مهر: وزیر صنعت در نامه‌های جداگانه به رئیس‌جمهور، معاون اول رئیس‌جمهور و رئیس سازمان مدیریت، با تاکید بر اینکه بازار خودرو ایران انحصاری نیست، خواستار آزادسازی قیمت خودرو شد. متن استدلال‌های وزیر صنعت به شرح زیر است: قوانین مرتبط با انحصار ماده ۵ و ۶، دستورالعمل تبصره ۱ بند (د) ماده ۱۰۱ قانون برنامه پنج‌ساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران، کالای انحصاری و فهرست کالاهای انحصاری در کشور را به این شرح تعیین می‌کند. ماده ۵: کالاهای انحصاری کالاهایی هستند که سهم یک بنگاه یا چند بنگاه عادی یا شرکت تولیدکننده، خریدار و فروشنده از عرضه و تقاضای بازار به میزانی باشد که قدرت تعیین قیمت یا مقدار را در بازار داشته باشد یا ورود بنگاه‌های جدید به بازار یا خروج از آن با محدودیت مواجه باشد.

همسان نبودن ماهیت تاثیرگذاری گروه خودرو سواری و تولید انحصاری

براساس مواد قانون برنامه پنج‌ساله، برخی کالاها، اساسی به حساب می‌آیند که دولت قیمت آنها را تعیین می‌کند، اما در قیمت‌گذاری کالاهای غیر اساسی دولت نقش نظارتی خود را ایفا می‌کند. خودرو کالایی اساسی و ضروری به شمار نمی‌آید و یارانه‌ای نیز به آن تعلق نمی‌گیرد که دولت بخواهد در قیمت‌گذاری آن دخالت داشته باشد؛ بنابراین باید اجازه داد که قیمت خودرو را عرضه و تقاضا یا همان بازار مشخص کند. همچنین براساس ماده ۶ دستورالعمل فوق، خودرو سواری در لیست مواردی نظیر دخانیات، آب، برق، گاز و ... قرار گرفته است که ماهیت خودرو سواری براساس تعریف ماده ۵ این قانون و تعریف علمی انحصار، با این اقلام سنخیت ندارد. به‌عنوان مثال شرکت گاز، برق و ... به دلیل انحصاری و تک شرکتی بودن آنها، دولت کنترل کامل در بودجه بندی و قیمت‌گذاری آنها را در اختیار دارد. ولی درخصوص خودرو که چندین عرضه‌کننده و همچنین برندهای مختلف تولیدی در کشور وجود دارد، نمی‌توان آن را جزو کالاهای انحصاری به حساب آورد. با توجه به موارد مذکور، خودرو کالایی غیر اساسی و غیر انحصاری محسوب می‌گردد؛ بنابراین قیمت آن را باید عرضه و تقاضا تعیین کند.

بازار رقابت کامل

از جمله خصوصیات مهم شرایط رقابت کامل یا بازار رقابت کامل این است که تعداد تولید‌کنندگان و مصرف‌کنندگان برای کالای مورد بحث یا بازار مورد بحث به قدری زیاد است که یک تولید‌کننده یا یک مصرف‌کننده به تنهایی قادر نباشد بر قیمت کالا و بر بازار کالا تاثیر داشته باشد. از طرف دیگر در بازار رقابت کامل کالای تولید شده توسط بنگاه‌های مختلف از دیدگاه مصرف‌کننده، همگن است. مثلا از دیدگاه مصرف‌کننده تمایزی بین پیاز تولید شده توسط کشاورزان و تولیدکنندگان مختلف وجود ندارد. پس می‌گوییم این کالا همگن است. در بازار همه بنگاه‌ها و تولید‌کنندگان کالای تولیدی خود را به قیمت تعیین شده توسط بازار به فروش می‌رسانند؛ بنابراین هر تولید‌کننده، به تنهایی نقشی در تعیین قیمت کالای خود ندارند.

بازار انحصار کامل

در شرایط انحصار کامل که فقط یک بنگاه به تولید کالای مورد بحث می‌پردازد. در حال حاضر اگر چه به دلیل کنتر‌ل‌ها و دخالت‌های مستقیم دولت در صنعت خودرو، بازار خودرو در ایران ممکن است برخی مشابهت‌هایی با بازار انحصار کامل داشته باشد، ولی با توجه به کاهش دخالت‌های مستقیم دولت در سال‌های اخیر و تعداد اندک بنگاه‌های خودروساز و تاثیرپذیری سود یک بنگاه از سطح تولید بنگاه‌های دیگر مشابهت‌های بازار خودرو در ایران، با بازار انحصار چندجانبه دارای محصولات متمایز، بیشتر و به این بازار نزدیک‌تر است.

انحصار بازار خودرو در ایران و جهان

به دلیل تاثیرگذاری قیمت یک خودروساز روی محصولات خودروساز دیگر، بازار خودرو تقریبا همه کشورهای جهان بازار رقابت کامل و حتی بازار رقابت انحصاری نیست، بلکه بازار خودرو تقریبا همه کشورهای جهان بازار انحصار چندجانبه است. بنابراین تحقق در مورد اینکه بازار خودرو بازار رقابت کامل نیست موضوعیت ندارد. اگر چه دخالت‌های دولت در سایر بازارها به غیر از بازار رقابت کامل به مقدار بیشتری دارای توجیه اقتصادی است، ولی در اغلب کشورها این دخالت‌ها به‌خصوص در بازار خودرو از نوع دخالت مستقیم برای قیمت‌گذاری محصولات خودروسازان نیست؛ بلکه این دخالت‌ها بیشتر به شکل کمک‌های مستقیم و بلاعوض برای پیشرفت تکنولوژی و توسعه محصول است. به دلایل زیر در بازار انحصار چندجانبه و بازار خودرو رقابت وجود دارد:

۱- با فرض اینکه در بازار خودرو دو خودروساز عمده باشد، درآمد نهایی هر بنگاه با افزایش تولید بنگاه دیگر کاهش می‌یابد. یعنی مثلا با افزایش تولید ۴۰۵ و پژو آر دی درآمد نهایی خودرو صبا و تیبا کاهش می‌یابد.

۲- قیمت خودرو فقط تابع مقدار محصول بنگاه اول نخواهد بود، بلکه قیمت خودرو به کل تولید بنگاه اول و بنگاه دوم بستگی دارد؛ همچنین به سطح تولید خودروهای مشابه تولیدی ایران‌خودرو ( مشابه از نظر قیمت) مثل پژو آر دی و ۴۰۵ نیز بستگی دارد.

۳- افزایش سطح تولید یک بنگاه بر سودآوری و قیمت محصول بنگاه دیگر، دارای آثار نامطلوب است.

۴- با توجه به دلالت‌های مدل‌ها و نظریه‌های بازارا نحصار چندجانبه، برای اینکه مثلا قیمت بازاری و سودآوری خودروهای تولیدی گروه سایپا، از ناحیه افزایش سطح محصول رقبای داخلی و خارجی در بازار ایران، مواجه با تاثیرات منفی کمتری شود، ضرورت دارد که این محصولات خصوصیات ویژه‌ای داشته باشد که نظر مصرف‌کننده را جلب کند. یا به عبارت دیگر محصولات هر خودرو ساز داخلی باید هر چه بیشتر متمایز بوده و رضایت مشتری را جلب کند.

۵- در مورد خودروهای مشابه تولیدی دو بنگاه خودروساز، مدل‌های نظری و شواهد تجربی بیان می‌کنند برای دو محصولی که به لحاظ کیفی نزدیک به هم هستند مثل خودرو تندر ۹۰، در قیمت یکسان برای دو محصول بازار به تعادل می‌رسد. در این حالت اگر چه بنگاهی که دارای محصول متمایزتر و با کیفیت بالاتر، سهم بیشتری از بازار را خواهد داشت، ولی قیمت یکسان برای دو محصول به نفع هر دو بنگاه است.

۶- براساس شاخص هرفیندال- هیرشمن ( HHI) افزایش رقابت در بازار خودرو ایران را نمی‌توان براساس کاهش سهم تعدادی ایران‌خودرو مطرح کرد؛ چراکه اگر در ایران تنوع محصول افزایش پیدا نمی‌کرد و موانع واردات بیشتر می‌شد، به‌رغم کاهش سهم تعدادی ایران‌خودرو، رقابت نمی‌توانست افزایش یابد.

۷- در حال حاضر در ایران فاصله متوسط قیمت خودروهای تولیدی سایپا و ایران‌خودرو کاهش یافته و در بازار داخلی گرایش به رقابت عمدتا در خودروهای حدود ۳۵-۳۰ میلیون تومان ( قیمت جهانی حدود ۱۲۰۰۰-۱۰۰۰۰ دلار) است؛ بنابراین دو خودروساز سایپا و ایران‌خودرو بازار جداگانه‌ای در اختیار ندارند.