شیو مالک، علی یونس، اسپنسر آکرمان و مصطفی خلیلی

مترجم: محمدحسین باقی

در ۵ فوریه ۲۰۱۵ مقام‌های اردنی تایید کردند که پدر معنوی و فکری القاعده یعنی «ابومحمد المقدیسی» از زندان آزاد شده است. هرچند در غرب او چندان شناخته شده نیست اما اهمیت و جایگاه مقدیسی در بطن اندیشه دینی رادیکال از سوی سایر متفکران این جریان، بی‌رقیب است. این فلسطینی ۵۶ ساله در دهه ۸۰ به شهرت رسید. آن گاه که به اولین اندیشمند رادیکال تبدیل شد و خاندان سلطنتی آل‌سعود را «مرتد» و بنابراین آنها را لایق هدف مشروع جهاد اعلام کرد. در آن زمان، نوشته‌های مقدیسی به اندازه‌ای رادیکال بود که حتی اسامه بن لادن هم آنها را بسیار «تند» و «افراطی» می‌دانست. امروز مقدیسی، «ایمن الظواهری»، رهبر القاعده را دوست شخصی خود خطاب کرده و از سوی سایر رهبران منطقه‌ای القاعده از شمال آفریقا تا یمن بسیار مورد احترام است. مطالعه کتاب‌ها و جزوات متعدد او برای شبه‌نظامیان اسلامگرا در تمام نقاط جهان الزامی است؛ شبه‌نظامیانی که مشتاقانه به دنبال آخرین مواضع و بیانیه‌های مقدیسی در وب سایت او به نام «منبر توحید و جهاد» هستند.

اما مقدیسی بیشتر به این دلیل شهره است که مربی و مراد ابومصعب الزرقاوی بود؛ یک قاتل اردنی که بعدها پایه گذار گروه داعش شد. مقدیسی و زرقاوی در اواسط دهه ۹۰ به اتهام تروریسم در اردن زندانی بودند. زرقاوی در سال ۱۹۹۹ آزاد شد و پس از اعلام بیعت با القاعده به یکی از چهره‌های انگشت نمای این گروه در عراق پساجنگ تبدیل شد. او کمپین یا عملیات وحشیانه ترور فرقه‌گرایانه در عراق را شروع کرد که در نهایت منجر به این شد که مقدیسی یکی از معروف‌ترین شاگردان خود را در مجموعه‌ای از انتقادات عمومی و ویرانگر مورد ملامت و تقبیح قرار دهد. اکنون مردی که تحلیلگران تروریستی آمریکا وی را «بانفوذترین نظریه‌پرداز زنده جهاد» می‌نامند به چهره‌ای علیه داعش تبدیل شده و سال گذشته به یکی از قدرتمندترین منتقدان این گروه تبدیل شد. اندکی پس از آنکه ابوبکر البغدادی در ژوئن ۲۰۱۴ خلافت خود را اعلام کرد، مقدیسی توماری بلند بالا منتشر کرد که این گروه را نادان و گمراه توصیف کرده و آنها را به براندازی «پروژه اسلامی» متهم کرد که وی مدت‌های طولانی آن را پرورانده و تغذیه کرده بود.

جنگ لفظی مقدیسی با داعش نه تنها نمادی است از «نزاع برادرانه» در درون رادیکالیسم خشن بلکه نشانه‌ای است از اینکه القاعده - که روزگاری ترسناک‌ترین شبکه تروریستی را داشت- می‌داند که داعش از او پیشی گرفته است. داعش در میدان نبرد سوریه و عراق و نیز در رقابت برای تامین مالی و جذب نیروی جدید نتوانسته القاعده را تحت‌تاثیر و اراده خود قرار دهد. اما براساس مصاحبه‌های اختصاصی با ایدئولوگ‌های ارشد جهادی، داعش به شکل موفقیت‌آمیزی دست به «کودتا» علیه القاعده زده تا این گروه را از درون ویران سازد. در نتیجه، آنها اکنون اذعان می‌کنند که القاعده- به‌عنوان یک ایده و یک سازمان- در آستانه فروپاشی است.

در یک بعدازظهر بهاری آفتابی، سه هفته پس از آزادی از زندان، مقدیسی روی کاناپه‌ای در منزل دوست خود «ابو قتاده» نشسته بود و با غضب در مورد داعش سخن می‌گفت. او می‌گفت این گروه به من دروغ گفته و خیانت کرده و اعضایش ارزش ندارند که «مجاهد» نامیده شوند. در حالی که مقدیسی سر خود را به نشانه مخالفت نشان می‌داد، ابو قتاده هم افزود: «آنها مانند یک گروه مافیایی هستند.» ابو قتاده- که وزرای کشور پی در پی بریتانیا تلاش داشتند تا او را به اتهامات مربوط به ترور به اردن دیپورت کنند- به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین روحانیون رادیکال برای حمله آشکار به داعش به مقدیسی پیوست و بیانیه‌های تقبیح آمیز او البته تند و تیزتر بود. در ابتدا، به نظر می‌رسید استراتژی آنها آوردن داعش زیر اقتدار القاعده باشد و در این راستا از رویکرد «نیروهای خوب» و «نیروهای بد» استفاده می‌کردند. مقدیسی نقش پدری سرخورده را ایفا می‌کرد که همزمان هم هشدار می‌داد و هم رهنمود اما ابو قتاده حجم زیادی از تحقیر و ملامت را روانه داعشی‌ها کرد.

فهرست جرائم داعشی‌ها که باعث رنجیده شدن مقدیسی و ابو قتاده شد هم فهرستی بلند بالا است. این فهرست عبارت است از: ایجاد اختلاف در درون جنبش گسترده جهاد، بی‌اعتنایی عمومی و آشکار به ظواهر و اعلام خلافت که براساس آن داعش از تمام جنگجویان می‌خواهد تا یا به این گروه اعلام وفاداری کرده یا کشته شوند. برای بیش از یک سال، این دو می‌گفتند در پشت صحنه با داعش در حال مذاکره بودند- از جمله با شخص البغدادی- تا بار دیگر این گروه را زیر لوای القاعده در بیاورند اما راه به جایی نبردند. ابو قتاده می‌گفت: «داعش به کسی احترام نمی‌گذارد. آنها در حال نابودی جنبش گسترده جهاد بوده و مخالف امت هستند.»

ابو قتاده، نظریه‌پرداز ضدداعش

داعش با توسل به رسانه‌های اجتماعی علیه این دو روحانی رادیکال با انتقادات شدید و روزافزون از سوی مقدیسی و ابو قتاده مواجه بوده و به شدت هم احساس نگرانی از سوی آنها می‌کند. این را ابو‌محمد العدنانی، سخنگوی داعش مطرح و اعلام کرد که این دو نفر تحریم شده‌اند. رسانه‌های اجتماعی داعش این دو روحانی القاعده را «دست‌نشانده» غرب و بخشی از توطئه روزافزون علیه خلافت معرفی می‌کند. شش شماره از «دابق»، مجله انگلیسی زبان داعش، به شکل تمام صفحه به این دو روحانی اختصاص داشت و با چاپ تصاویر این دو روحانی، آنها را «دانشمندان و علمای گمراه» نامید که بیش از خود شیطان باید از آنها اجتناب کرد. مقدیسی می‌گفت: «من و قتاده منتقد آنها هستیم. آنها از این کار نفرت دارند.»

این دو نظریه پرداز، زوج مناسبی برای مبارزه با داعش هستند. قتاده تقریبا ۱ متر و ۹۰ سانت قد دارد، مردی ریشو و چهار شانه و سنگین وزن است در حالی که مقدیسی مردی لاغر اندام و پرانرژی است که دور اتاق را با سرعتی دو برابر قتاده راه می‌رود و سخن می‌گوید؛ در مواقع حساس، مقدیسی ناگهان شروع به شوخی می‌کند، جوک می‌گوید و زیر خنده می‌زند. گاهی آنها با یکدیگر در حومه اردن به قدم زنی می‌روند. پس از اینکه از آنها خواسته می‌شود تا در مراسم خاکسپاری نیروهای القاعده شرکت کنند، بیشتر اوقات مسافتی طولانی را از کنار خیابان‌ها طی می‌کنند.

انگشت نما بودن مقدیسی باعث شده که وی دو دهه گذشته را در داخل یا خارج از زندان سپری کند. (او مدعی شکنجه بوده، امری که در واقع در زندان‌های اردن بسیار گسترده و متداول است؛ مقدیسی می‌گفت کشیدن تک به تک تارهای ریش وی یکی از روش‌های مطلوب بازجویان برای تحمیل زجر بر او بوده است). تصور متداولی وجود دارد که اردنی‌ها او را بار دیگر در فوریه ۲۰۱۵ آزاد کردند زیرا تنها فهمیده بودند که - با ویرانی‌های گسترده در منطقه- جایگاه مقدیسی باعث شده که وی متحدی ارزشمند در مبارزه علیه این گروه شبه‌نظامی باشد.