افغانستان چگونه به دست طالبان افتاد؟
روایت «غنی» از آخرین دقایق سقوط کابل
اولین گفت‌وگوی غنی پس از فرار از کابل
غنی در گفت‌وگویی با ژنرال نیک کارتر، رئیس پیشین ستاد ارتش بریتانیا برای برنامه «تودی» رادیو ۴ بی‌بی‌سی گفت که تنها اشتباه او به‌عنوان رئیس‌جمهور اعتماد به شرکای بین‌المللی از جمله آمریکا بود. او در این گفت‌وگو می‌گوید که خشم افغان‌ها را و اینکه او را مقصر تسلط سریع طالبان بر افغانستان می‌دانند، درک می‌کند. غنی افزود که اگر «موضع‌گیری» می‌کرد یا سرسختی به خرج می‌داد، محافظان کاخ ریاست‌جمهوری کشته می‌شدند. او افزود: «و آنها قادر به دفاع از من نبودند.» غنی در بخش دیگری از این مصاحبه گفت: «دو جناح مختلف طالبان از دو جهت مختلف در حال نزدیک شدن بودند و احتمال درگیری گسترده بین آنها که ممکن بود باعث ویرانی این شهر پنج میلیونی شود و بدبختی و فلاکتی که برای مردم به ارمغان می‌آورد، بسیار زیاد بود.»
او گفت که تصمیم به خروج امری «دیوانه‌وار» بود و «بیش از دو دقیقه» به او فرصت داده نشد تا برای پرواز و خروج از کشور آماده شود. اندکی پس از سه‌ماه، او به خوبی از انتقادات فراوان آگاه است و اینکه در زمانی که بیشتر به او نیاز بود، ملت خود را به حال خود رها کرد و رفت. غنی افزود: «زندگی من نابود شده است. ارزش‌های من پایمال شده و خودم به قربانی دیگران تبدیل شده‌ام.» اما در نهایت تعجب او بار دیگر از عملکرد خود دفاع کرد و گفت: «برای نجات کابل مجبور شدم خودم را فدا کنم.» طالبان ساعاتی پس از فرار غنی و سقوط نیروهای امنیتی وی، کابل را به‌طور کامل تحت کنترل درآوردند. سه روز بعد، غنی در امارات متحده عربی ظاهر شد و در این مدت در همان‌جا زندگی می‌کند. غنی گفت که طرح اولیه این بود که کابل را به مقصد «خوست» ولایتی در جنوب شرقی افغانستان که شبه‌نظامیان تحت حمایت سی‌آی‌ای موسوم به «نیروهای حفاظت خوست» در آنجا مستقر هستند، ترک کند. اما این طرح تغییر کرد؛ زیرا خوست به دست طالبان افتاده بود.
غنی همچنین در این مصاحبه اتهام سرقت میلیون‌ها دلار پول هنگام فرار از کشور را رد کرد. به نوشته گزارشگر نیویورک‌تایمز، ژنرال کارتر که بین سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۳ چندین سفر را به‌عنوان فرمانده نظامی در افغانستان انجام داد، رابطه‌اش با غنی را «بسیار نزدیک» توصیف کرده بود. قبل از فروپاشی کشور، این ژنرال در تلاش‌های دیپلماتیک برای از سرگیری مذاکرات صلح میان طالبان و دولت افغانستان شرکت داشت. در هر حال، غنی در این مصاحبه، بار دیگر عذرخواهی کرد. او در ماه سپتامبر هم در توییتی عذرخواهی خود را بیان کرده بود. در آن زمان، عذرخواهی او با استقبال گرم افغان‌ها مواجه نشد؛ زیرا آنها از فرار ناگهانی او خشمگین بودند. برخی او را به خیانت به ملت و کشوری متهم کردند که نزدیک به هشت سال رهبری کرده بود. دولت جدید طالبان علاقه چندانی به پذیرش دستاوردهای دو دهه گذشته نشان نداده است. این گروه در عین حال محدودیت‌هایی بر مطبوعات آزاد و حقوق زنان اعمال کرده و اقلیت‌ها را به حاشیه رانده است.
بر اساس گزارش‌های گروه‌های حقوق بشری، طالبان همچنین ده‌ها تن از نیروهای امنیتی دولت سابق را (از زمان به دست گرفتن کنترل کشور در ماه آگوست) اعدام یا ناپدید کرده است. اقتصاد افغانستان در آستانه سقوط است. میلیون‌ها افغان فاقد غذای کافی هستند و یک‌میلیون کودک هم ممکن است در زمستان امسال از گرسنگی بمیرند. کارشناسان و برخی از مقام‌های غربی می‌گویند اگر غنی افغان‌ها را در یک لحظه بسیار حساس رها نمی‌کرد و با انتقال منظم قدرت موافقت می‌کرد، می‌شد از این همه فاجعه جلوگیری کرد. منتقدان اما غنی را مسوول بحران اقتصادی کنونی در افغانستان می‌دانند و می‌گویند که تصمیم او برای فرار از کشور آخرین توافقی را که می‌توانست از تسلط کامل طالبان بر کشور و تحریم‌های پس از آن جلوگیری کند، از مسیر خارج کرد.
به نوشته گزارشگر نیویورک‌تایمز، اما غنی از ایالات متحده برای مذاکره مستقیم با طالبان بدون دخالت دولت افغانستان انتقاد کرد و گفت که آزادی هزاران زندانی طالبان -بخشی از توافق- شورشیان طالب را جسورتر کرد و درنهایت همین امر باعث شد که دولت او سرنگون شود. غنی گفت: «مرا کاملا سیاه جلوه دادند» و افزود که به دولت افغانستان هرگز فرصتی برای مذاکره مستقیم با طالبان داده نشد. وی با اشاره به زلمی خلیل‌زاد، فرستاده سابق صلح آمریکا گفت: «خلیل‌زاد با آنها به گفت‌وگو نشست. مذاکره به یک امر یا مساله آمریکایی تبدیل شد. مساله دیگر صرف افغانستان نبود.» او گفت: «آنها ما را کنار زدند.» دولت افغانستان و مذاکره‌کنندگان طالبان در آغاز پاییز ۲۰۲۰ در دوحه قطر با یکدیگر ملاقات و اصول و رویه‌هایی را برای هدایت مذاکرات صلح ایجاد کردند؛ اما این گفت‌وگوها پس از ماه‌ها انقطاع بوروکراتیک و تشدید خشونت‌ها در افغانستان متوقف شد.
یکی از نقاط اختلاف، درخواست طالبان برای کناره‌گیری غنی از ریاست‌جمهوری بود تا راه برای حکومت جدید باز شود. غنی امتناع کرد و اصرار داشت که او رهبر منتخب و مشروع کشور است. خلیل‌زاد که در همان برنامه رادیویی نیز صحبت می‌کرد، اظهارات غنی را رد کرد. خلیل‌زاد، غنی و رهبران نیروهای امنیتی افغانستان را مسوول «شکست» دولت افغانستان و فروپاشی نیروهای آن اعلام کرد. خلیل‌زاد به رادیو بی‌بی‌سی گفت: «توافق‌نامه ای وجود داشت که رئیس‌جمهور غنی در ۱۵ آگوست با آن موافقت کرده بود مبنی بر اینکه طالبان به کابل وارد نشوند.» به گفته خلیل‌زاد در ۱۴ آگوست، غنی موافقت خود را با طرح مشارکت در انتقال منظم قدرت در یک مجلس قانونی موسوم به لویه جرگه، که قرار بود در ۳۰ آگوست برگزار شود، اعلام کرد. خلیل‌زاد افزود: «پس از موافقت، در کمال تعجب همگان، او و چند نفر دیگر کشور را ترک کردند.» غنی ۷۲ساله، بیش از دو دهه از زندگی خود را در ایالات متحده، ابتدا به‌عنوان دانشجوی مردم‌شناسی، سپس به‌عنوان استاد و کارمند بانک جهانی گذراند. او پس از سال ۲۰۰۱ به افغانستان بازگشت و به‌عنوان وزیر مالیه مشغول به کار شد. او در انتخابات ریاست‌جمهوری در سال ۲۰۱۴ پیروز شد و در سال ۲۰۱۹ مجددا انتخاب شد. هر دو انتخابات با تقلب گسترده همراه بود.
