مقاوم‌سازی در برابر بلایای طبیعی

دنیای اقتصاد- شادی آذری: نشریه انگلیسی اکونومیست سرمقاله شماره این هفته خود را که امروز، چاپ می‌شود، به موضوع سیاست دولت‌ها در مقابله با بلایای طبیعی همچون سیلاب‌ها اختصاص داد و برنامه‌ریزی ضعیف و یارانه‌های نابجای دولت‌ها را در کنار مساله گرمایش زمین از جمله عوامل تشدید این بلایای طبیعی معرفی کرد. اکونومیست نوشت: معمولا شدت ویرانی‌ها زمانی مشخص می‌شود که آب حاصل از سیلاب‌ها فرو می‌نشیند و خودروهای تخریب شده، خانه‌های ویران مملو از گل و لای و محصولات کشاورزی خیس‌خورده در آب برجا می‌مانند. آنچه نشریات اعلام کرده‌اند نشان می‌دهد که ششمین روز پیاپی باران شدید و توفان هاروی در جنوب تگزاس رکورد ویرانی‌ها را در شدیدترین توفان آمریکا شکسته است. در هوستون، منطقه هریس کانتی ظرف تنها ۱۰۰ ساعت در ۵/ ۴ تریلیون لیتر آب غرق شد. این میزان آب به اندازه‌ای است که قد یک کودک هشت‌ساله را می‌پوشاند.

سرنوشت چهارمین شهر بزرگ آمریکا توجه جهان را به خود جلب کرده است اما این شهر تنها نیست. در هندوستان، بنگلادش و نپال دست کم ۱۲۰۰ نفر بر اثر سیلاب موسمی امسال جان خود را از دست دادند و میلیون‌ها نفر بی‌خانمان شدند. در ماه گذشته میلادی، باران‌های سیل‌آسا عامل رانش زمین در سیرالئون شد و بیش از هزار نفر کشته برجا گذاشت، گر چه آمار دقیق کشته‌ها هرگز مشخص نشد. در سراسر جهان دولت‌ها با تهدید سیلاب‌ها روبه‌رو هستند. اگر چه در نهایت موضوع به مبارزه با تغییرات جوی مربوط می‌شود، اما اصلاح سیاست‌های کوته‌بینانه و معکوس‌کردن روند مشوق‌هایی که بر تشدید سیلاب‌ها دامن می‌زند، از اهمیت بسزایی برخوردار است.

روز قضاوت

نکته مثبت داستان این است که به مدد بهبود سیستم‌های هشدار و ساخت دیواره‌های ساحلی، خندق‌ها و پناهگاه‌ها، طی دهه‌های اخیر، توفان‌ها و سیلاب‌ها کشته‌های کمتری برجا گذاشته است. توفان موسمی بنگلادش در سال ۱۹۷۰ بالغ بر ۳۰۰ تا ۵۰۰ هزار نفر را به کام مرگ کشانده بود در حالی‌که شدیدترین توفان موسمی سال‌های اخیر در این کشور در سال ۲۰۰۷ روی داد که ۴۲۳۴ کشته برجا گذاشت. نکته بد داستان اما این است که توفان‌ها و سیلاب‌ها هنوز در حدود سه‌چهارم بلایای آب و هوایی را تشکیل می‌دهند و این پدیده‌ها در حال افزایش هستند. بنا بر اعلام یک موسسه بیمه‌گر اتکایی به نام «مونیخ ری»، تعداد این حوادث طبیعی از حدود ۲۰۰ مورد در سال ۱۹۸۰ به بیش از ۶۰۰ مورد در سال گذشته افزایش یافته است. توفان هاروی سومین توفانی است که از سال ۱۹۷۹ تا کنون هوستون را به کام خود کشانده است.

علاوه بر این، توفان‌ها و سیلاب‌ها پرهزینه‌تر شده‌اند. یک بررسی نشان می‌دهد تعداد افرادی که در خانه‌های خود مورد تهدید سیلاب‌ها قرار گرفته بودند در سال ۲۰۱۰ نسبت به سال ۱۹۷۰ سه برابر شده بود. با استقبال بیشتر مردم از شهرهای ساحلی این تعداد همچنان رو به افزایش است. سازمان ملل متحد اعلام کرده است طی ۲۰ سال منتهی به سال ۲۰۱۵، توفان‌ها و سیلاب‌ها ۷/ ۱ تریلیون دلار خسارت بر جا گذاشتند. سازمان بهداشت جهانی برآورد کرده است که هزینه واقعی توفان‌های سیل‌آسا در جهان سالانه ۶ درصد افزایش می‌یابد. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهند تلفات ناشی از سیل در اروپا تا سال ۲۰۵۰ پنج برابر خواهد شد. یک دلیل را می‌توان گرمایش زمین دانست. بسامد و شدت توفان‌های سیلابی به‌طور طبیعی متفاوت است. آمریکا طی دهه اخیر چند مورد از آنها را تجربه کرده است. اما روندهای جهانی خاصی هم زاییده گرمایش زمین هستند. گرم‌تر شدن دریاها موجب تبخیر سریع‌تر آب‌ها می‌شود و هوای گرم‌تر، می‌تواند بخار آب بیشتری را نگه دارد. این موجب آزاد شدن انرژی در داخل یک سیستم آب و هوایی می‌شود که در نهایت تشدید توفان‌ها و سیلاب‌ها را در پی دارد.

در این بین برنامه‌ریزی ضعیف دولت‌ها باید بیشتر مورد سرزنش قرار گیرد. هوستون که در واقع هیچ محدودیتی در استفاده از زمین در آن وجود ندارد، یک مثال بارز از اشتباهاتی است که رخ می‌دهد. گرچه شرایط مساعد فعالیت، فعالان ساخت‌و ساز را به رشد سریع این شهر قادر ساخته است تا جایی که از سال ۲۰۰۰ تاکنون ۸/ ۱ میلیون نفر بر تعداد شهروندان آن افزوده شده است، اما موجب کاهش چمنزارهای ساحلی شده که در جذب باران نقش مهم داشته‌اند. در این میان قوانین هم به‌صورت ضعیف اجرا می‌شوند. کوتاهی‌های دولت‌ها هم بر میزان خسارات ناشی از این پدیده‌ها می‌افزاید. کشورهای در حال توسعه دربرابر بلایای طبیعی به درستی بیمه نشده‌اند. یک موسسه بیمه‌گر اتکایی به نام «سوئیس ری»، می‌گوید که از حدود ۵۰ میلیارد دلار خسارت ناشی از سیلاب‌ها، تنها ۸ درصد تحت پوشش بیمه قرار گرفت.

در آمریکا یارانه‌های دولت فدرال به حق بیمه خانه‌های آسیب‌پذیر تعلق می‌گیرد. طرح ملی بیمه در برابر سیل مجبور به وام‌گیری شده چون نتوانسته برای پوشش ریسک خسارات خود تامین مالی درستی داشته باشد. بهبود سیاست‌های بیمه‌ای به سرعت انجام نخواهد شد مگر آنکه همه کشورها از جمله آمریکا قراردادهای بین‌المللی را امضا کنند. آنچه همین حالا میسر است، اینکه سیاستمداران از رویداد هوستون درس بگیرند. لازم است شهرها از نواحی مانع سیلاب‌ها و آبریزهایی که سیلاب را در خود جذب می‌کنند، حمایت کنند. ارزش این نواحی بیش از پیش واضح شده است. نقشه‌های سیلاب‌ها باید به روزرسانی شوند. مهندسان عمرانی که معمولا با بحران کمبود بودجه مواجه‌اند و درگیر بروکراسی اداری شده‌اند، باید همین حالا مشغول ساخت دیواره‌های ساحلی و مخازن آبگیر شوند. کشورهای در حال توسعه هم باید از بیمه مختص بلایای طبیعی حمایت کنند و آن را توسعه دهند. همه اینها آزمونی هستند برای دولت‌ها. اما سیاستمداران و مقاماتی که در این آزمون مردود می‌شوند، باید بفهمند که دیر یا زود با یک توفان از خواب برمی‌خیزند؛ توفانی که این بار دامن خودشان را می‌گیرد.