دنیای اقتصاد: دولت عراق فاز دوم عملیات موصل برای بیرون راندن داعش از غرب این شهر را کلید زد. حیدر العبادی، نخست‌وزیر عراق، با اعلام این خبر در روز یکشنبه آن را «طلیعه جدیدی» در آزادی موصل نامید. او خواستار این شد که سازمان‌های عراقی پس از عملیات، کمک‌رسانی‌های خود را از سر بگیرند. گزارش سی‌ان‌ان حاکی است که ارتش عراق از روز شنبه میلیون‌ها جزوه را بر فراز موصل بر زمین ریخت تا به ساکنان در مورد آغاز فاز دوم عملیات اطلاع داده و در عین حال، هشداری باشد علیه نیروهای داعشی که در منطقه مستقرند. هم‌اکنون کنترل شرق موصل در اختیار نیروهای عراقی است. شرق و غرب موصل با رودخانه دجله از هم جدا می‌شود. این جزوات که از هوا بر زمین می‌ریخت به نیروهای داعش هشدار می‌داد که سلاح بر زمین گذاشته و خود را تسلیم کنند.

گزارش سی‌ان‌ان به نقل از سازمان ملل حاکی است که هم‌اکنون ۸۰۰ هزار نفر از ساکنان در شرق موصل حضور دارند و نهادهای بشردوستانه سازمان ملل اعلام کردند که آماده کمک‌رسانی به مردم این منطقه هستند. لیز گراند، هماهنگ‌کننده امور انسان‌دوستانه سازمان ملل در عراق، در مصاحبه با رویترز گفت احتمال دارد حدود ۴۰۰ هزار نفر به‌خاطر عملیات در محله‌های غربی موصل آواره شوند. عملیات برای آزادسازی موصل از ماه اکتبر شروع شد. ابتدا فاز اول عملیات برای آزادی شرق موصل کلید خورد و یکشنبه (دیروز) هم فاز دوم برای آزادی غرب موصل شروع شد. داعش در سال ۲۰۱۴ موصل، دومین شهر بزرگ عراق را با ۸۰۰ نیرو فتح کرد.

همزمان در رقه (سوریه) نیز عملیات آزاد‌سازی شروع شده است. به گزارش رویترز، عملیات «خشم فرات» برای آزادسازی رقه از دست داعش روز جمعه شروع شد. دفتر اطلاع‌رسانی اتاق عملیات خشم فرات در بیانیه‌ای اعلام کرد: «هدف از این عملیات آزادسازی حومه شرقی رقه و جدا کردن رقه از دیرالزور است.» اتاق عملیات «خشم فرات» از آغاز گام دوم مرحله سوم آزادسازی حومه شرقی رقه خبر داد. آنها اعلام کردند این گام بسیار مهم است چون با هدف جدا کردن شهر رقه از اطراف و تقویت محاصره تروریست‌ها انجام می‌گیرد. روزنامه فرامنطقه‌ای رای‌الیوم نیز به نقل از پنتاگون اعلام کرد که در پی تشدید حملات ائتلاف و در پی پیشروی‌های نیروهای کرد، سرکردگان داعش در حال فرار از شهر رقه، پایتخت خلافت خودخوانده‌شان هستند. این گزارش به نقل از جف دیویس، سخنگوی وزارت دفاع آمریکا، اظهار کرد: «ما شاهد فرار تعداد زیادی از مدیران و کارمندان داعش هستیم؛ یعنی تعداد زیادی از نیروهای کادری این گروه فرار از رقه را آغاز و اکثر عملیات خود را به جنوب در همجواری رود فرات منتقل کرده‌اند.» وی به تعداد دقیق داعشی‌های فراری اشاره نکرد اما گفت: «عقب‌نشینی به نظر می‌رسد که شامل کسانی است که نقش حمایتی دارند، نه کسانی که در درگیری‌ها شرکت دارند.»

رقه دومین هدف اصلی ائتلاف ضدداعش بعد از موصل عراق است. «نیروهای دموکراتیک سوریه» روز ششم نوامبر با هدف محاصره شهر رقه عملیات خود را آغاز کردند. پنتاگون اعلام کرد، این هدف تقریبا حاصل شده و ارتش آمریکا معتقد است، برای نیروهای داعش تنها یک راه در جنوب شرقی شهر باقی‌مانده است. دیویس با اشاره به اینکه راه‌های منتهی به شمال و غرب توسط نیروهای کرد از طریق تخریب پل‌های روی فرات بسته شده، تصریح کرد: «این راه در طول ساحل شمالی رود فرات قرار دارد و رقه را به دیرالزور پیوند می‌زند.»

　

داعش در حال آب رفتن است

تحلیل‌های متفاوتی در مورد کوچک شدن داعش مطرح شده است. برخی تحلیل‌ها بر این باورند که «الگوی اقتصادی» این گروه در مسیر شکست قرار گرفته است. این تحلیل که روز شنبه (پریروز) به‌صورت مشترک از سوی «مرکز بین‌المللی برای مطالعه رادیکالیزاسیون و خشونت سیاسی» و «شرکت حسابرسی EY» ارائه شد، نشان می‌دهد که منابع مالی خلافت خودخوانده به‌شدت «در مسیر خشکسالی» قرار گرفته است. این گزارش معتقد است اگرچه سال ۲۰۱۴ سالی پر پول برای داعش بود اما به تدریج منابع مالی، نفتی و زرادخانه تسلیحاتی این گروه آب رفته است. این تحلیل بر این باور است که درآمد داعش در سال ۲۰۱۴ حدود یک میلیارد و ۸۹۰ میلیون دلار بوده که در سال ۲۰۱۶ به ۸۷۰ میلیون دلار رسیده است. پیتر نیومان، مدیر این مرکز در کینگ‌کالج لندن، می‌گوید: «یکی از اشتباهاتی که در گذشته انجام شده این است که داعش را فقط یک گروه یا یک سازمان تروریستی می‌نامند در حالی که این گروه چیزی بیش از آن است زیرا سرزمین را در کنترل خود دارد.» او می‌افزاید: «این یعنی صرف هزینه به این معنا که باید راه و جاده بسازد، به معلمان حقوق بپردازد، خدمات بهداشتی و درمانی ارائه دهد؛ کارهایی که القاعده از انجام آن عاجز بود.» در میان منابع درآمدی داعش مالیات، نفت، اخاذی، چپاول و روش‌های دیگر کسب‌درآمد وجود دارد. نیومان می‌گوید تمام اینها مستلزم سرزمین است و باعث می‌شود این گروه سر پا بماند. براساس برآوردهای مراکز تحقیقاتی، حدود ۲۰ درصد درآمد داعش از وسایل و اشیاء باستانی و فروش عتیقه‌ها در قلمرو این گروه به‌دست آمده است.

آسوشیتدپرس و نیویورک‌پست می‌نویسند که داعش ۶۰ درصد قلمرو خود در عراق و ۳۰ درصد از قلمرو خود در سوریه را از دست داده و به همین ترتیب، راه‌های درآمدی این گروه نیز کاهش یافته است. در واقع، نظام درآمدی و الگوی اقتصادی که این گروه دنبال می‌کرد در آستانه فروپاشی قرار گرفته است. گزارش اشپیگل نیز حاکی است که نیروهای این گروه هم اکنون هم به دلیل از دست دادن قلمرو دچار ریزش شده، هم سیستم رهبری دست به تصفیه سیاسی زده و هم با کاهش منابع درآمدی این گروه دیگر انگیزه‌ای برای مبارزان باقی نمانده است. یک تیم کارشناسی با انجام تحقیقاتی گسترده اعلام کرد که درآمد گروه تروریستی داعش در عرض دو سال بیش از ۵۰ درصد کاهش یافته است. علت این روند منفی از نگاه اشپیگل، عقب‌نشینی این گروه از مناطق اشغالی در عراق و سوریه اعلام شده است. مهم‌ترین منبع درآمد داعش، مالیات و «جزیه‌ای» است که از ساکنان مناطق تحت‌کنترل خود دریافت می‌کند. فروش نفت نیز دومین منبع درآمد این گروه است. در این تحقیقات از مدارک و منابع گوناگون، از جمله مدارک محرمانه داعش، گزارش‌های سازمان‌های دولتی و گزارش ‌رسانه‌ها استفاده شده است.