گروه جهان: آیا روسیه و ترکیه در حال تقویت همکاری‌ها هستند و قصد دارند تا خاطره تلخ سقوط سوخوی ۲۴ را فراموش کنند؟ به نظر می‌رسد با دیدار اردوغان و پوتین در روز سه‌شنبه در سن پترزبورگ جواب به این پرسش «بله» باشد. به اعتقاد دیمیتار بچف، ‌استاد میهمان دانشگاه هاروارد، ترکیه و روسیه از چندی پیش بنا را بر «سازگاری مجدد» نهاده بودند. رئیس‌جمهوری ترکیه در ۲۷ ژوئن از خانواده خلبان کشته شده دلجویی کرد و در بیست و نهم همان ماه نیز تلفنی با پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه گفت‌وگو کرد. پوتین نیز پس از کودتای نافرجام ۱۵ ژوئیه با حمایت از اردوغان و حزب عدالت و توسعه، اقدام کودتاچیان را محکوم کرد. حالا اردوغان فتح‌الله گولن و طرفداران وی را موجب تیرگی روابط دو کشور اعلام می‌کند و می‌گوید که خلبان خاطی ترکیه را که موجب سقوط سوخوی روسی شده در میان کودتاچیان دستگیر کرده است و در آخر نیز مهمت شیمشک، معاون نخست‌وزیر ترکیه و آرکادی دارکوویچ، دوباره گفت‌وگوها را برای کشیدن خط لوله گاز روسیه به ترکیه کلید زده‌اند.

بازتنظیم‌ روابط خارجی

آنکارا تنظیم مجدد سیاست‌های خارجی خود را از پیش از ۱۵ ژوئیه آغاز کرده بود. آنکارا مجددا درهای خود را به روی تل‌آویو باز کرد و لحن صدای خود را در قبال مصر ملایم‌تر کرد. روسیه و ایران در فردای کودتا از حزب عدالت و توسعه حمایت کردند و همین موجب می‌شود سیاست‌های ترکیه در قبال سوریه تغییراتی لحاظ کند. البته به اعتقاد بچف، بعید است که ترکیه کاملا در قبال سوریه از دوربرگردان استفاده کند. مطمئنا روسیه دارای اتحادیه‌های مخصوص به خود است. اما این کشور برای ترکیه به‌عنوان مهم‌ترین شریک اقتصادی باقی خواهد ماند. توریسم، کشاورزی و سایر ساختارهای تجاری ترکیه پس از تحریم اقتصادی روسیه به دلیل ساقط شدن جنگنده کشورش به شدت لطمه دید. در شرایط حاضر نیز آنکارا قصد دارد دوباره در کانال اقتصادی روسیه قرار بگیرد و به همین منظور به‌دنبال ترمیم رابطه آسیب‌دیده‌اش است. هر چند روسیه کمی دیر به داد توریسم ترکیه رسیده و لغو ممنوعیت پروازهای روسیه به ترکیه در اواسط فصل گردشگری در شهرهای ساحلی دریای اژه و مدیترانه نوشداروی پس از مرگ سهراب بوده است، با این حال عادی‌سازی روابط می‌تواند تاثیرات مثبت خود را بر اقتصاد ترکیه بگذارد.

رویکرد تاریخی

به نظر می‌رسد که عادی‌سازی روابط گامی رو به جلو برای نزدیک شدن آنکارا به روسیه است. در ذهن آنکارا هنوز یک مساله باقی مانده و آن هم عدم استرداد گولن به ترکیه از سوی ایالات‌متحده است. بسیاری در ترکیه آمریکا را مقصر اصلی کودتای ۱۵ ژوئیه می‌دانند. همچنین برای مقامات عمده ترکیه، بی‌تفاوتی اتحادیه اروپا در زمانی که جان اردوغان به خطر افتاده بود قابل قبول نیست. در باور ترکیه، آنها نه تنها در روز کودتا حمایت چندانی از مقامات ترکیه نکردند بلکه مدام آنکارا را به دلیل سرکوب افرادی که ترکیه آنها را برابر با دولت موازی می‌خواند، سرزنش می‌کند.

تاریخ بیانگر آن است که هر زمانی رابطه ترکیه با مقامات غربی تیره می‌شود، ترکیه به سمت روسیه می‌رود. این اتفاق یک بار در سال ۲۰۰۳ در جنگ عراق رخ داد. همچنین در بین سال‌های ۱۹۹۷ تا ۱۹۹۹ که اتحادیه اروپا مذاکره برای عضویت ترکیه را در این اتحادیه نپذیرفت، به سمت روسیه حرکت کرد. البته در این تحلیل ارائه شده یک «اما» و «نکته» وجود دارد. ترکیه هنوز به حمایت ناتو در برابر روسیه احتیاج دارد. با این حال به نظر می‌رسد که بازگشت ترکیه به دامن کرملین کاملا به سود روسیه است. سقوط جنگنده سوخو ۲۴ این کشور، این موقعیت را برای پوتین فراهم آورد. او حالا می‌تواند ترکیه را مجاب کند تا همکاری خود را با همدستان تروریست‌ها که ممکن است از پشت به مسکو خنجر بزنند، کمتر کند.

تغییر بازی در روسیه

تمرکز اردوغان به توافق با آمریکا و متحدانش در سوریه موجب شد تا حواس آنکارا به تلاش‌های روسیه جمع نباشد. روسیه همواره یک سناریوی پشتیبان دارد. روسیه به‌رغم اینکه در ماه مارس اعلام کرد که نیروهای خود را از سوریه خارج کرده است اما سقوط هلی‌کوپتر اخیر این کشور در حلب نشان می‌دهد که رو به سناریوی قبلی آورده است. حتی اگر حلب که موضوعش قفل شده سقوط کند، روسیه برای امتیازگیری نیاز دارد تا کشورهای بیشتری را پشت سر خود داشته باشد. ترکیه هر چند شرط مکفی به حساب نمی‌آید اما می‌تواند در این مساله یاریگر مسکو باشد.

همچنین همکاری ترکیه و روسیه درخصوص مبارزه با داعش می‌تواند گسترش پیدا کند. باوجود همه تفاوت‌هایی که دو کشور با یکدیگر دارند اما آنکارا و مسکو خود را در یک قایق یافته‌اند. بمب‌گذاری در فرودگاه آتاتورک توسط رادیکال‌های طرفدار داعش از روسیه و کشورهای شوروی سابق نشان می‌دهد این دو کشور با یک خطر روبه‌رو هستند.

البته برای ترکیه ایده‌آل این است که روسیه حمایت خود را از کردهای سوریه کمتر کند. همچنین روسیه و ترکیه به این نکته پی برده‌اند که در موضوع انرژی باید با یکدیگر همکاری کنند و به یکدیگر نیاز مبرم دارند. حالا برای دو کشور فرصت خوبی پیدا شده تا پروژه خط لوله گازی متوقف شده را از نو بنا کنند. این در حالی است که پیش از اقدامات لازم ترکیه نیاز دارد تا از گازپروم قول تخفیف لازم را بگیرد. روسیه پیشتر قول تخفیف را داده بود اما این قول و قرار پیش از سقوط جنگنده کشورش توسط ترکیه بوده است.

شرایط هر چند به سمت عادی شدن رابطه پیش می‌رود اما احتمال دارد برخی قول و قرارهای تجاری از نو تنظیم شود.

اردوغان روز سه‌شنبه پس از دیدار با پوتین در جمع خبرنگاران گفت: شرایط برای همکاری‌های دوجانبه بهتر از قبل مهیا است. او گفت به‌زودی همکاری‌های دوجانبه از روی کاغذ به عرصه اجرا خواهد رسید. رئیس‌جمهوری ترکیه همچنین گفت که همکاری‌های دوجانبه بین دو کشور بیشتر از گذشته خواهد بود. پوتین می‌داند که اردوغان در شرایطی پا به مسکو گذاشته که داخل ترکیه هنوز هرج و مرج‌هایی از کودتای نافرجام باقی‌مانده است. او نیز گفته‌های همتای ترکیه‌ای خود را تایید می‌کند و برای خوشامدگویی می‌گوید: دیدار شما از روسیه، به‌رغم اینکه شرایط دشواری در خانه‌تان به‌وجود آمده است، نشانگر این است که ما رابطه را از نو بنا کرده‌ایم و گفت‌وگوها همچنان ادامه خواهد داشت.