوا عقبنشینی کنند و آماده حمله‌ای دوباره به کییف شوند.
«پاتریشیا کوهن» هم در گزارش ۲ آوریل برای نیویورک‌تایمز نوشت: در هفته‌هایی که از آغاز جنگ اوکراین می‌گذرد، ایالات متحده، اروپا و متحدانشان دست به یک نبرد اقتصادی با روسیه زده و دسترسی این کشور به منابع مالی و دلاری‌اش را مسدود و تبادلات تجاری با این کشور را محدود کردهاند. بیش از هزار شرکت، سازمان و فرد از جمله برخی اعضای حلقه درونی پوتین تحریم شدهاند. اما همین هفته گذشته پوتین به کشورهای جهان یادآوری کرد که او نیز سلاح اقتصادی دارد که می تواند با استفاده از آن میزانی درد را به غرب تحمیل کند. دولت روسیه و بانک‌های این کشور از طریق برخی اقدامات تهاجمی توانسته‌اند ارزش از دست رفته روبل را تا حدودی برگردانند. سپس تهدید توقف جریان گاز از روسیه به اروپا وجود داشت که با درخواست پوتین همراه شد مبنی بر اینکه ۴۸ کشور غیردوست باید هزینه گاز طبیعی را به روبل پرداخت کنند. پوتین مقام‌هایی را به پایتخت‌های آلمان، ایتالیا و سایر کشورهای دیگر فرستاد تا نشان دهد که چقدر این کشورها به انرژی روسیه برای تقویت اقتصاد خود نیاز دارند.
همین وابستگی بود که باعث شد ایالات متحده و اروپا خرید سوخت را از تحریمهای سختگیرانه‌ای که در آغاز جنگ علیه روسیه اعمال کردند، معاف کنند. اتحادیه اروپا ۴۰درصد گاز و یک‌چهارم نفت خود را از روسیه تامین می‌کند. اولاف شولتز، صدراعظم آلمان در هفته گذشته هشدار داد که قطع یک روز سوخت «کشور ما و کل اروپا را وارد رکود خواهد کرد.» در حال حاضر، به نظر می‌رسد که از چشم‌انداز توقف قریب‌الوقوع گاز جلوگیری شده است. اما درخواست ناگهانی پوتین برای خرید گاز به روبل به آلمان و اتریش کمک کرد تا شهروندان خود را برای آنچه ممکن است پیش بیاید آماده کنند. آنها اولین گام‌‌های رسمی را به سمت جیره‌‌بندی برداشتند و برلین مرحله برنامه‌‌ریزی «هشدار اولیه» برای وضعیت اضطراری گاز طبیعی را آغاز کرد. اگرچه بایدن اعلام کرد که قصد دارد ۱۸۰میلیون بشکه نفت از ذخایر ایالات متحده را در ۶ماه آینده آزاد کند و گاز طبیعی مایع بیشتری را به اروپا منتقل کند؛ اما این هنوز برای جایگزینی تمام آنچه روسیه عرضه می‌کند، کافی نخواهد بود. صادرات نفت روسیه به‌طور معمول بیش از یک بشکه از هر ۱۰ بشکه مصرفی جهان را تشکیل می‌دهد. به گفته بروگل، یک موسسه اقتصادی در بروکسل، خریدهای مداوم انرژی اروپا روزانه ۸۵۰ میلیون دلار به خزانه روسیه وارد می‌کند. این پول به روسیه کمک می‌کند تا هزینه‌های جنگی خود را تامین کند و تاثیر تحریم‌ها را کاهش دهد. بر اساس برآورد آکسفورد اکونومیکس، یک شرکت مشاوره جهانی، به‌دلیل افزایش شدید قیمت انرژی، درآمد صادرات گازپروم، غول انرژی روسیه، تنها در ماه مارس ۳/ ۹میلیارد دلار به اقتصاد این کشور تزریق کرد. این شرکت در یک نشست تحقیقاتی گفت: «درس برای غرب این است که اثربخشی تحریمهای مالی تنها در صورت نبود تحریمهای تجاری میتواند پیش برود.» جنگ اروپایی‌‌ها را وادار کرد که از اتکا به صادرات روسیه دور شوند. آنها پیشنهاد کردهاند که تحویل گاز طبیعی را تا دو سوم قبل از زمستان آینده کاهش دهند و تا سال۲۰۲۷ به‌طور کامل به آن پایان دهند. کارشناسان میگویند که این اهداف ممکن است بیش از حد بلندپروازانه باشند.
