محاصره ترکیه در مدیترانه شرقی

ترکیه بعد از ۱۹۷۴ در بخش شمالی قبرس حضور عینی و منافع امنیتی و سیاسی دارد، همچنین کشف منابع هیدروکربن در این حوزه که از نظر اقتصادی بر اهمیت منطقه افزوده است، ترکیه را به یکی از بازیگران عمده در منطقه بدل کرده است. از همین رو رقابت سختی میان کشورهای منطقه برای تعیین موازنه قوا درحال شکل‌گیری است و هر از چند گاهی مناسبات چندجانبه میان کشورهای منطقه توانسته است، محوریت این منطقه را در تعیین شرایط ثبات سیاسی- امنیتی و راهبردی برجسته‌تر سازد. بدیهی است که اکتشاف و استخراج منابع هیدروکربن در حوزه‌های مربوط به قبرس، یونان، لبنان، مصر و اسرائیل باعث شده که این بازیگران بیش از همه در شکل‌دهی موقعیت سیاسی منطقه برای اثرگذاری بر مناسبات بین‌الملل ایفای نقش کنند. ذخایر قابل توجه نفت و گاز در بسترهای مدیترانه التهاب رقابتی را میان کشورهای حاشیه مدیترانه شرقی افزایش داده است. مواد ۷۴ و ۸۳ معاهده حقوق دریایی مصوب ۱۹۸۲ سازمان ملل مبنی بر حق تسلط به قلمرو در سطح و بستر دریا به طول ۲۰۰ مایل دریایی در کنار حق حاکمیت بر ۵۰۰ مایل دریایی به‌دلیل حفاظت از تاسیسات تحقیقاتی و همچنین جزایر مصنوعی باعث شده است کشورهای مهم منطقه بتوانند با اکتشاف و استخراج از منابع زیردریایی و منابع بیولوژیک در ساختار اقتصادی- نظامی- سیاسی منطقه نیز تاثیرگذار باشند. در این میان تنها بخش ترک‌نشین قبرس شمالی است که به‌دلیل تحریم سیاسی و عدم به رسمیت شناخته شدن از سوی سازمان ملل محروم از حقوق مساوی است. مرکز تحقیقات ژئولوژیک ایالات‌متحده آمریکا میزان ذخایر نفتی در نزدیکی قبرس را ۸میلیارد بشکه تخمین زده است که برابر با ۶۰۰ میلیارد دلار است. در همین حال در جنوب جزیره گریت، منطقه هرودوت از ۵/ ۳ تریلیون متر مکعب منابع گاز طبیعی برخوردار است و در سواحل اطراف جزیره قبرس میزان ۵/ ۲ تریلیون دلار ذخایر نفتی که برابر با ۳۰ میلیارد بشکه است، بیش از همه اهمیت منطقه را برای ترکیه و قبرس روشن می‌کند. این مقدار به نوبه خود قادر است نیازمندی قاره اروپا را به انرژی تامین کند.

اختلاف بر سر قبرس باعث شده است که مردم قبرس شمالی از حقوق مسلم خود محروم بمانند و ترکیه بعد از چندین بار اعلام عملیات سونداژ در شمال مدیترانه شرقی این بار در اثر همکاری‌های میان قبرس، یونان، اسرائیل و مصر با جدیت اقدام عملی در زمینه اکتشاف و استخراج منابع هیدروکربن در حوزه مدیترانه را انجام دهد. طبق اعلام وزیر انرژی ترکیه در هفته پیش، این عملیات در ماه سپتامبر به وسیله کشتی‌های سونداژ بارباروس و ناوتکس انجام می‌شود.

اما رخدادهای اخیر در حوزه مدیترانه شرقی در چند روز گذشته باعث شده است که شاخک‌های حساس ترکیه در مسائل سیاسی- امنیتی به حرکت درآید. زیرا تحرکات جدی در این حوزه درحال شکل‌گیری است. از یکسو، حضور نیروهای مختلف در مدیترانه، واگذاری پایگاه نظامی به آمریکا و فرانسه از سوی دولت جمهوری قبرس، افزایش توان نظامی انگلیس در پایگاه‌های آن کشور در قبرس جنوبی و مانور نظامی روسیه و بحران ادلب باعث حساسیت دولت آنکارا شده و از سوی دیگر مذاکرات سه‌جانبه و عقد تفاهم‌نامه‌های جدید میان یونان، اسرائیل و قبرس براساس پیمان ایست مد (شرق مدیترانه) باعث شده است که ترکیه بیش از پیش حساس‌ شود و اقدام به افزایش نیروهای نظامی خود در منطقه کند.

نیکوس کریستودولیدیس وزیر خارجه قبرس، بنیامین نتانیاهو نخست‌وزیر اسرائیل و نیکوس کوتزیاس وزیر خارجه یونان در مورد همکاری‌های مشترک در زمینه مسائل محیط‌زیست، انرژی، امنیت منطقه‌ای، خدمات و پشتیبانی‌های اضطراری و همچنین گردشگری در ۱۳ سپتامبر در آتن به مذاکره پرداخته و در این میان ایجاد بستر انتقال خطوط انرژی به جزیره قبرس و از آنجا از طریق یونان به قاره اروپا از اهم موضوعات بوده است. این دومین دیدار میان سه کشور در مدت ۶ ماه گذشته بوده و پنجمین دیدار سه‌جانبه در طول دو سال گذشته محسوب می‌شود. اظهارات حساسیت‌برانگیز وزیرخارجه قبرس مبنی بر اینکه همکاری میان اسرائیل و قبرس موجب تضمین امنیت کشور در حوزه مدیترانه می‌شود و وجوه مشترک منافع میان سه کشور در منطقه ایجاب می‌کند که همکاری‌های جدی در هر زمینه‌ای با دقت‌نظر به تحولات در خاورمیانه و به‌ویژه سوریه شکل گیرد؛ طبیعتا این مساله حساسیت ترکیه را توجیه می‌کند. در کنار این نشست اعلام شده است که وزرای سه کشور به‌زودی با وزیرخارجه مصر، سمیح شکری دیدار خواهند داشت.

ترکیه روابط حسنه‌ای با اسرائیل و مصر ندارد. از سوی دیگر بحران قبرس نیز موجب سردی روابط میان آنکارا و آتن شده است. درحالی‌که قرار است در جریان برگزاری مجمع عمومی سازمان ملل رهبران قبرس با آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل پیرامون ادامه مذاکرات در حل مساله قبرس مذاکره کرده و بستر روند مذاکرات مجدد را فراهم آورند، رایزنی‌های جدی از سوی دولت قبرس جنوبی و نمایندگان آن کشور در پارلمان اروپا شدت گرفته است. موضع‌گیری وزیرخارجه هلند و فرانسه در هفته گذشته در سفر به نیکوزیا و تاکید بر لزوم حل مساله قبرس حاکی از آن است که اتحادیه اروپا فشار مضاعفی بر ترکیه وارد خواهد آورد. ایالات‌متحده هم در حل بحران قبرس بعد از بروز تنش با ترکیه تغییر رویکرد نشان می‌دهد. به‌نظر می‌رسد اختلافات موجود میان ترکیه با اروپا و آمریکا و تلاش سیاسی دولت قبرس جنوبی به نوعی بازی اجماع سیاسی است که با هدف فشار بر ترکیه در روزهای آتی جهت حل مساله قبرس شکل می‌یابد. در شرایطی که آتن و نیکوزیا ترکیه را به‌دلیل تز ضمانت نظامی در قبرس شمالی مورد انتقاد قرار می‌دهند همکاری میان چهار کشور یونان، قبرس، مصر و اسرائیل برای ترکیه همراه با تهدیدات جدی در منطقه است. خلأ قدرت ترکیه در مدیترانه شرقی موجب کاهش قدرت منطقه‌ای آن کشور در تعیین معادلات لازم با اروپا، کشورهای خاورمیانه و آفریقا خواهد شد.