عربستان می‌خواهد قطب سینمایی منطقه شود
ریاض، هالیوود عربی می‌شود؟
به نوشته روزنامه نیویورک‌تایمز، اینها تنها تعدادی از ۲۷ فیلم ساخت عربستان بودند که این ماه در جشنواره فیلم جده به نمایش درآمدند، بخشی از تلاش عظیم پادشاهی محافظه‌کار برای اینکه خود را از یک مرداب فرهنگی بیرون بکشد و کشور را به یک قطب سینمایی در خاورمیانه تبدیل کند. فشارهای موجود در عربستان سعودی منعکس‌کننده تغییرات عمیق در صنایع خلاق در سراسر جهان عرب است. در طول قرن گذشته نام عربستان سعودی تداعی‌کننده چیزی بیش از نفت و صحرا نبود و قاهره، بیروت، دمشق و بغداد به‌عنوان چراغ‌های فرهنگی عربی که در آن فیلم‌های پرفروش ساخته می‌شد، مطرح بودند و آهنگ‌های برتر باکس‌آفیس اعراب برای همین کشورها بودند یا کتاب‌هایی که موفق به دریافت جایزه می‌شدند. اما در طول دهه گذشته، این میراث‌ها توسط درگیری‌ها و جنگ‌ها، فروپاشی‌های مالی و شکست‌های دولتی آسیب دیده است. سال‌ها جنگ به استودیوهای تلویزیونی سوریه و ناشران بغداد آسیب رسانده است. یک فروپاشی اقتصادی باعث شده است که سینماهای هنری لبنان تلاش خود را دو چندان کنند تا چراغ‌های فرهنگی این کشور را روشن نگه دارند.
صنعت فیلم پرافتخار مصر سال‌هاست که از افول هنری رنج می‌برد و برنامه‌های تلویزیونی آن توسط سرویس‌های اطلاعاتی این کشور هدایت می‌شوند تا مضامین طرفدار دولت را تبلیغ کنند. از بسیاری جهات، پوشش فرهنگی منطقه برای ربودن رقابت از یکدیگر است و عربستان سعودی برای تصرف آن هزینه‌های گزافی می‌کند.
در جشنواره بین‌المللی فیلم دریای سرخ که در میدان سابق اعدام برگزار شد، ساکنان جده در حال مشاهده ستارگانی مانند هیلاری سوانک و نائومی کیمبل با لباس‌های باز روی فرش قرمز بودند که در کنار دی‌جی‌های عربستانی و اینفلوئنسرهای این کشور قرار گرفته بودند. همه اینها در کشوری رخ داده است که تا چند سال پیش زنان اجازه رانندگی نداشتند، سینماها ممنوع بود و فیلم‌سازان مشتاق اغلب مجبور بودند به‌دلیل شلیک مستقیم پلیس مذهبی (در حین فیلم‌برداری) در ملأعام فرار کنند. مونا خاشقجی، تهیه‌کننده فیلم و تئاتر سعودی که در نمایشگاه استعدادیابی که جشنواره‌ای برای فیلم‌سازان مشتاق سعودی است، حضور پیدا کرده، می‌گوید: «حالا نوبت ماست تا اینجا، در عربستان سعودی بدرخشیم.» یک مقام دولتی به تازگی اعلام کرده است که پادشاهی از تولید ۱۰۰ فیلم تا سال ۲۰۳۰ حمایت می‌کند و پروژه‌های جدید را با مجوزها، اعتبار و بودجه تامین می‌کند. مونا خاشقجی متفکرانه می‌گوید: «حالا که من یک فیلم‌ساز هستم، شاید پول بگیرم.» این تغییرات توسط حاکم واقعی عربستان سعودی، ولیعهد این کشور یعنی محمد بن‌سلمان انجام می‌شود که می‌خواهد با ایجاد یک صنعت سرگرمی برای تحریک اقتصاد و ایجاد شغل، وجهه بد و دگم پادشاهی را از بین ببرد. برای ساختن صنعت جدید، سعودی‌ها از ثروت نفتی کشورشان استفاده می‌کنند تا تولیدات داخلی را تامین مالی کنند. همچنین از فیلم‌سازان سعودی برای تحصیل در خارج از کشور حمایت و مدارس آموزشی بومی و استودیوهای صوتی و تصویری تاسیس می‌کنند. دولت ابتکارات مشابهی را برای پرورش هنرمندان تجسمی، موسیقی‌دانان و سرآشپزهای سعودی دارد و به قصد تامین مالی از تربیت آنها حمایت می‌کند. دولت سه محصول پرهزینه هالیوود را برای فیلم‌برداری در این کشور با کمک مالی و هلی‌کوپترها و جت‌های جنگنده جذب کرده است تا بتواند از اردن و مراکش به عنوان مقاصدی برای دیدن مناظر دیدنی بیابانی پیشی بگیرد. بهاء عبدالمجید، یکی از مقامات وزارت سرمایه‌گذاری عربستان سعودی، طی یک میزگرد در جشنواره گفت که پادشاهی یک هدف دارد: «تبدیل عربستان سعودی به مرکز جدیدی برای فیلم‌سازی در منطقه.»
بهاء عبدالمجید از جاذبه‌ها و برنامه‌های این کشور به عنوان «هویج» (در مقابل چماق) یاد کرد و این تشبیه موجب خنده نیک ویوارلی، مدیر پنل و خبرنگار ورایتی شد. او گفت: «بنابراین خط قرمز وجود نخواهد داشت و شما فقط فرش قرمز را پهن می‌کنید.» با این حال عربستان سعودی، به‌رغم جیب‌های گل و گشادش، با چالش‌های بزرگی مواجه است. دهه‌ها این کشور از ساختن کلاس‌های مرتبط و پرورش تکنسین‌های ماهر عقب‌افتاده است. بسیاری از متخصصان عرب تمایلی به رفتن به یک سلطنت محافظه‌کار اجتماعی ندارند که در آن برخی چیزها ممنوع است و دولت مخالفان را به‌دلیل انتقادات ملایم هم زندانی می‌کند. برخی از پیشکسوتان صنعت فیلم با اشاره به تلاش‌های قبلی امارات متحده عربی و قطر برای ایجاد صنایع فیلم با نیروی محض کیف پول، ابتکاراتی که در نهایت شکست خوردند، این سوال را مطرح کردند که شیدایی سینمای سعودی چقدر ادامه خواهد داشت. دیگران این سوال را مطرح می‌کنند که این صنعت آیا به سودآوری خواهد رسید یا همچنان چشمش به جیب‌های حاکمان نفتی‌اش خواهد بود. مازن هایک، مشاور ارتباطات رسانه‌ای و سخنگوی سابق MBC بزرگ‌ترین شبکه تلویزیونی جهان عرب مستقر در دبی، می‌گوید: «تا زمانی که ایده این باشد که ما کارآفرینی فرهنگی را به شرطی که بشکه نفت بالاتر از ۷۰ دلار باشد، پیش خواهیم برد، آن‌گاه این امر شکست خواهد خورد.» او گفت که برای پرورش فرهنگ خلاق، کشورهای عربی باید آزادی‌های شخصی، حاکمیت قانون، شیوه‌های بازار آزاد و مدارا را تضمین کنند. هایک گفت: «شما افراد غیروابسته‌ای خواهید داشت که در بخش‌های خود مهارت دارند؛ اما لزوما نمی‌خواهند با دولت‌ها یا شرکت‌های دولتی کار کنند.» برخی پیشکسوتان این صنعت با تعجب می‌گویند که آیا فیلم‌های تولید عربستان سعودی را دیگر کشورهای جهان عرب خواهند دید. فیلیپ آراکتینگی، کارگردان و تهیه‌کننده فرانسوی-لبنانی می‌گوید: «در عربستان سعودی، آنها پول دارند، آنها ابزار دارند؛ اما ما غنای داستانی داریم.آنها مقادیر زیادی پول تزریق می‌کنند، اما تا کی آن را حفظ خواهند کرد؟» فیصل بالتیور، رئیس پخش‌کننده فیلم «CineWaves» در ریاض گفت که عربستان سعودی ۲۲ میلیون نفر جمعیت دارد، به این معنی که می‌تواند از یک صنعت داخلی بهتر از همسایگان کوچک خلیج‌فارس خود حمایت کند. اگرچه جمعیت عربستان سعودی حدود یک‌پنجم جمعیت مصر است، اما سعودی‌ها ثروتمندتر و دارای تجهیزات بهتری هستند و این امر باعث می‌شود که آنها پول بیشتری برای سرویس‌های پخش آنلاین و بلیت فیلم می‌پردازند. بلیت سینماهای عربستان سعودی با قیمت حدود ۱۸دلار یکی از گران‌ترین بلیت‌های جهان است. سینماها در عربستان تا پیش از سال ۲۰۱۸ اجازه فعالیت نداشتند و مردم این کشور پیش‌تر برای دیدن فیلم‌ها به بحرین یا دبی می‌رفتند.
