گروه خودرو: هتل المپیک تهران دیروز در حالی میزبان مراسم «اولین دوره جایزه ملی کیفیت خودرو» بود که خودروسازان بزرگ کشور در آن شرکت نداشتند و جایزه نیز به شرکت‌هایی رسید که در سایت انجمن مدیریت کیفیت ایران ثبت‌نام کرده بودند. اگرچه عنوان شده بود که مقامات و مسوولان وزارت صنعت، معدن و تجارت و همچنین مدیران خودروسازی کشور در این مراسم حضور خواهند یافت، اما این اتفاق رخ نداد و مراسم تنها با حضور مدیرکل نیرو محرکه وزارت صنعت و معدن و تجارت و برخی از شرکت‌های بخش‌خصوصی برگزار شد.

ارزیابی کیفیت خودرو در ایران و سایر کشورها

در ادامه مراسم روز گذشته این سوال مطرح است که بررسی کیفی محصولات تولیدی خودروسازان داخلی بر چه مبنایی صورت می‌گیرد و چه شرکت‌هایی صلاحیت بررسی این موضوع را به‌طور بی‌طرفانه دارند؟ هرچند در کشورهای صاحب صنعت خودرو مانند آمریکا و آلمان و ژاپن نیز شرکت‌های خصوصی و غیر وابسته به خودروسازان در این زمینه فعالیت می‌کنند، اما آن‌طور که کارشناسان می‌گویند، تفاوت زیادی در نوع و نحوه فعالیت آنها با شرکت بازرسی کیفیت و استاندارد یا انجمن ملی کیفیت ایران به چشم می‌آید. به گفته این کارشناسان، تفاوت اصلی به میزان وابستگی آنها به دولت و همچنین نوع درآمدزایی این شرکت‌ها بر می‌گردد.

اگرچه مشتریان ایرانی با استناد به آمار و ارقام منتشره از سوی شرکت بازرسی کیفیت و استاندارد ایران، به نکات مثبت و منفی خودروهای کشور پی می‌برند، اما برخی کارشناسان، معتقدند که با توجه به وابستگی این شرکت‌ها به تامین مالی از سوی خودروسازان، چندان به امار ارائه شده آنها نمی‌توانند استناد کنند. به اعتقاد این دسته از کارشناسان، با وجود آنکه وزارت صنعت، معدن و تجارت، سهام شرکت بازرسی کیفیت و استاندارد را واگذار کرده؛ اما این شرکت هنوز به نوعی به دولت وصل است؛ از طرفی، خودروسازان بزرگ کشور نیز همچنان زیر چتر دولت قرار دارند و مدیران آن با نظر دولت تغییر می‌کنند که بنابراین نوع ارتباطی که میان شرکت بازرسی و شرکت‌های خودروساز برقرار است، ترکیبی تقریبا دولتی محسوب می‌شود و از همین رو شاید نتوان آمار و ارقامی را که از دل این ارتباط بیرون می‌آید، ملاکی جامع و کامل برای سنجش کیفیت خودروها دانست. این نظر کارشناسان البته با نظر مخالف برخی دیگر مواجه است؛ چراکه آنها معتقدند ارزیابی کیفی توسط این شرکت با توجه به حساسیت مشتریان داخلی صورت می‌گیرد. داستان در مورد انجمن ملی کیفیت نیز صدق می‌کند، چه آنکه این انجمن نیز با هزینه خودروسازان، به آنها جایزه می‌دهد و هر شرکتی که هزینه ثبت‌نام در «جایزه ملی کیفیت صنعت خودرو» را بپردازد، مورد ارزیابی کیفی و به احتمال زیاد مستحق دریافت جایزه و تندیس قرار خواهد گرفت. اتفاقا در مراسم دیروز جایزه ملی کیفیت صنعت خودرو نیز نامی از خودروسازان بزرگ کشور به میان نیامد، چه آنکه آنها اصلا برای شرکت در این مراسم، ثبت‌نام به عمل نیاورده بودند. نکته دیگر اینجا بود که برخی شرکت‌ها با وجود زیان ده بودن و تولید بسیار محدود، موفق به کسب جایزه کیفیت شدند؛ به‌عنوان مثال، یکی از شرکت‌ها با وجود آنکه کمتر از تعداد انگشتان دست در یک محصول تولید داشت، به خاطر همین محصول، مستحق دریافت جایزه شناخته شد. با توجه به اتفاقاتی که دیروز در مراسم اولین دوره جایزه ملی کیفیت صنعت خودرو رخ داد، می‌توان گفت که خودروسازان و قطعه‌سازان شرکت‌کننده در این مراسم، به نوعی خودشان به خودشان جایزه دادند.

این در حالی است که به گفته کارشناسان، در سایر کشورهای صاحب صنعت خودرو، اولا جایزه دادن به خودروسازان و قطعه‌سازان مرسوم نیست و دوما منشأ کسب درآمد شرکت‌های ارزیابی‌کننده نیز فعالیت خود این شرکت‌ها است. به‌عبارت بهتر، شرکت‌های خارجی مشابه شرکت بازرسی و همچنین انجمن ملی کیفیت، بابت ارزیابی سطح کیفی خودروها، پولی از خودروسازان دریافت نمی‌کنند و این‌طور نیست که هر شرکتی که با پرداخت وجهی مشخص اقدام به ثبت‌نام کرد، محصولاتش مورد ارزیابی کیفی قرار گرفته و در نهایت تندیس و جایزه‌ای نیز دریافت کند.

آن طور که کارشناسان می‌گویند، در کشوری مانند آمریکا، شرکت «جی‌دی‌پاور» هر سه ماه یک بار گزارشی کلی در مورد سطح رضایتمندی مشتریان از خودروهای بازار آمریکا منتشر می‌کند و معیار اولیه آن، تعداد مراجعه به تعمیرگاه در طول سه ماه، است. البته مراجعه به تعمیرگاه تنها یکی از صدها معیاری است که «جی‌دی‌پاور» برای سنجش کیفیت خودروها از دید مشتریان، به آن استناد می‌کند و سختگیرانه بودن معیارهایش سبب شده مشتریان نسبت به گزارش‌های منتشره در مورد سطح کیفی خودروهای حاضر در بازار آمریکا، اطمینان بالایی داشته باشند. حالا شاید این پرسش پیش بیاید که منبع درآمد چنین شرکتی از کجاست؟ پاسخ این است که «جی‌دی‌پاور» ریز اطلاعات مربوط به کیفیت خودروها را خصوصی به شرکت‌های خودروساز می‌فروشد و از این راه کسب درآمد می‌کند. مثلا اگر هیوندایی کره بخواهد ریز اطلاعات در مورد یک محصول تویوتا را که رقیب سانتافه است، به دست بیاورد، باید آن را از «جی‌دی‌پاور» بخرد و معمولا نیز قیمت این نوع اطلاعات بسیار بالا است.

نکته بسیار مهم در مورد شرکت‌هایی مانند «جی‌دی‌پاور» این است که خصوصی هستند و هیچ وابستگی به دولت ندارند؛ نکته‌ای که در ایران عکس آن برقرار بوده و شرکت‌های عرضه‌کننده آمار کیفی خودروها، به لحاظ مالی به دولت و خودروسازان وصل هستند. از طرفی در ایران، دولت با وجود واگذاری سهام، همچنان بر خودروسازی کشور سایه افکنده و با این حساب، یک بخش نیمه دولتی، به بررسی یک بخش نیمه دولتی دیگر می‌پردازد. از دید کارشناسان، دخالت دولت بزرگ‌ترین آفت در عملکرد شرکت‌هایی است که به بررسی کیفیت خودروهای داخلی می‌پردازند، چه آنکه ممکن است از اعتبار آمار و ارقام ارائه شده از سوی این شرکت‌ها، بکاهد.