اولیور گیتا
مدیر شرکت مشاوره‌ای بین‌المللیGlobalStrat در امور امنیتی

در حالی که عراق و سوریه چند سالی است بر صدر اخبار نشسته‌اند اما یک کشور دیگر هم به تازگی ذهن برخی از مقام‌های غربی را به خود مشغول داشته است. در خفا، مقام‌های دفاعی و دیپلمات‌های فرانسه، ایتالیا، بریتانیا و آمریکا نگرانی گسترده خود را از تحولات لیبی ابراز کرده‌اند. اکنون که احتمال مداخله نظامی افزایش یافته است، سال 2016 احتمالا سال لیبی خواهد بود. به نوامبر 2013 بازگردیم. در آن زمان نخست‌وزیر سابق لیبی «علی زیدان» هشدار داد که «جامعه بین‌المللی نمی‌تواند در وسط مدیترانه دولتی را تحمل کند که منبع خشونت، تروریسم و قتل است.» تنها تعداد معدودی از کشورها به سخن او گوش فرا دادند.

در مصاحبه‌ای در می‌2014، اعلام کردم که نیروهای ویژه آمریکایی، الجزایری و فرانسوی از آغاز همان سال عملیات‌هایی را علیه القاعده در مغرب اسلامی (AQIM) آغاز کردند. در اوت 2014، الجزایر، مغرب و تونس پس از هشدار آمریکا مبنی بر اینکه جهادیون لیبیایی قصد دارند هواپیماهایی را به ساختمان‌های مهم این کشورها بکوبند- حادثه‌ای همچون 11 سپتامبر- به حالت آماده‌باش کامل درآمدند. مغرب که خطر را جدی گرفته بود 70 هزار سرباز در تمام کشور به حال آماده‌باش در آورد و یگان‌های ضدهوایی را در کازابلانکا، تنجیر و مراکش مستقر کرد تا هرگونه پرنده ناشناسی را که قصد تهدید داشت، ساقط کند.

الجزایر هم اقدامات مشابهی اتخاذ کرد. در سال 2014، این کشور به‌طور مکرر عملیات‌هایی به مدت تقریبا 2 ماه در داخل لیبی انجام داد که شامل 5 هزار سرباز برای ریشه‌کن کردن جهادیون بود. همان‌طور که حملات هوایی مشترک مصر- امارات در سال 2014 به لیبی نشان داد، قدرت‌های منطقه‌ای دست روی دست نمی‌گذارند که ابرهای تاریکی نزدیک شود. این به این معنا است که لیبی می‌تواند به خطرناک‌ترین مکان نه تنها در شمال آفریقا بلکه در اروپا تبدیل شود. این کشور می‌تواند باعث تغییر توجهات از عراق و سوریه شود.

سوریه جدید؟

لیبی بزرگ‌ترین زرادخانه بی‌ثبات سلاح در جهان را دارد. برخی گزارش‌ها می‌گوید: این زرادخانه بزرگتر از زرادخانه بریتانیاست: بیش از ۴ هزار موشک هوا به زمین و ۶۴۰۰ بشکه پودر متمرکز اورانیوم که به «کیک زرد» معروف است. ممکن است اینها به دست گروه‌های تروریستی مانند داعش، القاعده در مغرب اسلامی و گروه المرابطون بیفتد که کنترل بخش‌های بزرگی از مناطق جنوبی را در دست دارند. البته برخی بر این باورند که یکی از دلایل کوچ نیروهایی مانند داعش به لیبی دسترسی به این زرادخانه است تا در عملیات‌های خرابکارانه دست بازتری داشته باشند.

در زمانی که بدتر شدن وضعیت در لیبی نتوانست جامعه بین‌المللی را به تلاش برای مقابله با بحران برانگیزد اما ظهور داعش انگیزه‌ای به کشورها برای مداخله داد تا توازن بار دیگر برقرار شود. ایتالیا اگرچه اعلام کرد به داعش در سوریه حمله نخواهد کرد اما نشان داده که ممکن است حمله به لیبی را در نظر داشته باشد و این به این معناست که در کنار حملات هوایی ممکن است نیروهای ویژه هم به لیبی بفرستد: یعنی حمله هوایی در کنار حضور زمینی. وقتی بحث لیبی به میان می‌آید ایتالیا گوی سبقت را از فرانسه می‌رباید. تعجبی هم ندارد زیرا لیبی مستعمره سابق ایتالیا بوده است و در آنجا منافعی دارد. بی‌دلیل نیست که ایتالیا بارها از سوی داعش تهدید شده است.

کانادا هم به تدریج از ائتلاف ضدداعش در عراق و سوریه جدا می‌شود و آماده مشارکت در انجام عملیات نظامی در لیبی است. بریتانیا قصد دارد یک هزار نیروی ویژه و سرباز را به لیبی بفرستد. پس از حملات تروریستی ماه ژوئن به تونس که ۳۰ شهروند بریتانیایی کشته شدند، تعجبی ندارد اگر این کشور وارد نبرد در لیبی شود. در آن زمان، دیوید کامرون گفت که آماده آغاز حمله هوایی «فوری» علیه تروریست‌ها در لیبی است. روسیه هم می‌تواند وارد جنگ در لیبی شود زیرا «خلیفه حفتر» برای کمک به آنها هم مراجعه کرده است. ائتلاف عربی ضدداعش هم ممکن است گزینه‌های بهتری در لیبی نسبت به عراق و سوریه ببیند چرا که مصر و امارات هم منافعی در آنجا دارند. در نهایت، فرانسه و آمریکا به تازگی در حال آماده‌سازی افکار عمومی خود برای مداخله‌ای قریب‌الوقوع در لیبی هستند. در صورتی که حمله آغاز شود محتمل است که پایگاه داعش در «سرت» و دو اردوگاه در «هان»، ۲۰۰ کیلومتری جنوب سرت هدف قرار گیرد.


جذابیت داعش

اعتقاد بر این است که داعش 3 تا 5 هزار نیرو در لیبی دارد اما آن تعداد به دو دلیل به سرعت می‌تواند افزایش یابد: اول، برخی از نیروهایی که سوریه را ترک می‌کنند به داعش در لیبی می‌پیوندند و دوم، انتظار می‌رود که نیروهای جدید صفوف خود را افزایش دهند. لیبی دومین «بازار» بزرگ داعش پس از عراق و سوریه است و این مساله در شماره سپتامبر نشریه دابق به تفصیل مورد بررسی قرار گرفته است. لیبی این پتانسیل را دارد که به محل آموزش نیروهای اروپایی داعش تبدیل شود. در نوامبر 2015، دو فرانسوی در جنوب تونس در حالی دستگیر شدند که در راه پیوستن به اردوگاه آموزشی داعش قرار داشتند.

یک آفریقایی از بروکسل، پاریس و آمستردام اشتراک بیشتری با یک فرد لیبیایی دارد تا عراقی یا سوری و همین جذابیت را برای عضویت در داعش افزایش می‌دهد. در حالی که ورود به سوریه بسیار دشوار شده است اما لیبی اکنون به پایگاهی محتمل برای بی‌ثبات کردن کشورهای همسایه الجزایر، مغرب و تونس تبدیل شده است. در حالی که داعش مهم‌ترین هدف در لیبی است اما جالب است که ویدئوی اخیر «القاعده در مغرب اسلامی» از لیبیایی‌ها خواسته تا علیه مهاجمان ایتالیایی، فرانسوی، آمریکایی و بریتانیایی برخیزند. با توجه به وضعیت لیبی- دولتی ناکام با سه دولت و بدون ارتش و تعداد زیادی از شبه‌نظامیان و چند گروه تروریستی- هرگونه مداخله نظامی باعث از هم گسیختن همان چیزی می‌شود که در لیبی باقی مانده است.