کاهش تعرفه انحصارزدایی از بازار خودرو است؟

گروه خودرو: «وجود انحصار در صنعت خودرو» تا پیش از کاهش تعرفه واردات در سال ۹۱، موضوعی بود که اتفاق‌نظری جمعی بر سر آن وجود داشت، اما با کاهش ناگهانی تعرفه واردات خودرو از ۹۰ درصد به ۴۵ درصد، این «اتفاق‌نظر» تبدیل به «اختلاف نظر» شد تا کارشناسان مختلف برای پاسخ به این پرسش که «با وجود این میزان تعرفه برای واردات خودرو، صنعت خودرو همچنان انحصاری است یا خیر؟» نظرات خود را بیان کنند. تعرفه واردات خودرو که از سال‌های ابتدایی آغاز فعالیت صنعت خودرو، خصوصا در سال‌های پس از هشت سال جنگ تحمیلی از جمله حمایت‌های قاطع دولت از این صنعت بود، در سال ۹۲ یعنی یک سال پس از کاهش تعرفه واردات خودرو در دولت دهم، بار دیگر به میزان ۵درصد کاهش یافت تا به این ترتیب سقف تعرفه واردات خودروهای خارجی به ۴۰درصد برسد.

در حال حاضر برای واردات خودرو، بر اساس حجم موتور و میزان مصرف سوخت سه سطح تعرفه‌ای وجود دارد که از ۴۰ درصد در خودروهای زیر ۲۰۰۰ سی‌سی آغاز شده و به ۷۵ درصد در خودروهای بالای ۲۵۰۰ ‌سی‌سی می‌رسد. اما با توجه به اینکه ورود خودروهای خارجی به کشور در سال‌های گذشته با مانعی سخت به نام تعرفه ۹۰ درصدی همراه بود، آیا حالا و در شرایطی که خودروهای لوکس بی‌شماری با تعرفه ۴۰ درصدی در حال ورود به کشور هستند، همچنان می‌توان گفت که صنعت خودرو انحصاری است؟ بر اساس آخرین آمار منتشر شده از میزان واردات خودرو، در بهار امسال تعداد ۲۳ هزار و ۲۴۲ دستگاه خودرو به ارزش بیش از ۴۸۴ میلیون و ۲۲۳ هزار دلار وارد کشور شده است. روشن شدن بحث قدیمی «انحصاری بودن یا نبودن صنعت خودرو» با تکیه بر تعرفه واردات خودرو به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین دلایل وجود انحصار در صنعت خودرو، از آنجایی اهمیت دارد که می‌تواند موضوعات بسیاری را از جمله «قیمت‌گذاری خودرو»، «ورود سرمایه‌گذاران خارجی به کشور» یا «دخالت داشتن یا نداشتن دولت» در این صنعت را روشن کند. بر همین اساس زمانی ورود خودروهای خارجی به کشور با سختی انجام می‌شد، در چنین دوره‌ای خودروسازان در ازای در دست داشتن تمام بازار، مانند امروز با قیمتگذاری دولت یا به همراه داشتن برچسب انحصاری بودن این صنعت چندان مشکلی نداشتند؛ در‌حالی‌که حالا آنها با اشاره به نرخ تعرفه واردات خودرو و همچنین وجود چند خودروساز خصوصی در کشور زیر بار انحصاری بودن این صنعت نمی‌روند. اما در حال حاضر و با توجه به نرخ تعرفه واردات خودرو، دیدگاه‌های مختلفی در رابطه با انحصاری بودن یا نبودن صنعت خودرو بر اساس «تعرفه واردات خودرو» ایجاد شده است. در این میان برخی کارشناسان با خودروسازان موافق هستند و با اشاره به تعرفه ۴۰ درصدی واردات خودرو «انحصاری بودن» این صنعت را بی‌معنا تلقی می‌کنند. در مقابل برخی دیگر از کارشناسان همچنان عقیده دارند به دلیل افت ارزش ریال، تعرفه ۴۰ درصدی نیز همچنان بالاست و مانعی برای واردات خودرو به شمار می‌رود.

در این میان خودروسازان عقیده دارند با وجود تعرفه‌ ۴۰ درصدی برای واردات خودرو نمی‌توان گفت صنعت خودرو انحصاری است. آنها عقیده دارند با توجه به نرخ فعلی ارز، تعرفه «موثر» واردات خودرو نه ۴۰ بلکه ۲۸ درصد است.

به‌عقیده خودروسازان با توجه به اینکه مبنای گمرک برای اخذ معادل ریالی تعرفه ارز مبادله‌ای است، معادل ریالی تعرفه ۴۰ درصدی یک خودروی ۱۰ هزار دلاری بر مبنای دلار ۲۶۳۵ تومانی (دولتی)۹ میلیون و ۸۰۰ هزار تومان است. ‌خودروسازان عقیده دارند که درصورت مبنا قرار دادن قیمت ارز آزاد در گمرک برای اخذ تعرفه واردات، میزان ریالی تعرفه ۹ میلیون و ۸۰۰ هزار تومان نخواهد بود؛ بلکه بیش از ۱۴ میلیون تومان است، بنابراین تعرفه موثر واردات خودرو نه ۴۰ بلکه ۲۸ درصد است. خودروسازان با انجام این محاسبات عقیده دارند ادعای انحصاری بودن صنعت خودرو بی‌اساس است.

کدام تعرفه؟ کدام حمایت؟

اما در کنار خودروسازان، برخی کارشناسان اقتصادی نیز عقیده دارند در شرایطی که تعرفه ۴۰ درصدی برای واردات خودرو وجود دارد فضا به نفع واردات خودرو تغییر کرده است و نمی‌توان گفت با وجود این تعرفه در صنعت خودرو انحصار وجود دارد.

این کارشناسان عقیده دارند «یک زمانی تعرفه بالا برای واردات خودرو را چماق می‌کردند بر سر خودروساز که دولت از شما حمایت می‌کند، اما تعرفه ۴۰ درصدی مبنای حمایتی ندارد بنابراین ما نمی‌توانیم بگوییم خودروسازان در حال حاضر از حمایت تعرفه‌ای برخوردار هستند و همچنان آن را بر سر خودروسازان چماق کنیم.»

به عقیده یک کارشناس مسائل اقتصادی «با توجه به اینکه در حال حاضر تعرفه واردات خودروی کامل (سی.بی.یو) به ۴۰ درصد رسیده است و تعرفه واردات قطعات منفصله خودرو (سی.کی.دی) ۲۶ درصد است، نمی‌توان گفت فضا غیررقابتی یا انحصاری است.»

این کارشناس به خبرنگار «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «اگر تفاضل ۱۶ درصدی این دو نرخ تعرفه را در نظر بگیریم می‌بینیم که واردات خودروی کامل به صرفه‌تر است از طرفی در مقایسه نرخ سود بانکی که بیش از ۲۴ درصد است با این تفاضل ۱۶ درصدی تولید نیز به‌صرفه به‌نظر نمی‌رسد.» اما این کارشناس در حالی به تعرفه ۲۶ درصدی برای واردات قطعات منفصله خودرو توسط خودروسازان اشاره می‌کند که با توجه به عمق داخلی‌سازی خودروهای تولیدی، تعرفه پرداختی خودروسازان برای واردات قطعات منفصله ۱۲ درصد است.

دولت به‌منظور تشویق خودروسازان برای تولید خودرو با تکیه بر توان و دانش فنی داخل کشور، این مشوق را برای خودروسازان گذاشته است که از تعرفه‌های پایین‌تری برخوردار شوند، بر همین اساس خودروهایی که میزان داخلی‌سازی آنها بیش از ۵۶ درصد است، از تعرفه ۱۲ درصدی برای واردات قطعات منفصله برخوردار می‌شوند. خودروسازان همواره به داخلی‌سازی بیش از ۶۰ درصدی خودروهای تولید داخل اشاره کرده‌اند.

سعید لیلاز، دیگر کارشناس مسائل اقتصادی نیز عقیده دارد با توجه به نرخ ۴۰ درصدی تعرفه واردات، دیگر نمی‌توان گفت صنعت خودرو در ایران انحصاری است. او به تعداد زیاد و مدل‌های متنوعی از خودروهای خارجی اشاره می‌کند که خصوصا بعد از رسیدن تعرفه به ۴۰ درصد وارد کشور شده‌اند. این کارشناس مسائل اقتصادی عقیده دارد واژه «انحصار» را می‌توان برای دوره‌ای استفاده کرد که تعرفه واردات خودرو ۹۰ درصد بود. اگرچه رشد چشم‌گیر واردات خودرو طی دو سال گذشته واقعیتی است که نمی‌توان آن را نادیده گرفت، اما با این وجود به‌نظر می‌رسد شکل خودروهای وارد شده به کشور و همچنین تعداد خودروهایی که به کشور وارد می‌شوند، هنوز به سطحی نرسیده است که بتوان گفت انحصار صنعت خودرو شکسته شده است. با نگاهی به مدل خودروهای وارد شده به کشور بعد از کاهش تعرفه واردات خودرو، می‌توان به وضوح مشاهده کرد که خودروهای وارد شده به مرزهای کشور مانند سال‌های قبل همچنان خودروهایی لوکس و گران‌قیمت هستند. در واقع خودروهای وارد شده به کشور به قدری لوکس و گران هستند که نه از نظر قیمتی و نه از نظر کیفیت، خودروهای تولید داخل امکان رقابت با آنها را ندارند.

۴۰ درصد تعرفه کم نیست

اما در شرایطی که عده‌ای از کارشناسان مسائل اقتصادی با تکیه بر دلایل خود تعرفه ۴۰ درصدی را مانعی برای واردات خودرو نمی‌دانند و بر این اساس رای بر «غیرانحصاری» بودن صنعت خودرو می‌دهند، برخی دیگر از کارشناسان صنعت خودرو را همچنان انحصاری و تعرفه واردات خودرو را همچنان در مقایسه با گذشته بالا می‌دانند.

جمشید پژویان در دسته کارشناسانی قرار می‌گیرد که صنعت خودرو را حتی با وجود تعرفه ۴۰ درصدی برای واردات خودرو انحصاری ارزیابی می‌کند. رئیس پیشین شورای رقابت در گفت‌وگو با خبرنگار «دنیای اقتصاد» می‌گوید: وقتی می‌گوییم تعرفه ۴۰ درصدی باید ببینیم که این میزان تعرفه یعنی چقدر؟ همانطور که می‌دانید ۴۰ درصد کمترین میزان تعرفه واردات خودرو در ایران است در چنین شرایطی در مقایسه با تعرفه ۱۲ تا ۲۵ درصدی واردات خودرو در سایر کشورهای دنیا می‌توان گفت که تعرفه ۴۰ درصد همچنان بالاست و مانع بزرگی برای واردات خودرو محسوب می‌شود.

این استاد اقتصاد در ادامه می‌گوید: باید دید قیمت ارزان‌ترین خودرویی که می‌تواند از چین، هند، کره جنوبی یا اروپا وارد ایران شود، با احتساب این تعرفه چقدر می‌شود؛ مثلا اگر خودرویی ۸ یا ۱۰ هزار دلاری از یکی از این کشورها وارد شود با نرخ فعلی ارز قیمت خرید این خودرو چیزی حدود ۳۰ میلیون تومان تمام می‌شود که تعرفه ۴۰ درصدی واردات آن چیزی حدود ۱۲ میلیون تومان می‌شود.

پژویان با اشاره به میزان مبلغی که خریدار ارزان‌ترین خودروی خارجی باید با تعرفه ۴۰درصدی پرداخت کند می‌گوید: مبلغ تعرفه در حالی روی قیمت یک خودروی خارجی می‌آید که خودروهای داخلی چنین ارقامی را برای مالیات یا هزینه‌هایی از این دست نمی‌پردازند. بنابراین اگرچه تعرفه ۴۰ درصدی در مقایسه با تعرفه ۹۰ درصدی که در گذشته برای واردات خودرو وجود داشت بسیار کمتر است؛ اما باید این نکته را نیز در نظر گرفت که حالا نسبت به دوره‌ای که تعرفه به همراه سایر هزینه‌های واردات بیش از ۱۰۰ درصد بود، ارزش ریال به یک سوم رسیده است.

پژویان با اشاره به کاهش ارزش ریال نسبت به سال‌های قبل می‌گوید: در حال حاضر تعرفه ۴۰ درصد شده است در‌حالی‌که نرخ ارز رشدی ۳ برابری داشته است؛ یعنی قیمت یک خودروی خارجی با توجه به ارزش ریال و دلار تا ۳۰۰درصد افزایش پیدا کرده است و به این معناست که یک خودروی ۲۰ هزار دلاری حالا ۶۶ میلیون تومان قیمت دارد در حالی که قبلا نهایتا ۲۵ میلیون تومان بود، حالا خریدار چنین خودرویی باید ۴۰درصد از قیمت پایه را با توجه به نرخ فعلی ارز پرداخت کند.

به عقیده این کارشناس مسائل اقتصادی با توجه به تغییرات نرخ ارز و ریال، نمی‌توان گفت که هزینه‌های واردات خودرو کم شده و حالا صنعت خودرو غیرانحصاری است؛ زیرا هزینه‌ای که حالا برای واردات خودرو با تعرفه ۴۰ درصد پرداخت می‌شود با هزینه‌های تعرفه بیش از ۱۰۰درصدی دو سال قبل تفاوت چندانی ندارد.

این استاد دانشگاه در نهایت با اشاره به اینکه بازارخودروهای وارداتی بازاری خاص و مجزا از خودروهای داخلی است که مشتریان خاص خود را دارد می‌گوید: هنوز با وجود تعرفه ۴۰درصدی که برخی عقیده دارند مانعی برای واردات به شمار نمی‌رود، میزان واردات خودرو به قدری نیست که بخواهیم بگوییم صنعت خودرو از حالت انحصاری خارج شده است؛ زیرا درجه تمرکز دو خودروساز بزرگ کشور در بازار همچنان بالا است و بیش از ۹۰ درصد بازار داخل را شامل می‌شود. به عقیده کارشناسان تا زمانی‌که سهم هر کدام از دو خودروساز بزرگ کشور از بازار ۴۵ درصد است، نمی‌توان گفت صنعت خودرو رقابتی یا غیرانحصاری است، حتی اگر تعرفه واردات خودرو در کمترین حالت خود به ۴۰درصد رسیده باشد.