حسن حسن و جمعی از نویسندگان
مترجم: محمدحسین باقی

در بخش قبل به اختلافات داعش و علمای سعودی اشاره شد. داعش معتقد است که علمای سعودی در برخورد با این گروه معیاری دوگانه دارند. داعشی‌ها معتقدند که علمای سعودی هدف قرار دادن شیعیان از سوی این گروه را در عربستان مورد سرزنش و نکوهش قرار می‌دهند اما در مقابل، شیعیان را در یمن سرزنش کرده و از دولت سعودی می‌خواهند تا علیه این[ به ادعای آنها ]«بت‌پرستان» اعلام جهاد کند. همچنین اشاره شد که داعش به روش‌های مختلف تلاش دارد تا علمای سعودی را به اردوگاه خود بکشد.

نهادهای رسانه‌ای نیمه رسمی به اصطلاح «دولت اسلامی» در فضای آنلاین بیانیه الفهد را منتشر کردند. او در این بیانیه به‌طور خاص اشاره‌ای به دولت سعودی نداشت اما ابراز امیدواری کرده بود که «دولت اسلامی» تمام رژیم‌های نامشروع حاکم در منطقه را از میان بردارد. او تلاش کرده بود تا با ذکر این مساله مانع انتقاد شود که اگرچه «دولت اسلامی» موجب کشتار زیاد شده اما این خطایی قابل اغماض در راستای آزمودن شرایط بود. وقتی نام الفهد چنین مطرح شد، «دولت اسلامی» امیدوار بود که حمایت الخدیر را نیز به‌دست آورد. آن ویدئویی که ستیزه‌جویان سعودی در حلب را به تصویر می‌کشد- و در بالا ذکر آن رفت- برخی از سعودی‌ها را نشان می‌دهد که پشت سرشان یک نسخه از کتاب الخدیر وجود دارد. دشوار است بگوییم اهمیت و میزان تاثیر بیعت الفهد برای داعش چقدر است. در ماه اکتبر، یک نویسنده جهادی در فضای آنلاین که از نام مستعار «ابو المعالی عقیل الاحمد» استفاده می‌کرد «درخواست الفهد» را یک پیروزی مهم به‌شمار آورد. اما از آن زمان، این بیعت موجب نشده که عملیات «دولت اسلامی» در عربستان پا بگیرد شاید یک دلیل آن، این باشد که الفهد به‌طور مستقیم داعش را ترغیب به حمله به عربستان نکرد. بزرگ‌ترین تاثیر این بیعت احتمالا ترغیب کسانی بوده که تمایل به همراهی با داعش و حمایت از این گروه در برابر القاعده داشته‌اند. در بلندمدت البته عربستان نگران خواهد بود، زیرا هزاران نفر از شهروندانی که در پشت میله‌های زندان قرار دارند ممکن است با خلیفه دست بیعت دهند.

طیف گسترده حامیان

به گفته وزارت کشور عربستان، در مارس 2015، بیش از 2 هزار سعودی برای پیوستن به گروه‌های جهادی به عراق و سوریه رفتند. اما بسیاری دیگر در داخل کشور خود ماندند. در فاصله نوامبر 2013 و جولای 2015، تعداد زندانیان امنیتی سعودی دو برابر شد، زیرا نیروهای امنیتی سعودی کسانی را که قصد ترک کشور و رفتن به عراق و سوریه داشتند دستگیر و شبکه‌های «دولت اسلامی» در عربستان را مضمحل کردند. حامیان سعودی داعش سن مشخصی ندارند، بلکه ملغمه‌ای هستند از افرادی در محدوده سنی نوجوان تا کسانی که در هفتمین دهه عمر خود هستند. اطلاعات پراکنده و ضد و نقیض در رسانه‌ها نشان می‌دهد که اکثریت این گروه متشکل از جوانان هستند که بیشترشان از مناطق مرکزی ریاض یا منطقه محافظه‌کار القسیم هستند که در 200 مایلی شمال غرب قرار دارد. آن 6 سعودی که در سال 2015 به نام «دولت اسلامی» دست به عملیات انتحاری زدند عمدتا از مناطق مرکزی عربستان هستند که در طیف سنی 15 تا 35 سال قرار داشتند. بزرگ‌ترین شبکه‌هایی که نیروهای امنیتی سعودی مدعی متلاشی کردن آنها بودند در ریاض و القسیم قرار داشتند. با توجه به تجربیات گذشته، هیچ یک از اینها تعجب‌آور نیست اما داده‌های بیشتری برای مقایسه دقیق‌تر جمعیت شناختی میان حامیان داعش و گروه‌های اولیه جهادی سعودی لازم است. رده‌های بالای شبکه حامیان نیز شامل طیف مختلفی از افراد می‌شود. برای مثال، رهبر مذهبی معروف شبکه القسیم عالمی نابینا به نام «حمد الرئیس» بود که در دهه 70 عمر خود بوده و پیوندهایی با مکتب شعیبی داشت و مدتی هم در زندان بود. برخی دیگر از علمای مذهبی رده‌های پایین‌تر نیز به‌عنوان حامیان داعش ظاهر شده‌اند. «فارس الظهرانی» در نیمه 40 عمر خود بود و «حمد الحُمَیدی» نیز در اواخر دهه 50 عمر خود بود وقتی در ژانویه 2016 اعدام شد. «ناصر الفهد» نیز در اواخر دهه 40 خود است. همچنین «تدارکات‌چی»‌های جوان‌تر سعودی هم هستند که خود، گروهی دیگرند. آنها عبارتند از «عبدالرحمان المُجیل» (کارمند سابق وزارت بهداشت) و «عبدالله الفائز» (که قبلا در کنار القاعده در عراق جنگیده بود). تصور بر این است که آنها به‌طور گسترده‌ای با رهبران «دولت اسلامی» در عراق و سوریه تعامل و همکاری داشته‌اند.

صبور باشید؛ عجله نکنید

عملیات نظامی «دولت اسلامی» در عربستان نتوانسته از زمان آغاز به فعالیت این گروه به دستاورد خاصی برسد. چند دلیل برای سرعت آرام عملیات داعش در این کشور وجود دارد: اول، زیرساخت‌های کارآمد مبارزه با تروریسم است که در نتیجه طغیان AQAP در نیمه دهه 2000 به اجرا گذاشته شد. این زیرساخت‌ها رویکرد حرفه‌ای پلیس در آموزش پیشرفته نظارتی و اطلاعاتی و آموزش نیروهای ویژه را با محدودیت خاص در سرکوب، ارائه برنامه‌های توانبخشی و میانجیگری و اجتناب از شکنجه ترکیب می‌کند. دولت عربستان در جولای 2015 اعلام کرد که طی سال قبل مانع چند حمله شده و همین امر منجر به دستگیری بیش از 400 نفر شده بود. سرکوب‌ها ظاهرا موجب آسیب شدید به شبکه شبه نظامیان «دولت اسلامی» و هوادارانش به ویژه در منطقه القسیم شد که منزلگاه بزرگ‌ترین و سازمان‌یافته‌ترین شبکه در این کشور بود.

دوم، فقدان آشکار رهبر کاریزماتیک - غیر از آنها که در زندان بودند- که حامی «دولت اسلامی» در عربستان باشد. القاعده در عملیات‌های خود با عقب‌نشینی چشمگیری مواجه شد و رهبر خود «یوسف بن صالح بن فهد العیری» را از دست داد. او یکی از افراد مهم در عضوگیری و جمع‌آوری پول برای القاعده و حلقه واسط میان شبه نظامیان و مکتب شعیبی بود. او طی درگیری با نیروهای امنیتی سعودی در سال 2003 کشته شد. «دولت اسلامی» هیچ چهره قابل‌توجه در آنچه ولایت‌های عربستان می‌نامد، ندارد و اصلا این تردید وجود دارد که آیا این گروه دارای افراد توانمند در عربستان هست یا نه. اولین بیانیه از سوی ولایت نجد چند خطا داشت و این نشان می‌داد که این گروه از معیار متوسطی از آموزش در بخشی از رهبری‌اش برخوردار بود. سوم، دلیل دیگر سرعت آرام عملیات داعش گرایش تاریخی جهادیون سعودی است. آنها بیشتر ترجیح می‌دهند که در خارج از کشور عملیات جهادی انجام دهند تا در داخل. عربستان سعودی سابقه سیاه در کمک به مبارزان در میادین مربوط به جنگ‌های جهادی دارد: از افغانستان در دهه 80 گرفته تا عراق در نیمه دهه 2000 و تا سوریه و عراق امروز.