افسران ارتش اعلام کردند: «ما مجبور به ترک پایگاه‌هایمان شدیم... برخی هم از مرز گذشته و وارد تاجیکستان شدند». این افسر ارتش که خواست نامش فاش نشود افزود: «تا صبح سه‌شنبه نیروهای طالبان مثل مور و ملخ در همه جا دیده می‌شدند.» ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی طالبان هم این را تایید کرد. او افزود که مجاهدین ما شیر خان بندر و تمام نقطه مرزی با تاجیکستان را تصرف کردند. این تحول در حالی است که نیویورک‌تایمز روایت دیگری از تحولات درونی افغانستان می‌دهد. نیویورک‌تایمز نوشت، کشتار دانش‌آموزان در یک مرکز آموزشی، کشتار قهرمانان جوان در یک عملیات انتحاری در یک باشگاه کشتی، کشتار مادران همراه با فرزندان داخل شکم‌شان. اینها کشتار بی‌رحمانه هزاره‌ها - اقلیتی تحت پیگرد و آزار در افغانستان - است که برای «ذوالفقار امید»، رهبر هزاره در بخش مرکزی افغانستان قابل تحمل نیست. در ماه آوریل، امید مبادرت به بسیج مردان مسلح در قالب گروه‌های شبه‌نظامی کرد تا از هزاره‌ها در برابر یورش‌های طالبان و بازمانده‌های داعش حمایت کند. او می‌گوید اکنون فرماندهی حدود ۸۰۰ مرد مسلح را در ۷ منطقه به دست دارد. او این گروه‌ها را «گروه‌های خودحفاظتی» می‌نامد. این فرمانده هزاره می‌گوید: «هزاره‌ها در شهرها و بزرگراه‌ها کشته می‌شوند و دولت هیچ حمایتی از آنها به عمل نمی‌آورد. دیگر بس است. ما خودمان باید از خودمان حفاظت کنیم.» «دیوید زوچینو» و «فاطمه فیضی» در گزارش ۲۲ ژوئن برای نیویورک‌تایمز نوشتند، با نزدیک شدن به موعد خروج نیروهای آمریکایی و ناتو از افغانستان و توقف مذاکرات میان آمریکا و طالبان، گروه‌های قومی در اقصی نقاط این کشور شبه‌نظامیان و ارتش‌های خاص خود را تشکیل داده‌اند تا بگذارید بگوییم که به‌دنبال تسلیح خود و دفاع از خودشان هستند.

سرعت تسلیح مبارزان و افزایش تسلیحات یادآور جنگ‌های مجاهدین در اوایل دهه ۹۰ است یعنی زمانی که شبه‌نظامیان رقیب هزاران غیرنظامی را کشته و بسیاری از بخش‌های کابل را به ویرانه تبدیل کردند. اقدام هماهنگ و مصمم «میلیشیاها» - حتی اگر به لحاظ اسمی هم متحد نیروهای امنیتی افغان باشند- می‌تواند دولت بی‌ثبات غنی را بیش از پیش بی‌ثبات‌ کرده و بار دیگر موجب تقسیم کشور و تقویت جنگسالاران خواهد شد. این وضعیت همچنین می‌تواند کشور را به مناطقی تبدیل سازد که جنگ‌سالاران در هر یک از این مناطق حرف اول را بزنند. در جایی که نیروهای امنیتی از برابر طالبان می‌گریزند و پاسگاه‌ها و ولایت‌ها یکی‌یکی سقوط می‌کنند، این اقدام می‌تواند آخرین چاره برای دفاع در برابر حملات بی‌رحمانه و کشتارهای طالبان باشد.

از ماه آوریل که خروج آمریکا اعلام شد، مردان قدرتمند منطقه‌ای ویدئوهایی را در رسانه‌های اجتماعی پست کردند که نشان می‌داد مردانی مسلح که اسلحه‌های خود را بالا و پایین می‌بردند وعده مبارزه با طالبان می‌دهند. برخی رهبران شبه‌نظامیان از این بیم دارند که مذاکرات صلح در دوحه با خروج آمریکا به‌طور کامل متوقف شود و طالبان هم حملات خود را تشدید کرده و در نهایت بار دیگر پایتخت‌های استان‌ها به‌ویژه کابل در اختیار این گروه قرار بگیرد. «شبکه تحلیل افغانستان»، گروه تحقیقاتیِ مستقر در کابل، در گزارش ۴ ژوئن نوشت: «برای اولین بار ظرف ۲۰ سال گذشته، کارگزاران قدرت آشکارا از بسیج مردان مسلح سخن می‌گویند.» هزاره‌ها اقلیتی هستند که بیشترین وحشت را از بازگشت طالبان به قدرت دارند؛ چراکه روزگاری که این گروه از ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱ در قدرت بود، دست به کشتار وحشتناکی در نقاط تحت کنترل خود زد که هزاره‌ها هم از این قاعده مستثنی نبودند. طالبان، هزاره‌ها را کافر می‌داند.

محمد سرور دانش، معاون دوم رئیس‌جمهوری افغانستان، معتقد است منبع قابل اعتمادی درباره جمعیت سنی و شیعه در این کشور وجود ندارد و اداره آمار افغانستان (احصائیه) جمعیت تفکیک‌شده این کشور را دنبال نمی‌کند. وزارت خارجه آمریکا در خردادماه ۹۹ در گزارشی اعلام کرده بود که هزاره و شیعه در افغانستان ۱۰ تا ۱۵ درصد جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند. دانش با رد این آمار اعلام کرد که نبود ارقام قابل اعتماد درباره جمعیت اقوام مختلف در افغانستان همواره از مشکلات این کشور بوده است. در سال ۱۳۹۱ آکادمی علوم افغانستان دایره المعارف (دانشنامه) آریانا را بازنگری و بازچاپ کرد و در بخشی از جلد اول آن درصدی اقوام افغانستان را مشخص کرده است. مسوولان آکادمی در این آمار نوشته‎اند که قوم پشتون ۶۲ درصد، قوم تاجیک حدود ۱۲ درصد، قوم هزاره ۹ درصد و ازبک‌ها ۶ درصد هستند. انتشار این دانشنامه واکنش تند شماری از فعالان اقوام افغانستان را برانگیخت و در نهایت احصائیه مرکزی (مرکزآمار) افغانستان آمار منتشر شده ازسوی آکادمی علوم درباره درصدی اقوام افغانستان را رد کرد و آن را «مضر» خواند.

«عبدالغنی علی‌پور»، برجسته‌ترین فرمانده شبه‌نظامیان هزاره است که شبه‌نظامیانش در ولایت «وردک» - منطقه‌ای کوهستانی که هم مرز با کابل است- با نیروهای دولتی درگیر شده‌اند. او متهم است که در ماه آوریل یک هلی‌کوپتر نظامی را سرنگون کرده است. او مداخله در این امر را رد می‌کند، اما یکی از دستیارانش در آن زمان گفت که شبه‌نظامیان تحت فرمان وی به آن شلیک کرده بودند. علی‌پور با اشاره به «امیر آهنین» پشتون‌ها که در اواخر قرن نوزدهم بر این کشور حکمرانی می‌کرد گفت: «اگر نایستیم و از خود حفاظت نکنیم، تاریخ تکرار خواهد شد و همچون دوران عبدالرحمان خان قتل عام خواهیم شد.» این «امیر آهنین» که «عبدالرحمان خان» نام داشت در قرن نوزدهم هزاره‌ها را قتل عام کرده و آنها را به بردگی می‌گرفت. روایت‌های افغان‌ها می‌گوید که او برج‌هایی را از سر هزاره‌ها ساخت. علی‌پور در مورد دولت هم می‌گوید: «آنها ما را وادار می‌کنند که سلاح‌هایمان را تحویل شان بدهیم.» او با اشاره به اینکه دولت هیچ حمایتی از آنها به عمل نمی‌آورد، افزود: «ما باید سلاح داشته باشیم تا بتوانیم از خودمان محافظت کنیم.»

طی دو دهه گذشته، هزاره‌ها اجتماعات پررونقی در غرب کابل و در «هزاره‌جات»‌ (یعنی کوه‌هایی که مرکز افغانستان سکونتگاه آنها است) تشکیل داده‌اند. اما آنها بدون قوای نظامی در برابر حمله آسیب‌پذیر بودند. هزاره‌ها در ۸ می‌ هم آماج حمله بودند، یعنی زمانی که ۶۹ دختر دانش‌آموز در کابل کشته شدند. این نمونه‌ای از حملات اخیر به آنها است. از سال ۲۰۱۶ به این سو، لااقل ۷۶۶ هزاره فقط در پایتخت (کابل) و طی ۲۳ حمله کشته شده‌اند. «عارف رحمانی»، عضو هزاره‌ها در پارلمان، می‌گوید: «تاجیک‌ها سلاح دارند، پشتون‌ها سلاح دارند. ما هزاره‌ها برای دفاع از خود باید سیستمی داشته باشیم.» مهدی رَسکی، عضو دیگر هزاره در پارلمان هم گفت که ۳۵مورد حمله به هزاره‌ها در سال‌های اخیر را شمرده است. او این کشتارها را «کمپین نسل‌کشی» خواند و گفت که صبر خود را به‌دلیل اهمال دولت در حمایت از هزاره‌ها از دست داده است. «زوچینو-فیضی» در بخش دیگری از گزارش خود نوشتند که سربازان، پلیس و نیروهای اطلاعاتی هزاره مبادرت به ترک نهادهای امنیتی کرده‌اند. به گفته آنها، این نیروها گاهی «مجبور» به خروج شده‌اند و دلیل آن هم تبعیض‌هایی است که در حق آنها روا داشته می‌شود. بسیاری از هزاره‌ها، از جمله سرور دانش که معاون دوم رئیس‌جمهور غنی است، از دولت خواسته‌اند تا «نسل‌کشی» هزاره‌ها را متوقف سازد. با این حال، برخی فرماندهان قومی شروع به تشکیل گروه‌های شبه‌نظامی برای مبارزه با طالبان کرده‌اند. همچنان که برخی اعضای قوم هزاره بسیج می‌شوند، برخی از گروه‌های ازبک و تاجیک نیز هرگز به‌طور کامل گروه‌های شبه‌نظامی خود را که به نیروهای آمریکایی در سرنگونی طالبان در سال ۲۰۰۱کمک کردند، منحل نکردند. یک‌سری از فرماندهان دیگر قومی اخیرا شروع به تشکیل نیروهای شبه‌نظامی در ضمن تداوم تصرف پایگاه‌ها و پست‌های دولتی ازسوی طالبان کرده‌اند. احمد مسعود ۳۲ساله، پسر احمدشاه مسعود، رهبر فقید کاریزماتیک ائتلاف شمالی که اواخر ۲۰۰۱ به نیروهای آمریکایی در شکست طالبان کمک کرد، یکی از رهبران برجسته است که رهبری گروهی شبه‌نظامی را همچنان حفظ کرده است. احمد مسعود اقدام به گردآوری ائتلافی از شبه‌نظامیان در شمال افغانستان کرده و قیام مسلحانه خود را «مقاومت دوم» خوانده و ازسوی چند هزار شبه‌نظامی و حدود ۱۲فرمانده مسن شبه‌نظامی باسابقه جنگ با طالبان و نیروهای شوروی سابق حمایت می‌شود. ژنرال عبدالرشید دوستم، چهره بی‌رحم شبه‌نظامیان ازبک، مدت‌ها است که یک ارتش خصوصی متشکل از هزاران تن را در محل پایگاهش در ولایت جوزجان افغانستان حفظ کرده است. دوستم که متهم به جنایات جنگی است، به هر ترتیب در هر گونه قیام مسلحانه علیه طالبان چهره‌ای محوری خواهد بود. عطا محمد نور، کارگزار دیگر قدرت است که اقداماتش از نزدیک دنبال می‌شود. او یک جنگ‌سالار سابق و از چهره‌های فرماندهی‌کننده در استان بلخ است که شامل یک کانون بازرگانی افغانستان یعنی شهر مزارشریف است. او روز سه‌شنبه گفت که نیروهای شبه‌نظامی خود را در کنار سربازان دولتی برای بازپس‌گیری اراضی تسخیرشده به‌دست طالبان در روزهای اخیر در پی حمله سریع این شبه‌نظامیان در شمال بسیج می‌کند. در ولایت هرات افغانستان نیز محمد اسماعیل‌خان، جنگ‌سالار سابق تاجیک و یک فرمانده دیگر ائتلاف شمالی قرار دارد که به شکست‌دادن طالبان کمک کرده بود. او اخیرا تصاویری از تجمع مردان مسلح را در صفحه فیس‌بوک خود منتشر کرد. کامران علیزای، یک چهره پشتون در هرات که رهبری شورای استانی را بر عهده دارد، گفت که تعداد زیادی از مردان مسلح آماده به‌خدمت‌گیری را در هر زمان فرماندهی می‌کند.