«عزیز» آمریکایی‌ها

بروس ریدل
تحلیلگر موسسه بروکینگز
ترجمه: محمدحسین باقی
پادشاهی عربستان سعودی، قدیمی ترین متحد آمریکا در خاورمیانه، در آستانه یک تغییر تاریخی نسلی در رهبری است. ملک سلمان بن عبدالعزیز آل‌سعود، ۷۹ ساله، که در ژانویه و پس از مرگ ملک عبدالله به تاج و تخت دست یافت، آخرین نسل از رهبرانی خواهد بود که این پادشاهی مدرن را بنا کرد و آن را از یک مرداب کویری و فقیر به یک قدرت منطقه‌ای اولترا محافظه‌کار، مرفه و با ثروت نفتی بسیار زیاد تبدیل کرد. آنچه «آینده» برای این پادشاهی کنار گذاشته نگرانی بزرگی برای واشنگتن است. ظرف چند ماه پس از به تخت نشستن، سلمان در آن چیزی فرو رفت که «باتلاق یمن» نامیده می‌شود، رئیس‌جمهور اوباما را سرزنش کرد و از روحانیون تندرویی حمایت کرد که مخالف اصلاحاتی بودند که بر اساس استدلال اوباما، اگر عربستان بخواهد شریک پایدار آمریکا باقی بماند، انجامشان ضروری است.

از نظر آمریکایی‌ها این یک شروع امیدبخش نبود. با این حال، سلمان ترتیب جانشینی را عوض کرد، مقرین بن عبدالعزیز برادر ناتنی خود را که در مسیر تاج و تخت قرار داشت کنار زد و یکی از برادرزاده‌هایش به نام محمد بن نایف، ۵۶ ساله، را به‌عنوان شاهزاده و وارث جدید برگزید. محمد بن نایف که در انگلیسی MBN نیز نامیده می‌شود، اولین فرد از نسل خود است که بر این پادشاهی حکومت می‌کند، البته تا زمانی که پادشاه بخواهد دوباره تغییراتی در کابینه انجام دهد. مقام‌های آمریکایی دست به دعا برداشته‌اند زیرا بن نایف «عزیز» آمریکایی‌ها در مبارزه با تروریسم و خدمات اطلاعاتی است که در زمان تصدی‌اش بر وزارت کشور در حد توان خود خدمات اساسی برای آمریکا انجام داده است. بر خلاف پدرش، که وی را در آن پست قرار داد، او طرفدار آمریکا است و این طرفداری نسبت به بسیاری دیگر از اعضای رهبری سعودی پر حرارت‌تر است.

شاهزاده سیاه: نایف بن عبدالعزیز

در پادشاهی سعودی تبار خونی مهم است. اینکه پدر شما کیست در سلسله مراتب سلطنتی مولفه مهمی در تعیین سرنوشت فرد است. اگر پدر شما از نسل یا نوادگان مستقیم پادشاه باشد، ممکن است پادشاه شوید. از آنجا که سعودی‌ها چند همسر رسمی و غیررسمی دارند نسب یا تبار خونی مادری کم اهمیت‌تر است، اما نامربوط نیست. پدر پایه‌گذار عربستان امروز و پدر تمام پادشاهانی که پس از او آمدند ملک عبدالعزیز بن سعود است که در غرب به ابن‌سعود معروف است. او ارتش قبیله‌ای خود را در ریاض در اوایل قرن ۲۰ به قدرت رساند و تا دهه ۳۰ او حاکم بلامنازع شبه‌جزیره عربستان از دریای سرخ تا خلیج‌فارس بود که شامل مکه و مدینه هم می‌شد. ابن سعود دست‌کم ۲۲ همسر و ۴۴ فرزند مورد تایید دارد. از زمان مرگ ابن سعود در سال ۱۹۵۳، ۶ تن از فرزندان ذکورش به ترتیب بر این پادشاهی حکم رانده‌اند. فرزند بیست و سوم او، نایف بن عبدالعزیز، - پدر محمد که اکنون ولیعهد عربستان است- دومین فرد در صف تاج و تخت برای رسیدن به قدرت بود، اما در سال ۲۰۱۲ درگذشت؛ درست چند سال پیش از اینکه جانشین ملک عبدالله شود.

نایف، که در سال ۱۹۳۴ نزدیک طائف زاده شد، در ریاض و در جایی که «مدرسه شاهزادگان» نامیده می‌شود تحصیل کرد. در آنجا معلمان او روحانیون وهابی بودند که به آموزش و تدریس وهابیت می‌پرداختند که مذهب مختار در عربستان سعودی است.

ائتلاف میان خاندان آل‌سعود و وهابی‌ها تقریبا به ۳ قرن پیش باز می‌گردد، به آغاز حکمرانی سعودی‌ها در سال ۱۷۴۴، یک واعظ و روحانی دوره گرد به نام محمد بن عبدالوهاب با نیروهای خاندان وقت سعودی «محمد آل‌سعود» دست اتحاد داد تا اولین پادشاهی سعودی را به وجود آورد. در حالی که سعودی‌ها هدایت نظامی و سیاسی را در دست داشتند، وهاب و فرزندانش هدایت مذهبی و مشروعیت را تامین می‌کردند. وهاب و شاگردانش برداشت خشکه مقدس‌مآب و فرقه‌گرایانه از اسلام ارائه می‌دادند که خواستار بازگشت بنیادگرایی واقعی و عدم تحمل هرگونه انحرافی از نگرش سخت‌گیرانه‌شان در مورد آن چیزی بودند که ایمان اصلی به پیامبر اسلام می‌نامند.

در اوایل قرن ۱۹، در زمانی که امپراتوری عثمانی درگیر مبارزه با تهاجم ناپلئون به مصر و فلسطین بود، سعودی‌ها به دنبال تسخیر سرزمینی برخی از مناطق عثمانی برآمدند. ارتش قبیله‌ای آنها به عراق امروز حملاتی انجام داد و شهر مقدس کربلا را غارت کرد و سپس به سوی غرب رفت و شهرهای مقدس مکه و مدینه را به تسخیر خود در آورد و این شهرها را از وجود تمام نمادهای حکومت عثمانی و هر آنچه که به اصطلاح ایمان وهابی را منحرف می‌دانست،پاکسازی کرد. بسیاری از مناطق جهان اسلام در آن زمان سعودی‌ها و متحدان روحانی‌شان را متعصب و غاصب می‌نامیدند. این اولین دولت سعودی به لحاظ سرزمینی نسبت به امروز خود بزرگ و در اوج بود اما سلطنت‌شان کوتاه بود. وقتی فرانسوی‌ها شکست خوردند، عثمانی‌ها ارتش خود را به عربستان فرستادند تا شهرهای مقدس را بازپس بگیرد و پایتخت سعودی‌ها در «درعیه» را نابود کنند که در خارج از ریاضِ امروز قرار داشت. سپس سعودی‌ها به کویت تبعید شدند و نتوانستند قدرت خود بر شبه‌جزیره را احیا کنند تا زمانی که ابن‌سعود و ارتش قبیله‌ای او از تبعید خارج شدند و ریاض را بازپس گرفتند و سومین پادشاهی سعودی را پایه گذاشتند. این دولت اما تا امروز دوام آورده است.