اردوغان در کدام طرف ایستاده است؟
چانه‌زنی پشت ژست ملی‌گرایانه
«کارلوتا گال»، در گزارش ۱۶ ژوئیه برای نیویورک‌تایمز نوشت اردوغان در مراسمی که روز دوشنبه در فرودگاه آتاتورک برگزار شد گفت: «تا زمانی که ما به‌عنوان یک ملت از سرزمین‌مان، پرچم‌مان، اذان‌مان، دموکراسی و دولت‌مان حفاظت کنیم، به یاری خدا دست هیچ قدرتی نمی‌تواند به ما برسد.» اردوغان در این ۱۷ سالی که بر اریکه قدرت تکیه زده است کوشیده ترکیه را به‌عنوان بازیگری قدرتمند و مستقل در عرصه بین‌الملل مطرح سازد؛ کشوری که در نگاه اردوغان می‌تواند پهلو به پهلوی قدرت‌هایی مانند چین، روسیه، اتحادیه اروپا و ایالات‌متحده حرکت کند.
در انجام این کار، او باکی نداشته که برخی طرف‌ها را به جان یکدیگر بیندازد حتی اگر به قیمت بیگانه ساختن متحدان دیرپای تمام شود، زیرا معامله‌های دوگانه او موجب خشم اروپا و آمریکا شده و این سوال را مطرح کرده که او واقعا در کدام طرف ایستاده است. پاسخ کوتاه این است: روی پای خود. اگر یک پیام اساسی در این معامله باشد، آن پیام این است: سوء ظن ریشه‌دار اردوغان در این رابطه که واشنگتن در پس تلاش برای ساقط کردن او در آن شب خونین در سال ۲۰۱۶ است همان زمانی که بیش از ۲۰۰ ترک کشته شدند از جمله یکی از نزدیک‌ترین دوستان اردوغان. «اصلی آیدین تاس باس»، محقق ارشد در شورای اروپایی روابط خارجی می‌گوید: «اردوغان دیگر اعتمادی به نیات غرب در مورد ترکیه ندارد.» او می‌گوید خرید اس۴۰۰ هیچ ربطی به فشار روسیه ندارد. این محقق می‌افزاید: «این خرید به‌خاطر ترس ترکیه از کودتایی دیگر است. واشنگتن هیچ کاری برای رفع نگرانی و سوءظن ترکیه در مورد نقش خود در ۱۵ ژوئیه انجام نداده است.»
دولت ترکیه همچنین فتح‌الله گولن، روحانی ساکن آمریکا را متهم به دامن زدن به این کودتا کرده آن هم با بسیج حامیانش که در صفوف و سلسله مراتب نیروهای مسلح، سیستم قضایی و پلیس رخنه کرده بودند. واشنگتن، با ذکر فقدان ادله کافی، درخواست‌های ترکیه برای استرداد او را رد کرده است. بسیاری از ترک‌ها بی‌میلی آمریکا برای تحویل گولن را به منزله تلاشی برای حفاظت از عوامل آمریکایی تلقی می‌کنند. اردوغان در سخنرانی روز دوشنبه ۲۴ تیرماه خود پا را فراتر گذاشته و گفت: «۱۵ ژوئیه روز متفاوتی بود زیرا تلاش می‌شد تا یوغ بردگی را بار دیگر به گردن ملت ما بیندازند. آنها که فکر می‌کنند می‌توانند کشور ما را از طریق باندهای خطرناکی که در داخل کشورمان کاشته‌اند به بردگی بکشانند یک بار دیگر درس گرفتند، چنانکه بارها در طول تاریخ رخ داده است.» با این وجود، تحلیلگران می‌گویند اردوغان آماده بریدن کامل از متحدان خود نیست اما می‌کوشد تا از رقابت‌های شرق- غرب به بهترین شکل در راستای منافع ترکیه بهره‌برداری کند. او با استفاده از ژست ملی‌گرایانه‌اش به‌دنبال یک چانه‌زنی است.
اردوغان در سرمقاله سال گذشته در نیویورک‌تایمز چنین نوشت: «واشنگتن باید این مفهوم اشتباه را کنار بگذارد که رابطه ما می‌تواند نامتقارن باشد و باید به این حقیقت برسد که ترکیه دارای آلترناتیوهایی است.» او افزود: «شکست در معکوس کردن این روند یک‌جانبه‌گرایی و بی‌احترامی ما را ملزم می‌کند که به‌دنبال یافتن دوستان و متحدان جدید برآییم.» حتی با خرید سیستم‌های اس۴۰۰ از روسیه، اردوغان در کنفرانس خبری با روزنامه‌نگاران در ماه گذشته هرگونه برنامه‌ای برای خارج ساختن ترکیه از ناتو را رد کرد. اما سوالی که متحدان اردوغان در اروپا و آمریکا با آن مواجهند این است که آیا این خرید از روسیه گامی در جهت دور شدن از روابط مطلوب است یا خیر. اگر این خرید به منزله شکاف در روابط نباشد اما می‌تواند موجب شکل بخشیدن دوباره به روابط باشد. خرید سیستم‌های پیشرفته اس۴۰۰ که رقم آن ۵/ ۲ میلیارد دلار تخمین زده شده بازتاب گام مصمم اردوغان برای تبدیل ترکیه به کشوری مستقل و قدرتمند است که می‌تواند دست رد به سینه قدرت‌های استعماری غربی بزند. ایالات‌متحده به شدت با خرید این سیستم‌ها از سوی ترکیه مخالفت و اعلام کرده که این سیستم‌ها با سیستم‌های ناتو ناسازگار است و قرار است این هفته تحریم‌هایی علیه ترکیه وضع شود.
پنتاگون هم اعلام کرد که جنگنده‌های اف ۳۵ را به ترکیه نمی‌فروشد. روز سه‌شنبه ۲۵ تیرماه هم ترامپ اعلام کرد که هیچ جنگنده اف ۳۵ به ترکیه فروخته نخواهد شد. رئیس‌جمهور آمریکا به خبرنگاران گفت: «این وضعیت سختی است که آنها در آن قرار گرفته‌اند. این وضعیت سختی است که ما در آمریکا در آن گرفتار‌شده‌ایم. با تمام آنچه گفته شد اما داریم روی آن کار می‌کنیم.» اردوغان هم درحال رایزنی با ترامپ است تا از تحریم‌هایی که از سوی کنگره الزامی شده اجتناب کند. این دو رهبر مساله خرید سیستم‌های اس۴۰۰ را ماه گذشته در حاشیه اجلاس گروه ۲۰ در ژاپن به بحث گذاشته بودند. اردوغان هم طی همین هفته اعلام کرده بود که آماده مذاکره برای یافتن راه‌حل است. خلوصی‌آکار، وزیر دفاع ترکیه هم گفت مذاکرات با واشنگتن بر سر سیستم‌های پاتریوت آمریکایی ادامه دارد. اردوغان نیز در سخنرانی خود گفته بود که اس۴۰۰ تا آوریل سال بعد عملیاتی نخواهد شد. احتمالا این امتیازی به واشنگتن برای ورود به مذاکره با ترکیه بر سر سیستم‌های پاتریوت است.
خطری که در این میان وجود دارد این است که ترکیه ممکن است جذب روس‌ها شود. پوتین هم نشان داده که در این مورد بی‌میل نیست که ترکیه به مدار او وارد شود. تحلیلگران و مقام‌های ترکیه می‌گویند رهبر روسیه میل بیشتری به شنیدن نگرانی‌های ترکیه دارد و به اردوغان به‌عنوان رهبری «برابر» می‌نگرد. تقریبا در هر حوزه‌ای که ترامپ و ایالات‌متحده غیرقابل انعطاف بوده‌اند، پوتین پیشنهاد گفت‌وگو داده است. در زمانی که ترامپ با توییت‌هایش در سال گذشته موجب ریزش ارزش لیر ترکیه شد – و این در نگاه ترک‌ها به‌عنوان اقدامی دیگر از سوی واشنگتن برای تضعیف اردوغان تلقی شد- پوتین برای تجارت با ترکیه اعلام آمادگی کرد. حتی در سوریه هم که دو کشور [ترکیه و روسیه] در جبهه مقابل هم ایستاده بودند اما پوتین کوشید تا ترکیه را از یک «رقیب سرسخت و مخالف» به یک «شریک همکاری جو» تبدیل سازد. پوتین توانسته اردوغان را در مدار خود قرار دهد تا جنگ در سوریه اندکی فروکش کند. اگرچه ساقط کردن جنگنده روس از سوی ترکیه موجب تنش‌هایی در روابط شد، اما دیری نپایید که دو کشور دست یاری به سوی یکدیگر دراز کردند.
در هر حال، این دو کشور توانسته‌اند در سوریه یک منطقه آتش‌بس به‌وجود آورند. به نوشته گزارشگر نیویورک‌تایمز، رفتار پوتین با اردوغان در بحبوحه کودتای نافرجام لحظه‌ای مهم و نقطه عطفی در روابط دو کشور بود. به گفته سونر چاغاپتای، محقق مسائل ترکیه در موسسه واشنگتن، «این کودتا محاسبات پوتین را تغییر داد.» روز بعد از کودتا پوتین با اردوغان تماس گرفت و او را به روسیه دعوت کرد. دو هفته پس از کودتا، پوتین میزبان اردوغان در سن پترزبورگ بود. در آن زمان اس۴۰۰ مورد مذاکره دو کشور قرار گرفت. چاغاپتای می‌گوید: «پوتین تاثیر آن کودتا را در روح و روان اردوغان بسیار عمیق دید.» بعد از این کودتا، نه اوباما که جان‌کری با اردوغان تماس گرفت. «احمد‌هان»، استاد روابط بین‌الملل در دانشگاه آلتینباس در استانبول می‌گوید: «اگر اوضاع زودتر از این مدیریت شده بود، خرید اس۴۰۰ اتفاق نمی‌افتاد. تصمیم‌گیران ترکیه در مورد این پیشنهاد چابکی به خرج دادند، اما هیچ‌کس به اندازه لابی روس از این خرید خوشحال نیست.»
ارسال نظر