دنیای اقتصاد: نیروهای عراقی پس از دو سال سرانجام از شرق موصل وارد این شهر شده و نبرد تن به تن با نیروهای داعش را شروع کردند. فارغ از دستاوردهای ارتش عراق و اینکه سرانجام داعش چه خواهد شد، اما می‌توان تحولات موصل را از زاویه‌ای دیگر نگریست. به گزارش سی‌ان‌ان، گروه‌های امدادگر ماه‌ها است هشدار می‌دهند که عملیات موصل منجر به فاجعه‌ای انسانی خواهد شد. پنج‌شنبه‌ای که گذشت نقطه عطفی در این فاجعه بود. «سازمان بین‌المللی مهاجرت» می‌گوید از ۱۸ اکتبر که عملیات موصل شروع شده حدود ۱۸ هزار نفر آواره شده‌اند. این سازمان می‌گوید در روزها و هفته‌های پیش رو تعداد آوارگان بیشتر خواهد شد، زیرا نبرد در موصل به شکل خیابانی و تن به تن به پیش می‌رود. سی‌ان‌ان می‌افزاید تخمین زده می‌شود که کماکان ۵/ ۱میلیون نفر در شهر باشند.

این آوارگان یا خود ماشین دارند یا بر پشت خودروهای عبوری می‌پرند و با پرچمی سفید در دست از مناطق نبرد عبور می‌کنند. برخی ممکن است طعمه داعش شوند و برخی دیگر به ساحل آرامش برسند. بسیاری از این آوارگان از شهرهای بزوایا و گوگجلی و مناطق شرقی موصل مانند انتصار و سماه هستند. برخی می‌گویند از سال ۲۰۱۴ در موصل گیر افتاده‌اند و قدرت خروج نداشتند. برخی از زنان، کودکان خود را در دست گرفته‌اند، برخی دیگر وسایل ابتدایی زندگی را بر دوش دارند. برخی چند ساعت با پای پیاده پیموده‌اند تا بتوانند به ارتش عراق برسند. برخی هم گله‌های خود را که تمام دارایی‌شان است به همراه آورده‌اند تا بتوانند در فردای پسا داعش از طریق محصولات دامی خود امرار معاش کنند. البته داعش نیز بیکار ننشسته است. رویترز می‌نویسد بمب‌های کنار جاده‌ای کاروان‌هایی که خانواده‌های عراقی را جابه‌جا می‌کنند، هدف قرار می‌دهد. مقام‌های پلیس می‌گویند تاکنون ۱۸ نفر به این صورت کشته شده‌اند.

روی دیگر ماجرا

الجزیره اما روی دیگری از تحولات موصل را روایت کرده است. گزارشگر الجزیره سفری به مناطق مختلف موصل داشته و روایت خود را اینگونه گزارش می‌کند: محمود فاضل، ۴۳ ساله، یک آرایشگاه در «تل کیف» حدود ۲۰ کیلومتری شمال شرق موصل دارد. او تعجب می‌کند از اینکه صندلی‌های آرایشگاهش از سوی جوانان و مردانی اشغال شده که می‌خواهند سر و صورت خود را اصلاح کنند. او از بهبود کسب‌وکار خود می‌گوید و می‌افزاید از وقتی مبارزان پیشمرگه، نیروهای داعش را از شهر بیرون رانده‌اند، شاهد است که بسیاری به مغازه او هجوم می‌آورند تا صفایی به سر و صورت خود بدهند. فاضل می‌گوید: «طی دو سال گذشته این همه مشتری در یک روز نداشتم. من به ریش و موی مردان شکلی تازه می‌بخشیدم اما وقتی داعشی‌ها بر تل کیف مسلط شدند کسب‌وکارم رو به وخامت رفت.»

او می‌گوید در روزهایی که داعش شهر را در قبضه خود داشت من در اینجا ماندم و اکنون هم نمی‌خواهم مغازه و کسب‌وکارم را رها کنم. او می‌گوید: «در اینجا ماندم اما ماندنم عاقلانه نبود. نمی‌توانستم کارم را درست انجام دهم. اگر داعش می‌دید موهای مردم را اصلاح می‌کنم انگشتانم را قطع می‌کرد.» در میدان اصلی تل کیف مردان و نوجوانانی که روزگاری از شهر گریخته بودند در حال بازگشت هستند. یکی از مردان میانسال بدون ذکر نام به الجزیره می‌گوید: «وقتی داعشی‌ها شهر را گرفتند به راحتی این و آن را به جاسوسی برای پیشمرگه‌ها یا ارتش عراق متهم می‌کردند. وقتی فردی تلفن همراه داشت اتهام او بدتر می‌شد. وقتی به شهر وارد شدند همه چیز را مصادره کردند.»

تل کیف در سال ۲۰۱۰ حدود ۲۲ هزار نفر جمعیت داشت، اما طی یک دهه گذشته شاهد تغییرات شگرفی در جمعیت خود بوده است. اکنون جمعیت این شهر را کلدانی‌ها، آشوری‌ها، اهل سنت و ایزدی‌ها تشکیل می‌دهند. ۲۳ اکتبر که نیروهای پیشمرگه داعشی‌ها را از شهر بیرون کردند به خانواده‌های فراری اجازه بازگشت دادند. عزیر قاضی، ۳۷ ساله که در دوران حکومت داعش به جرم سیگارفروشی دستگیر شده بود، می‌گوید: «آنها سیگار را ممنوع کرده و تهدید کرده بودند هر کسی که به فروش یا استعمال سیگار بپردازد، مجازات می‌شود.» اما تهدید هنوز از سر این شهر و مردمانش رخت بر نبسته است. نیروهای امنیتی عراق معتقدند نیروهای داعش برای فرار از معرکه ممکن است به این آرایشگاه‌ها روی آورند. آنها با چهره مبدل خود را ساکن شهر جا زده و با اصلاح سر و صورت از دست نیروهای عراقی می‌گریزند. مقام‌های عراقی هشدار می‌دهند که داعشی‌ها ممکن است برای حاکم کردن جو وحشت و ترس حتی اقدام به بمب‌گذاری کرده و مراکز شلوغ مانند آرایشگاه‌ها را طعمه جدید خود قرار دهند.

قاضی با روایت آنچه در دوران داعش برایش اتفاق افتاده، می‌گوید: «روزی سه عضو داعش به مغازه سیگار فروشی‌ام آمدند. آنها مرا روی زمین پرتاب و کشان‌کشان به میدان اصلی بردند. سپس حکمی را قرائت کردند که در آن آمده بود به علت فروش سیگار باید ۹ ضربه شلاق بخورم و سه روز در زندان بمانم. آنها مرا در برابر دیدگان مردم مجازات کردند.» احمد، یک مزرعه‌دار، می‌گوید: «داعشی‌ها باید مطمئن می‌شدند که اجرای مجازات‌ها در مراکز عمومی و انظار مردم انجام می‌گیرد.» اکنون ساکنان روستاها و شهرهای آزاد شده موصل اگرچه نفس راحتی می‌کشند، اما هم باید با خاطرات سخت دوران حکومت داعش زندگی کنند و هم باید این ترس را به جان بخرند که مبادا نیروهای داعش بار دیگر بازگردند و این بار اتفاقی که نباید، بیفتد.

فرهاد عاصم، ۵۴ ساله، می‌گوید: «یک روز داعشی‌ها به خانه‌ام آمدند و پسرم را بدون هیچ عذری بردند. مادرش خاک بر سر می‌ریخت و گریه می‌کرد. ما فکر می‌کردیم دیگر پسرمان را نمی‌بینیم، اما پس از سه روز شکنجه بازگشت. اتهام او جاسوسی برای پیشمرگه‌ها بود.»

مردم هنوز ترس دارند. هنگام عبور از کوچه پس کوچه‌ها با نوستالژی حضور داعش دست به گریبانند. ممکن است نیروهای مخفی داعش با لباس مبدل شب هنگام بار دیگر خانه‌ای را عزادار کنند تا این حس را در میان مردم تقویت کنند که «هنوز هستیم.» مردم به الجزیره می‌گویند اگرچه مردان بزرگ‌ترین شکنجه‌ها را تحمل کردند، اما کودکان و زنان چنان از این نبرد متاثر هستند که بعید است به این زودی‌ها بتوانند آن را به فراموشی بسپارند. ساکنان می‌گویند: «بسیاری از نوزادان تازه به دنیا آمده واکسینه نشدند و این تهدید جدی برای سلامتی آنان است.» برخی دیگر می‌گویند: «مساله مهم کودکانی هستند که دو سال است پا به مدرسه نگذاشته‌اند. خانواده‌ها مانع مدرسه رفتن آنها می‌شدند، زیرا در مدارس داعشی چیزی به آنها آموخته نمی‌شد جز توحش.»

عبارت «دولت اسلامی» هنوز بر در و دیوارهای موصل و سایر مناطق تحت کنترل داعش خودنمایی می‌کند. روزنامه «النبأ» متعلق به داعش نیز همچون شب‌نامه گاهی در این‌سو و آن‌سو پخش می‌شود. «سیف معروف»، ساکن ۴۹ ساله موصل، می‌گوید: «میراثی که آنها بر جای گذاشتند فراتر از این حرف‌ها است. آنها زخم‌هایی ایجاد کردند که به این زودی‌ها التیام نمی‌یابد. صحبت از زندگی زیر لوای داعش یک چیز است و زیستن در لوای آنها چیزی دیگر.»