سانسور و ترس در افغانستان

نمایش‌های دوست‌داشتنی از اخبار رسانه‌های افغانستان کنار گذاشته شد. ایستگاه‌های تلویزیونی گزارش‌های خود را درباره خشونت‌های طالبان قطع کرده‌اند. سردبیران به همکاران روزنامه‌نگار خود می‌گویند که اخبار مربوط به شادمانی‌های ضد طالبان را از پوشش خبری تظاهرات در پایتخت حذف کنند. رسانه‌های خبری پرتحرک و به‌طور کلی صنعت خبر در کشوری که روزگاری نه چندان دور زبانزد بود و به «داستانی موفق» در نوع خود تبدیل شده بود و البته مهم‌ترین دستاورد دو دهه گذشته هم بود از روزی که طالبان قدرت را در کابل به دست گرفت رمقش کشیده شد و جان از تنش رفت. اکنون و در روزگار سلطه‌طالبان، بقای این رسانه‌ها با تعرض فیزیکی، خودسانسوری و جمعیت روزنامه‌نگاران بی‌جان و بی‌رمق در معرض تهدید قرار گرفته است؛ چرا که اهالی رسانه در گفتن و نوشتن دیگر امنیت ندارند.

شریف حسن در گزارش ۱۱ سپتامبر برای نیویورک‌تایمز نوشت، سرکوب رسانه‌ها به دست طالبان روز چهارشنبه عیان‌تر شد؛ یعنی زمانی که دو روزنامه‌نگار افغان از سوی طالبان بازداشت و به‌دلیل پوشش خبری تظاهرات کابل به شکل خشونت باری مورد تعرض قرار گرفتند. تصاویر منتشرشده از این دو خبرنگار نشان می‌دهد بدن آنها سراسر به رنگ خون درآمده؛ چرا که طالبان آنها را با شلاق مورد ضرب و شتم قرار داده بودند. «ندا» یکی از استوانه‌های یک ایستگاه تلویزیونی که با نام مستعار سخن می‌گفت، در همین رابطه گفت: «وضعیت رسانه‌های آزاد بسیار حساس است. هیچ‌کس جرات ندارد از طالبان درباره اشتباهات گذشته‌شان و خشونتی که به‌کار گرفته و می‌گیرند، بپرسد.» نیویورک‌تایمز با بسیاری از اصحاب رسانه گفت‌وگو کرده است. آنها می گویند کار زیر سایه ترس، تهدید، خودسانسوری و عدم امنیت سخت است؛ اما ادامه دارد. همگی می‌گویند تلاش دارند با وجود کنترل طالبان بر رسانه‌ها، همچنان خبرها را منتشر سازند.

طالبان تاکنون دستورالعملی برای رسانه‌ها منتشر نکرده، اما گفته‌اند که تمام رسانه‌های افغان باید پوشش خبری خود را بر اساس قانون اسلام قرار دهند. این ابهام می‌تواند دست طالبان را برای برخورد و تعقیب اهالی رسانه (که منتقد دولت طالبان هستند) باز بگذارد. پس از سقوط کابل در نیمه ماه آگوست، تعداد زیادی از اهالی عرصه خبر افغانستان را ترک کردند. احمد قریشی، مدیر مرکز روزنامه‌نگاران افغانستان می‌گوید، بیش از نیمی از سازمان‌های خبری-‌رسانه‌ای افغانستان کار خود را به‌دلیل نگرانی‌های امنیتی، آینده نامطمئن و مشکلات مالی متوقف کردند. بر اساس «برنامه آوارگان» که از سوی وزارت خارجه آمریکا در اوایل ماه آگوست اعلام شد، افغان‌هایی که با سازمان‌های خبری آمریکایی کار می‌کردند، مشمول اقامت در آمریکا شدند. در هر حال، نتیجه این وضعیت چیزی نخواهد بود جز ناتوانی رسانه‌ها در پوشش اخبار یا بازیابی آزادی‌ای که طی دو دهه گذشته از آن برخوردار بودند.

قریشی با اشاره به آزادی رسانه‌ها پس از دولت اول طالبان می‌گوید: «این شبیه یک رویا بود.» بیش از دو دهه رسانه‌های خبری افغان فساد و سوءاستفاده‌های حقوق بشری را پوشش می‌دادند و افشا می‌کردند و در همین راستا، جوایز بین‌المللی هم دریافت کردند. در زمانی که ایالات‌متحده شبکه‌های تلویزیونی، روزنامه‌ها و ایستگاه‌های رادیویی را تامین مالی می‌کرد، این رسانه‌ها به‌شدت متحول شدند. این وضعیت باعث شده بود که میلیون‌ها افغان در سراسر افغانستان به رسانه‌ها دسترسی داشتند. این رسانه‌ها در اوج فعالیتشان توانسته بودند چرخ صدها روزنامه و مجله در کشور را به گردش درآورند. در ماه جولای، قاسم وفایی‌زاده، وزیر سابق فرهنگ و اطلاع‌رسانی افغانستان، گفت که ۲۴۸ شبکه تلویزیونی، ۴۳۸ ایستگاه رادیویی، ۱۶۶۹ رسانه خبری مکتوب و ۱۱۹ آژانس خبری در سراسر افغانستان فعال بودند. قریشی می‌گوید به محض بازگشت طالبان به قدرت «همه چیز برای رسانه‌ها یک‌شبه تغییر کرد» هرچند این گروه وعده داده که آزادی رسانه‌ها را حفظ کند. نمایش‌های ترکی و هندی که در بیشتر شبکه‌های تلویزیونی برای ساعت‌های متوالی پخش می‌شد، یک‌شبه از صفحه تلویزیون رخت بربستند و نمایش‌های موسیقایی هم از روی آنتن حذف شدند. تلویزیون طلوع هم تولید برنامه‌ای با عنوان «شبکه خنده» را متوقف کرد؛ این برنامه یک کمدی سیاسی بود که میلیون‌ها بیننده در کشور داشت.