ماموریت متیس در کردستان عراق

دنیای اقتصاد: مدتی است در کردستان عراق صدای استقلال‌طلبی و همه‌پرسی شنیده می‌شود. قرار است همه‌پرسی اقلیم کردستان عراق ۲۵ سپتامبر(سوم مهر) برگزار شود.

اکنون نه تنها عراقی‌ها از تمام طیف‌ها به تقلا افتاده‌اند تا مقام‌های کرد را قانع به تعویق همه‌پرسی کنند بلکه کشورهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای هم وارد میدان شده‌اند. از یکسو عبدالله الزیدی، عضو تیم مذاکره‌کننده از ائتلاف ملی شیعیان عراق اعلام کرد که دور نخست مذاکرات میان مسوولان کرد و عراقی که هفته گذشته در بغداد برگزار شد شاهد نزدیکی مواضع دو طرف بود. از سوی دیگر، هیات اقلیم کردستان عراق نیز هفته گذشته دیدارهای جداگانه‌ای با حیدر العبادی، نخست‌وزیر عراق و ائتلاف ملی شیعیان و احزاب سیاسی دیگر در بغداد برگزار کرد. در عین حال، یک مسوول کرد روز شنبه اعلام کرد که احتمال دارد همه‌پرسی در قبال امتیازهای مالی و سیاسی دولت مرکزی به تاخیر بیفتد. رکس تیلرسون، وزیر خارجه آمریکا، نیز به‌صورت رسمی از مسعود بارزانی، رئیس اقلیم کردستان عراق خواسته بود همه‌پرسی را به تاخیر بیندازد. گفته می‌شود جیمز متیس، وزیر دفاع آمریکا، هم به کردستان رفته تا مقام‌های کردستان را به تعویق همه‌پرسی متقاعد سازد. مسعود بارزانی، رئیس اقلیم کردستان عراق، معتقد است برگزاری همه‌پرسی در اقلیم کردستان برای ممانعت از کشتارها در آینده است. وی افزود: «ما می‌خواهیم مانند همسایگان عراق در صلح زندگی کنیم.» بارزانی با تاکید بر اینکه تاخیر در برگزاری همه‌پرسی یا عدم اجرای آن به نفع کردها نیست، اظهار کرد: «ما به یک سرود ملی جدید و تغییر پرچم نیاز داریم تا علاوه بر نهادهای قانون اساسی برای ضمانت حقوق بشر پس از استقلال، نمادهای کشور نیز شامل دیگر گروه‌های حاضر در آن نیز بشود.»

اما سوالی که پیش می‌آید این است که چرا کردها شرایط فعلی را برای استقلال برگزیده اند؟ آیا آنها تصور می‌کنند شرایط برای استقلال مهیاست؟ «استیون. اِی. کوک»، محقق شورای روابط خارجی آمریکا، بر این باور است که شرایط فعلی عراق در نبرد با داعش، تعمیم بحران به سوریه و شرایط وخامت‌بار سوریه و در نهایت تغییراتی که در ترکیه و در کل منطقه رخ داده کردها را به این حقیقت نزدیک کرده که شرایط برای استقلال مهیا است. آنها معتقدند اگر دست رد به سینه «شرایط و فرصت‌های پیش آمده» بزنند ممکن است دیگر چنین فرصتی به آنها رو نکند. «کوک» معتقد است تحولات پیش آمده در منطقه به ویژه نبرد با داعش در عراق و سوریه و مقاومت کردها در برابر داعش (چه در عراق و چه در سوریه) آنها را به این باور رسانده که یک قدرت نظامی و سیاسی هستند که در ژئوپلیتیک منطقه می‌توانند نقش آفرین باشند. این نه تنها چالش منحصربه‌فرد برای سیاست خارجی آمریکا در منطقه است بلکه می‌تواند بر دامنه بحران در منطقه بیفزاید. ظاهرا کردهای عراق پس از مبارزه با داعش در موصل اعتماد به نفس یافته‌اند و با مشاهده ورشکستگی اقتصادی - سیاسی دولت عراق و بحران‌های قومی، نبرد شیعه - سنی و رقابت میان جناح‌های مختلف کردها به این باور رسیده‌اند که می‌توانند از ضعف دولت عراق برای رسیدن به استقلال استفاده کنند. با این حال، در میان کارشناسان دو دیدگاه متفاوت وجود دارد: برخی معتقدند که با توجه به غرق شدن دولت عراق در یک بحران گسترده و نیز تسری بحران به سایر نقاط خاورمیانه، کردها فرصت را برای استقلال مغتنم شمرده‌اند. این دیدگاه معتقد است که اکنون کردهای سوریه نیز به متحدان آمریکا در نبرد با داعش تبدیل شده‌اند. همین پتانسیل است که باور به استقلال را در میان آنها تقویت کرده است. اما دیدگاه دیگر بر این باور است که کردها با علم به اینکه قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای با هر گونه استقلال خواهی مخالفند از وضعیت پیش آمده در فضای منطقه‌ای به نفع خود بهره برداری می‌کنند و با فشار بر دولت عراق خواستار دریافت امتیازات سیاسی و اقتصادی گسترده تر هستند.

یک دیدگاه دیگر هم هست: اینکه لااقل در شرایط فعلی، ایالات‌متحده مخالف شکل‌گیری یک دولت جدید از دل دولتی دیگر است. اگر چنین تحولی در عراق رخ دهد، این کشور به سوی تجزیه خواهد رفت. در قاموس آمریکایی ها، استقلال خواهی در شرایط فعلی به معنای تجزیه عراق است و این فعلا مطلوب آمریکایی‌ها نیست چرا که ممکن است ایران و ترکیه را به سوی درگیری با کردها سوق داده و بحران فراگیرتر شود. به گفته کوک، در نگاه کردها، استقلال موجب می‌شود از سرریز بحران‌های عراق به کردستان جلوگیری شود اما در یک نگاه کلان، استقلال ممکن است دامنه بحران را گسترده تر سازد. هم اکنون اجماع بین‌المللی بر عدم برگزاری همه‌پرسی یا لااقل تعویق آن است.