محمد در آستانه سلطنت

دنیای اقتصاد: همهمه به زمزمه تبدیل شده است. حالا دیگر بر همه محرز شده است که محمد بن سلمان، ولیعهد جوان عربستان سعودی در زمانی کوتاه پادشاه این کشور خواهد شد.

رویترز در گزارشی فاش کرده است که احتمالا پادشاه کنونی عربستان یعنی ملک سلمان تا چندی دیگر از قدرت کناره‌گیری خواهد کرد تا محمد بن سلمان به جای وی بر سلطنت جلوس کند.

براساس تخمین‌های موجود هم این اتفاق در سپتامبر (شهریور یا مهرماه) به‌وقوع خواهد پیوست. رویترز با استناد به گفته‌های شماری از مقام‌های عربستان و منابع نزدیک به ولیعهد پیشین آن کشور، گزارشی درمورد نحوه جابه‌جایی قدرت در ریاض منتشر کرده و در عین حال می‌گوید پادشاه فعلی، آماده واگذاری سلطنت به فرزند جوان خود، محمد بن سلمان، می‌شود. ۲۱ ژوئن سال جاری میلادی سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه عربستان، پسر خود محمد بن سلمان را به جای محمد بن نایف که تا آن روز ولیعهد عربستان بود، به‌عنوان ولیعهد جدید منصوب کرد. در جریان این جابه‌جایی، محمد بن نایف که چهره شناخته‌شده خاندان سعود در میان مقام‌های غربی به‌دلیل اقداماتش علیه القاعده است، تمامی سمت‌های دولتی خود را نیز از دست داد. به گزارش رویترز و به نقل از منبعی نزدیک به بن نایف، پادشاه از او خواسته بود تا از این مقام کناره‌گیری کند؛ چون معتاد است.

این منبع خبری گفته ۲۰ ژوئن محمد بن‌ نایف به دیدار پادشاه فراخوانده شد. او به طبقه چهارم کاخ رفت و پادشاه برای دیدارش وارد اتاق شد. این منبع می‌گوید: «آنها در اتاق تنها بودند. پادشاه به وی گفته بود که من از تو خواستم از قدرت کناره‌گیری کنی، تو برای درمان اعتیادت که بر تصمیم‌گیری‌هایت تاثیرات خطرناکی گذاشته، به نصیحت من گوش ندادی.»

در همین ساعت‌ها، برای توضیح دلیل برکناری محمد بن نایف به شورای موسوم به «هیات بیعت»، نامه‌ای آماده شده بود و در تماسی تلفنی به اطلاع اعضا رسید. این شورا وظیفه انتخاب پادشاه و ولیعهد را برعهده دارد. طبق این گزارش، زمانی که این نامه برای اعضای «هیات بعیت» خوانده می‌شد، محمد بن نایف تمام شب را در اتاقی در تنهایی، بدون دسترسی به مشاوران خود، بدون دسترسی به تلفن و در حضور محافظانی، به‌جز محافظان همیشگی خود گذراند. در نامه تغییر ولیعهد، آن‌طور که یک منبع سعودی به رویترز گفته، دلیل تغییرات وضعیت سلامت و اعتیاد محمد بن نایف عنوان شده ‌است.

در این نامه گفته شده خاندان سلطنت در تلاش بوده تا او اعتیاد خود را ترک کند؛ اما این اتفاق نیفتاده است و در نتیجه به‌خاطر شرایط خطرناک او، از جانشینی پادشاه کنار گذاشته شده و محمد بن سلمان به‌عنوان جانشین او انتخاب می‌شود. بنا بر این گزارش، به جز سه نفر، مابقی اعضای شورای ۳۴ نفره «هیات بعیت» توافق خود را اعلام کردند. آن‌طور که منابع می‌گویند این یک کودتای موفقیت‌آمیز در داخل خاندان سعودی‌ها بوده است.

اما رویترز می‌گوید قادر نیست جریان «اعتیاد» محمد بن نایف را تایید کند. یک مقام ارشد خاندان سعودی در ایمیلی به این خبرگزاری، گزارش‌ها و گفته‌های منتشرشده را تخیلی و هالیوودی عنوان کرده و گفته جابه‌جایی قدرت از بن نایف به بن سلمان، تحت فشار یا بی‌احترامی صورت نگرفته و فقط به‌خاطر منافع ملی انجام شده‌است. سه منبع خاندان سعودی، چهار مقام عرب که با خاندان سعود رابطه دارند، و برخی دیپلمات‌ها در منطقه، به رویترز گفته‌اند محمد بن نایف از دستور به کناره‌گیری‌اش از قدرت شگفت‌زده و متحیر شده ‌بود.

کودتای خانوادگی

در جریان اعلام جابه‌جایی ولیعهد در عربستان، فیلم کوتاهی نیز از دیدار محمد بن نایف، ولیعهد پیشین و محمد بن سلمان منتشر شده که برای مدتی از طریق رسانه‌های دولتی عربستان پخش شده است. در این فیلم بن نایف از دری وارد اتاقی می‌شود که بن‌سلمان و دوربین یا دوربین‌های تلویزیونی در آن حضور داشتند. بن سلمان ناگهان، بن نایف را می‌بوسد.

بن نایف نیز اعلام وفاداری می‌کند و تعارفاتی بین آنها رد و بدل می‌شود. به گفته رویترز پیش از ضبط این فیلم بود که روند گرفتن توافق «هیات بیعت» جریان داشته و درخواست‌ها برای کناره‌گیری بن نایف از قدرت ثبت و ضبط شده و به اطلاع او رسیده بود. به گفته دو منبع سعودی که با خاندان سعودی رابطه دارند، تنها سه نفر، نماینده خانواده ملک عبدالله، شاهزاده محمد بن سعد و وزیر پیشین کشور، با جابه‌جایی مخالفت کردند. رویترز موفق نشده است با هیچ‌یک از این سه نفر، تماس بگیرد.

بن نایف در نهایت تسلیم شرایط می‌شود و به یکی از مشاوران دربار پادشاهی آن کشور می‌گوید می‌خواهد با ملک سلمان دیدار کند. دیدار آن دو اما خیلی کوتاه بود. محمد بن نایف پذیرفت که از ولیعهدی کناره‌گیری کند. در اینجاست که او هنگام خروج از اقامت‌گاه پادشاه، با تعجب می‌بیند که محمد بن سلمان، و دوربین‌های تلویزیونی در انتظار او هستند. اندکی بعد، در ۲۱ ژوئن، بیانیه‌ ضبط‌شده ملک سلمان درمورد انتخاب پسرش به جای برادرزاده‌اش منتشر می‌شود.

حصر خانگی و جابه‌جایی قدرت

موضوع دیگری که در گزارش‌ها بازتاب پیدا کرده، حصر خانگی بن نایف است. بنابراین گزارش، با استناد به منابع خبری طرف گفت‌وگو با رویترز، محمد بن نایف طی هفته‌های گذشته اجازه داشته با مادر سالخورده‌اش دیدار کند. محافظان او نیز عوض شده‌اند. با این همه یک مقام ارشد خاندان سعود گفته او میهمانانی داشته است؛ از جمله آنها پادشاه و ولیعهد جدید جزو میهمانان بوده‌اند.

منبع خبری نزدیک به محمد بن نایف می‌گوید او تمایل داشته خانواده‌اش را به سوئیس یا لندن ببرد؛ اما پادشاه و ولیعهد تصمیم گرفته‌اند که او باید در کشور بماند. منابع خبری تصریح کرده‌اند که به او گفته شده است، انتخاب دیگری ندارد.»

سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا و کاخ سفید، از واکنش به گزارش و جزئیات منتشر شده خودداری کرده‌اند؛ اما یک مقام ارشد دولتی در واشنگتن گفته ایالات متحده در جریان بوده که محمد بن سلمان مورد علاقه پادشاه بوده است؛ اما اقدامات فراتر از آن برای کاخ سفید مبهم بوده است. البته طی سال‌های گذشته و با پیشرفت قابل توجهی که محمد بن سلمان در دربار داشته، رسانه‌ها بارها از او به‌عنوان چهره‌ پرنفوذ تازه در خاندان سعود نام برده بودند. بن سلمان افزون بر یک‌سال پیش به‌عنوان وزیر دفاع انتخاب شده بود؛ همان زمانی که بن نایف ولیعهد شد. بن سلمان، جوان‌ترین وزیر دفاع عربستان است و برخی ناظران او را معمار مداخله نظامی در یمن توصیف می‌کنند.

او در عین حال همان کسی‌ است که در ماه مه گذشته گفته بود: ریاض منتظر ورود جنگ به درون عربستان نخواهد ماند و برای کشیده ‌شدن نبرد به ایران تلاش می‌کند. با وجود اینها رویترز می‌گوید سرعت پیشرفت این شاهزاده جوان، خلاف پیش‌بینی‌ها بود و از احتمال پادشاهی قریب‌الوقوع او خبر داده‌است. رویترز به نقل از یکی از منابع سعودی می‌گوید ملک سلمان اخیرا بیانیه‌ای ضبط کرده که در آن واگذاری قدرت به پسرش اعلام شده‌ است. این بیانیه هر زمانی ممکن است پخش شود و احتمال آن وجود دارد که تا ماه سپتامبر اعلام شود. هیچ‌یک از مقام‌های رسمی سعودی یا دیگر کشورهای متحد عربستان، از جمله ایالات متحده، چنین چیزی را تایید نکرده‌اند.

تاسیس سازمان امنیتی جدید

همزمان با این تحولات، گفته می‌شود، سلمان بن عبدالعزیز پادشاه عربستان پنج‌شنبه شب در حکم حکومتی، دستور تاسیس یک سازمان امنیتی جدید را داده است. به گزارش شبکه دولتی «الاخباریه» عربستان، سازمان تازه تاسیس سازمان «امنیت کشور» نام دارد که با رئیس شورای وزیران عربستان که شخص پادشاه است، ارتباط و همکاری خواهد داشت. در بیانیه‌ای که خبرگزاری رسمی عربستان (واس) منتشر کرد، آمده است: «سازمان جدید با توجه به نیاز کنونی و اصلاح سلسله مراتب وزارت کشور، دارای بخش امنیتی جداگانه خواهد بود.» براساس حکم حکومتی سلمان، «عبدالعزیز الهویرینی» با حفظ سمت کنونی «مدیر کل تحقیقات عمومی» به‌عنوان رئیس جدید سازمان امنیت کشور منصوب می‌شود.

براساس این حکم پادشاه عربستان، بخش‌هایی مانند «اداره کل تحقیقات»، «نیروهای ویِژه امنیتی»، «نیروهای ویژه اضطراری»، «اداره هواپیمایی امنیت»، «اداره کل امور فنی» و «مرکز اطلاعات ملی» و همه بخش‌های مربوط به مبارزه با تروریسم و تحقیقات مالی از وزارت کشور منفک و به سازمان امنیتی جدید ملحق شده است. براساس این حکم، همچنین «حمدالهوهلی» رئیس گارد سلطنتی عربستان از سمت خود برکنار شده است.

تحلیلگران معتقدند که سلمان با این حکم ولیعهدی «محمد بن سلمان» پسرش را تحکیم می‌بخشد. اما برخی می‌گویند این تغییرات در راستای شایعاتی است که از داخل این کشور به گوش می‌رسد، اخباری که از پادشاه شدن محمد بن سلمان در ماه سپتامبر حکایت می‌کند. پادشاه عربستان، ۲۱ ژوئن در اقدامی «محمد بن نایف» ولیعهد و وزیر کشور را از سمت خود برکنار و «عبدالعزیز بن سعود بن نایف» را به جای آن تعیین کرد. تمامی اختیارات امنیتی وزارت کشورعربستان که در اختیار برادرزاده بن نایف قرار دارد، از این وزارتخانه سلب شده است.