داعش بدون فرمانده

دنیای اقتصاد: داعش یکی‌یکی سنگرهای خود را در عراق از دست می‌دهد و به سوی بیابان‌های سوریه می‌گریزد. در قلب شهری که پناهگاه البغدادی، رهبر خلافت خودخوانده بود، هنوز حضور او و رد پایش در ساختمان‌های مخروبه احساس می‌شود. همین چند روز پیش بود که نیروهای خلافت از شهر «باعج» عقب‌نشینی کردند و هر چه می‌توانستند با خود بردند و هر آنچه باقی ماند را ویران کردند.

اما عقب‌نشینی آنها از این شهر نشان می‌دهد این شهر که در گوشه شمال غرب عراق قرار گرفته چه میزان خسارت دیده است. در داخل یک خانه که در آن حوالی بود یک در آهنی و زرد رنگ بود. در یکی از اتاق‌ها یک کمربند انفجاری در کنار دیوار رها شده بود. همچنین انواع اسلحه، بمب، سوخت و نوارهای لوله‌ای شکل و اشیاء و ادوات دیگر هم دیده می‌شد. در سوی دیگر، یک دفتر کارِ کوچک بود که پرچم داعش روی جلیقه‌های انتحاری موجود در آن دفتر نقش بسته بود. فایل‌هایی روی میز دیده می‌شد. این فایل‌ها دستورالعمل‌هایی بود در این رابطه که با بردگان جنسی چگونه رفتار شود، چگونه لباس پوشیده شود و چگونه با دیگران و غیربردگان رفتار شود. روی برخی هم نام البغدادی دیده می‌شد.

به گزارش گاردین، بخشی از این خانه یک کارخانه بمب‌سازی بود و بخش دیگرش مرکز مهم اداری این گروه تروریستی. در این بخش اداری جریمه‌ها و صورتحساب‌ها صادر و کارت‌های شناسایی مصادره می‌شد. هر کسی که با میل یا بی‌میل وارد این سختمان اسرارآمیز می‌شد دیگر نمی‌توانست از آنجا خارج شود. ورودش با خودش بود و خروجش با خدا. او به ناگزیر شست و شوی مغزی می‌شد. کتاب‌هایی که شهادت را تقدیس می‌کرد این‌سو و آن‌سو دیده می‌شد و در آن میان، سوابق پرسنل، عکس‌هایی از نیروهای جذب شده و مردان و پسرانی که غرق جهاد شده بودند دیده می‌شد. به گزارش گاردین اگر باعج روزگاری نماد اقتدار داعش بود اما اکنون به نماد افول این گروه تبدیل شده است. تمام روستاها در میان این شهر و منطقه مرزی با سوریه ظرف ۱۰ روز گذشته از سوی نیروهای عراقی پاکسازی شده است. به هیچ فرد یا خانواده یا ساکنان اجازه داده نمی‌شود که در داخل روستاهای تسخیر شده (میان موصل، باعج و جبهه جنگ یا خطوط مقدم) حضور یابند.

در هفته‌های اخیر ساکنان شهرها به سوی مناطق مرکزی و شهری عراق می‌روند و سر و رویشان خاک‌آلود است. در برخی مناطقی که هنوز در اشغال داعش است ساکنان هر چند روز یک بار رنگ آفتاب را می‌بینند. آنانی که از دست داعش گریخته‌اند «عبا» و «دشداشه» سیاه به سبک داعش را کنار گذاشته‌اند و رنگ‌های روشن‌تر به تن می‌کنند. گاردین می‌نویسد نیروها و آژانس‌های اطلاعاتی که فعالیت‌های البغدادی را رصد می‌کنند مطمئن هستند که البغدادی بیشتر دو سال گذشته را در باعج بوده و تا همین اواخر یعنی تا ماه مارس هم در این شهر بوده است. ابومهدی المهندس، یکی از رهبران نیروهای شبه‌نظامی می‌گوید اطمینان دارد که رهبران داعش تا همین هفته گذشته در باعج بوده‌اند. او می‌گوید وقتی حمله به باعج شروع شد نیروهای داعش چند حمله‌کننده انتحاری را به سوی ما فرستادند و ما اطلاعاتی داریم دال بر اینکه آنها با این عملیات می‌خواستند رهبران ارشد و خانواده‌های آنها را از مرز فراری دهند. المهندس می‌گوید درگیری سختی با نیروهای داعش داشتیم.

کمتر از یک هفته قبل که نیروهای داعش در نهایت از باعج گریختند، فرماندهان این گروه به نیروها دستور دادند که نفرات و تسلیحات خود را به شهرهای «Mayedin» و « Dishasha» در سوریه منتقل کنند. به گزارش گاردین، اکنون در عراق فقط شهرهای حویجه و تل عفر در اختیار داعش است. دکتر الخفاف، امدادگر و از نیروهای اورژانس می‌گوید وقتی به شهر رسیدیم ابتدا سراغ بیمارستان‌ها رفتیم. او می‌گوید دیدیم داعش به زنان فرمان داده که «مطابق شریعت لباس بپوشید. در غیر این صورت، برای شما عواقب خواهد داشت.» اکنون تله‌های انفجاری و مین در تمام مناطقی که داعش از آنجا گریخته وجود دارد. هر لحظه امکان انفجار مین‌های کنار جاده‌ای هم وجود دارد. در میان باعج و مرز عراق با سوریه نیروهای داعش تله‌های انفجاری فراوانی کار گذاشته‌اند که پیشروی نیروهای عراقی را کند می‌کند. سی‌ان‌ان در گزارش خود می‌نویسد: داعش اکنون «یک دهم موصل را در دست دارد.» داعش ۱۷ جولای را روز «فتح» نامیده بود؛ همان روزی که وارد موصل شد و این شهر را فتح کرد.

آنها در شعار خود گفته بودند: «ما اینجا هستیم، می‌مانیم و حضور خود را گسترش خواهیم داد.» سی‌ان‌ان می‌نویسد ورود داعش به موصل برابر شد با آغاز مصیبت‌های این کشور. با این حال، این گروه اکنون به طرف سوریه در حال عقب‌نشینی است و چیزی نمانده تا عراق از کنترل داعش آزاد شود. اکنون نیروهای عراقی و سوری در مرز مشترک دو کشور حضور یافته‌اند و تحرکات داعش را زیر نظر دارند.

اما سوال اساسی باز هم این است: البغدادی کجا است؟ آیا رقه آزاد خواهد شد؟ مارتین چولوف در گزارش خود در گاردین می‌نویسد نیروهای داعش در سوریه دیگر راه مستقیم به اروپا ندارند. پرچم‌های سیاه یکی پس از دیگری به زیر کشیده می‌شود و شهرها و روستاها در حال آزاد شدن هستند و نیروهای خلافت در حال فرار. ظاهرا فقط رقه در دست این گروه مانده است که نیروهای مختلف سوری به آهستگی در حال ورود به این شهر هستند. چولوف می‌نویسد داعش در رقه در حال محاصره شدن است. این گروه دیگر مانند سال ۲۰۱۴ و آغاز خلافت البغدادی تهدیدی برای نظم منطقه‌ای نیست. از دست دادن سرزمین برای این گروه یعنی از دست دادن مشروعیت و تغییر وضعیت ژئوپلیتیک به گونه‌ای که نمی‌توان به سادگی آن را پیش‌بینی کرد. چولوف می‌نویسد با تمام این تفاصیل، رهبران داعش در عراق و سوریه پراکنده شده‌اند و دیگر آن انسجام گذشته در میان آنها وجود ندارد. اکنون ترکیه هم دیگر حمایت از داعش را به نفع خود نمی‌داند؛ لااقل این است که هدف خود را در سوریه ممانعت از پیشروی این گروه اعلام کرده و به جنگ داعش رفته است.

چولوف در یک گزارش دیگر می‌نویسد ظاهرا نیروهای داعش «بدون سر» و «بدون مغز فرماندهی» هستند. هر کجاکه احساس تهدید کنند دست به حملات شدید می‌زنند. او به نقل از یکی از منابع گاردین می‌نویسد: آن منبع که ابوبکر البغدادی، رهبر داعش را دیده، می‌گوید او «لاغر و خمیده» شده بود. این منبع می‌گوید البغدادی با نیروهای امنیتی اندک و کاروانی از ۴ خودرو این سو و آن سو می‌رود و پیش از اسکورت شدن ابتدا دقایقی در میان مردم حضور می‌یابد. روند رو به اضمحلال داعش بار دیگر این سوال را مطرح کرده که البغدادی در چنین وضعیت بحرانی‌ای کجاست؟ چولوف می‌نویسد او در رقه نیز دیده شده است. با این حال، کردها با پشتیبانی آمریکا از سه طرف در حال پیشروی به سوی رقه هستند و نیروهای ارتش سوریه نیز همین طور.

«نیک والش» خبرنگار سی‌ان‌ان می‌نویسد رقه منزوی‌ترین و سرکوب شده‌ترین مکان در کره زمین است. شاید پر‌بیراه نباشد اگر بگوییم رقه، جهنم روی زمین است. او می‌گوید تصاویر ماهواره‌ای از رقه نشان می‌دهد آنجا «شهری گروگان گرفته شده به دست ترور و وحشت است.» تصاویر هوایی پرچم‌ها و ایست بازرسی‌های موقتی داعش را نشان می‌دهد که یکی‌یکی در حال به زیر کشیده شدن هستند. به گفته «استوارت ری» این تصاویر ماهواره‌ای که ۲۶ مارس ۲۰۱۷ گرفته شده نشان می‌دهد زندگی در این شهر به صورت عادی جریان دارد؛ ساختمان‌های مخروبه خالی هستند؛ هیچ پلی دیده نمی‌شود؛ هواپیماهای بدون سرنشین پناهگاه‌های برزنتی داعش را نشان می‌دهند.

اگرچه شکست داعش به نظر قطعی می‌رسد اما برنامه‌ها برای جلوگیری از ظهور دوباره این گروه در هاله‌ای از ابهام است. یک دیپلمات که نخواست نامش فاش شود به گاردین می‌گوید: «داعش در وهله اول به این دلیل ظهور کرد که سوار بر خشم و نارضایتی‌ها بود.» این دیپلمات می‌گوید: «شکست داعش ممکن است باعث بازیابی این گروه شود به این صورت که حس جدیدی از مظلوم‌نمایی به این گروه بدهد که باعث شود بار دیگر سوار بر خشم گروه‌هایی که رانده و مطرود شده‌اند، شود و بار دیگر در جایی دیگر ظهور کند.»