گروه خودرو: توافق هسته‌ای در شرایطی مقدمات حضور خودروسازان خارجی در ایران را فراهم کرده که به گفته کارشناسان، این «حضور» با چالش‌ها و موانع خاصی روبه‌رو است و در این بین «انحصار بازار خودرو کشور» یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها به‌حساب می‌آید.

بسیاری از کارشناسان داخلی معتقدند بازار خودرو ایران به دلیل تسلط دو خودروساز بزرگ کشور بر آن، انحصاری است و همین موضوع اجازه رشد و توسعه سایر شرکت‌ها (چه داخلی و چه خارجی) را نمی‌دهد. هرچند خودروسازان دلایل خاص خود را در تبرئه از این اتهام دارند (از جمله اینکه در ایران چند خودروساز وجود دارد و واردات خودرو نیز آزاد است) اما به هر حال وضع فعلی بازار خودرو کشور از تسلط بیش از 90 درصدی ایران خودرو و سایپا حکایت می‌کند و سایر شرکت‌های خودروساز داخلی و خارجی نقش چندانی در آن ندارند.


بررسی اینکه چرا شرکت‌های بخش خصوصی کشور نتوانسته‌اند رقابتی نزدیک را با بزرگان جاده‌مخصوص ایجاد کنند، مجالی دیگر می‌طلبد، اما در حال حاضر مساله مهم دیگر این است که با وجود انحصاری که کارشناسان از آن صحبت به میان می‌آورند، تکلیف خودروسازهای خارجی در راه ایران چیست؟


به‌عبارت بهتر، وقتی بازار خودرو کشور نشانه‌هایی قوی از وجود انحصار دارد، خودروسازان خارجی که عزم ایران کرده‌اند، چگونه می‌خواهند با این چالش بزرگ کنار بیایند. بسیاری از شرکت‌هایی که نام آنها برای حضور در بازار خودرو ایران مطرح شده، در دیگر بازارهای دنیا نیز حضور دارند، بازارهایی که نه انحصاری را به خود می‌بینند و نه حضور دولت را می‌توان در آنها مشاهده کرد.


اگر نگاهی به بازارهای بزرگ خودرو دنیا بیندازیم، متوجه می‌شویم آزادی عمل خودروسازان در آنها بالا بوده و خبری از انحصار و دخالت دولت نیست و از همین رو رقابتی بسیار نزدیک میان حاضران در این بازارها به چشم می‌آید. این رقابت نه تنها توانسته رضایت مشتریان را در پی داشته باشد؛ بلکه به ارتقای صنایع خودرو کشورهای میزیان نیز کمک بزرگی کرده است.


به‌عنوان مثال در بازار چین، بسیاری از بزرگان خودروسازی جهان در حال فعالیت هستند و اگرچه برخی از آنها با شرکت‌های چینی شریک شده‌اند، اما دولت مرکزی در امور داخلی آنها (آنچه میان شرکت‌های خارجی و چینی در جریان است) دخالت نمی‌کند و کسی هم یادش نمی‌آید که فلان خودروساز خارجی از انحصار در این بازار گله کرده باشد.از طرفی، در اخبار و رویدادها زیاد می‌بینیم و می‌شنویم که خودروسازان بزرگ دنیا در اقصی نقاط جهان، کارخانه احداث کرده‌اند، بی‌آنکه حتما با شرکت‌های داخلی کشورهای میزبان، شراکتی ایجاد کنند. در واقع، بنای حضور خودروسازان در بازارهای مختلف دنیا، بر پایه آزادی عمل و نبود انحصار، چیده شده و آنها (خودروسازان خارجی) با مسائلی مانند «انحصار» و «دخالت دولت در بازار» غریبه‌اند.


این در حالی است که نه تنها بازار خودرو ایران به‌زعم بسیاری از کارشناسان، انحصاری است؛ بلکه از یک سو خودروسازان بزرگ داخلی نیز تقریبا نیمه‌دولتی محسوب می‌شوند و از سویی دولت به واسطه «قیمت‌گذاری» به‌طور مستقیم در بازار خودرو دخالت می‌کند.


از طرفی، خودروسازان خارجی این امکان را در ایران نخواهند داشت که خود به‌طور مستقل به تولید محصول در ایران مشغول شوند و به‌عبارت بهتر حتما باید با یکی از شرکت‌های خودروساز داخلی در قالب‌های مختلف (به‌ویژه جوئینت ونچر یا همان سرمایه‌گذاری مشترک) همکاری کنند. غیر از این باشد، خارجی‌ها باید قید حضور گسترده و فعال در بازار ایران را بزنند و تنها به صادرات خودرو دل خوش کنند؛ زیرا دولت و مجلس عملا اجازه نمی‌دهند آنها (خودروسازان خارجی) آزادی عمل چندانی در بازار کشور داشته باشند. به اعتقاد کارشناسان، وقتی قرار باشد خارجی‌ها حتما با خودروسازان ایرانی همکاری کنند، به‌نوعی اختیار عمل شان در دست جاده مخصوصی‌ها و در سطح بالاتر در دستان دولت است و این معنایی جز محدودیت و بسته بودن دست شرکت‌های خودروساز خارجی در بازار کشور ندارد.


با این شرایط، خودروسازان خارجی که قصد حضور در ایران را دارند، باید خود را آماده تجربه‌ای جدید کنند، تجربه‌ای که شاید در هیچ بازار دیگری مشابه آن را نیازموده باشند.


در حال حاضر، نام خودروسازان بزرگی برای حضور در ایران مطرح می‌شود، خودروسازانی که اتفاقا تجربه حضور در بازارهای بزرگ جهان را دارند؛ حالا پرسش اینجاست که شرایط فعلی بازار ایران ظرفیت حضور آنها را دارد؟ آیا بزرگان خودروسازی جهان می‌توانند با انحصاری که بسیاری از کارشناسان بر آن صحه می‌گذارند، کنار بیایند؟ و اینکه با دخالت‌های رایج دولت در امور مربوط به صنعت خودرو چه خواهند کرد؟


در واقع مساله و چالش اصلی این است که خودروسازان خارجی آزادی عمل و استقلالی را که در بازارهای جهان تجربه کرده‌اند، در بازار ایران نخواهند داشت و باید با این ماجرا کنار بیایند. برخی از کارشناسان معتقدند اگر امکان این وجود داشت که خودروسازان خارجی بتوانند به‌طور جداگانه و خارج از قوانین فعلی دولت، در بازار ایران فعالیت کنند، آنها انگیزه بیشتری برای حضور در این بازار داشتند و خروجی عملکردشان نیز مثبت از آب در می‌آمد. به اعتقاد آنها، از پس این اتفاق، مشتریان ایرانی نیز خشنود می‌شوند؛ زیرا امکان استفاده گسترده‌تر از خودروهای روز دنیا را خواهند داشت و از طرفی، طعم خرید مستقیم از شرکت‌های خودروساز خارجی در ایران را نیز می‌چشند.


این در حالی است که برخی دیگر از کارشناسان نیز معتقدند شراکت خودروسازان داخلی و خارجی سبب رشد و توسعه صنعت خودرو ایران خواهد شد، حال آنکه اگر خارجی‌ها بخواهند به تنهایی و به اصطلاح خودمختار در بازار کشور حضور پیدا کنند، چیزی عاید این صنعت نخواهد شد.


به‌نظر می‌رسد نظر این دسته از کارشناسان، موافقان بیشتری در دولت داشته باشد، چه آنکه دولتی‌ها نیز معتقدند در بحث حضور خودروسازان خارجی در ایران، «صنعت خودرو کشور» باید محور اصلی باشد و این «اصلی بودن» تنها در صورت سرمایه‌گذاری مشترک نمود پیدا خواهد کرد.