حضور اژدها در صنعت‌خودرو ایران

گروه خودرو: حضور خودروسازان چینی در ایران هرازگاهی با انتشار اخباری مبنی بر عقد قرارداد با شرکت‌هایی که ثلثی از سابقه خودروسازی ایران را ندارند، به دلواپسی فعالان صنعت خودرو در این زمینه دامن می‌زند. برخی از فعالان صنعت خودرو که این روزها با نگرانی قرارداد خودروسازان با شرکت‌های چینی را دنبال می‌کنند دلواپس شرکت‌های داخلی هستند که پیش از این مدیران آنها نسبت به دامپینگ چینی در صنعت خودرو ایران، هشدار داده بودند. همزمان با خروج برندهای اروپایی، ژاپنی و کره‌ای از شرکت‌های خودروساز خصوصی کشورمان، این شرکت‌ها کوتاه‌ترین و ارزان‌ترین مسیر خودروسازی را با سوددهی در کمترین زمان ممکن انتخاب کردند. همکاری با موتورسازان چینی که با کمک شرکت‌های ایرانی در مسیر خودروسازی قرار گرفتند یا خودروسازانی از این کشور که صادرات محصولاتشان پیش از این مصداق رویای دست نیافتنی بود، در راس برنامه‌های خودروسازان خصوصی کشور قرار گرفت. حال آنکه برخی مسوولان دو شرکت بزرگ خودروساز، در ادامه همکاری شرکت‌های خصوصی با چینی‌ها ضمن اظهار نگرانی از حضور خودروسازان نوپای این کشور، نسبت به دامی که برای بازار خودرو کشورمان از سوی چینی‌ها پهن شده، به‌طور مکرر هشدار می‌دادند. این در حالی است که مسوولان مذکور ارزان فروشی شرکت‌های‌ها مذکور برای گرفتن سهم از بازار خودرو کشورمان را مورد تاکید قرار می‌دادند. هر چند نگرانی آنها از حضور شرکت‌های نو پای چینی مورد توجه بود؛ اما سهم اندکی که خصوصی‌ها در بازار خودرو کشورمان دارند، حضور چینی‌ها را خیلی ملموس نمی‌کرد. حال در شرایطی قرار داریم که به تصور برخی دست‌اندرکاران تولید خودرو در کشورمان، چینی‌ها منجی این صنعت شده‌اند و در شرایط فعلی که خودروساز معتبری برای سرمایه‌گذاری یا حداقل تولید قدمی برنداشته، این شرکت‌ها می‌توانند به تنهایی خلأ تولید خودرو در کشور را پر کنند. این در حالی است که این روزها دیگر سخنی از دامپینگ و نگرانی از حضور خودروسازان چینی در صنعت‌خودروی کشورمان از سوی مسوولان شرکت‌های خودروساز شنیده نمی‌شود و دلواپسان چینی به نوعی این روزها دلواپسی را کنار گذاشتند و با خوش بینی روند مذاکرات و عقد قراردادها را پیگیری می‌کنند. حال متقاضیان و مشتریان خودرو که سال‌هاست بار پیشرفت و توسعه صنعت‌خودروی کشورمان را به دوش می‌کشند با دلواپسی روزهایی را به یاد می‌آورند که خودروسازان با بوق و کرنا وعده تولید خودروی ملی، جویینت شدن با خودروسازان معتبر جهانی یا حتی ساخت پلتفرم‌ها یا موتورهای ملی را داده بودند.حال مشتریان از خود پرسش می‌کنند که بار خودروساز شدن تولید‌کنندگان کشور کافی نبود که حالا باید برای خودروساز شدن چینی‌ها نیز بار دیگری بر دوش بکشند. هر چند دبیر انجمن خودروسازان به حضور چینی‌ها در بازارهایی همچون اروپا و آمریکا اشاره دارد و این مسئله را نشانه پیشرفت و توسعه خودروسازی کشور یاد شده می‌خواند؛ اما این نکته نباید فراموش شود که چین هم‌اکنون کشوری نیمه صنعتی و در حال توسعه است و می‌خواهد کالایی (خودرو) تولید کند که خواست کشورهای توسعه یافته است؛ بنابراین توسعه یافتگی در این صنعت که مبنای آن مشارکت با خودروسازان بزرگ دنیا، انتقال دانش فنی و صادرات محصولات تولیدی است، می‌تواند تبلوری از میزان توسعه صنعت چین شود حال آنکه مشتریان داخلی دیگر نمی‌توانند بار توسعه یافتگی صنعت خود روی این کشور را به دوش بکشند.در این زمینه یک کارشناس خودرو هشدار می‌دهد که با وجود رقابت تنگاتنگ خودروسازان چینی در این کشور نباید این رقابت با حمایت خودروسازان کشورمان به بازار خودروی ایران سرایت کند؛ چراکه با وقوع چنین اتفاقی صنعت‌خودروی کشورمان نابود خواهد شد. در حال حاضر شرکت‌های چینی نامدار و معتبر که در سطح اروپا و آمریکا به صادرات خودرو می‌پردازند خود با جویینت شدن با شرکت‌های جهانی توانسته‌اند اسم و رسمی در کشورهای صنعتی پیدا کنند حال آنکه همکاری خودروسازان کشورمان با خودروسازان درجه سه این کشور مشخص نیست که راه به کجا برد؛ اما ورود چینی‌ها به بازار خودرو کشورمان نیز با برنامه‌ریزی خودروسازان بزرگ کشورمان صورت گرفت.

چینی‌ها در ابتدا با ورود به بازار خودروهای تجاری ایران بخش اعظمی از بازار این خودروها را در اختیار خود گرفتند، اما حضور آنها منتهی به این بخش نشد و هم‌اکنون سعی دارند با خلأیی که در تولید سواری‌ها ایجاد شده در این بازار نیز بیش از پیش حضور پررنگی داشته باشند.

این در حالی است که ورود خودروهای سواری چینی همواره با مخالفت بسیاری از مسوولان و دست‌اندرکاران صنعت‌خودرو مواجه بوده حتی در دولت نهم و اوایل دهم وزرای صنعت و معدن اظهارات زیادی در شماتت از ورود خودروهای چینی به ایران داشته‌اند، حال آنکه هم‌اکنون ورود خودروهای چینی نه برای خودروسازان و مسوولان دولتی؛ بلکه برای مشتریان که سال‌ها است نسبت به کیفیت خودروهای داخلی معترضد به کابوس تبدیل شده است. در حال حاضر با توجه به آمار کیفی شرکت بازرسی و کیفیت که به‌طور ماهانه منتشر می‌شود، برخی از خودروهای چینی در پایین‌ترین سطح کیفی خودروهای عرضه شده به بازار قرار دارند حال آنکه سکوت مسوولان در این زمینه پرسش برانگیز است. هر چند توجیه خودروسازان و مسوولان کشورمان به حضور چینی‌‌ها در ایران اشاره به صادرات این شرکت‌ها به بازار کشورهای توسعه یافته دارد؛ اما به‌طور حتم در ارزیابی کیفی محصولات صادراتی یا تولیدی در این کشورها، که با استانداردهای سخت‌گیرانه‌ای همراه است چینی‌ها در رده‌های نزولی کیفیت قرار ندارند.

مشتاقان بازار خودروی ایران

وارد شدن به امضای قرارداد با شرکت‌های اروپایی ممکن است گاهی تا دو سال زمان ببرد، اما انعقاد قرارداد با شرکت‌های چینی زمان زیادی نمی‌طلبد، این را یک مدیر ارشد در صنعت‌خودرو به «دنیای اقتصاد» می‌گوید. بعد از آخرین سفر رئیس سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران و مدیرعامل شرکت خودروسازی سایپا به چین که حدود سه ماه قبل انجام شد، چینی‌ها به ایرانی‌ها بله گفتند و حالا نیز رسما قرارداد همکاری امضا کرده‌اند. یک مدیر ارشد در صنعت‌خودرو امضای قرارداد در این فاصله کوتاه را خاصیت چینی‌ها می‌داند و می‌گوید: چینی‌ها همیشه مشتاق همکاری با ایران بوده‌اند، تا همین ۴ یا ۵ سال قبل این چینی‌ها بودند که برای همکاری با ما تماس می‌گرفتند؛ اما ما با در نظر گرفتن شرایط سخت آنها را رد می‌کردیم. این مدیر ارشد در ادامه می‌گوید: اما همکاری خودروسازان با چین از زمان آغاز تحریم‌ها یعنی حدود سه سال قبل آغاز شد و با تشدید تحریم‌ها علیه صنعت‌خودرو ایران در جولای سال گذشته میلادی این تنها چینی‌ها بودند که با ما همکاری می‌کردند.

اما چرا امضای قرارداد همکاری با خودروسازان چینی، درست در زمانی اتفاق می‌افتد که تنها یک ماه تا مشخص شدن لغو کامل تحریم‌ها در نتیجه مذاکرات هسته‌ای زمان باقی مانده است؟ آیا این امکان وجود نداشت که خودروسازان امضای این قرارداد را به بعد از مذاکرات هسته‌ای و مشخص شدن کامل نتایج موکول کنند؟ در چنین شرایطی اگر نتایج مذاکرات موفقیت‌آمیز می‌بود، راه همکاری با خودروسازان مطرح دنیا برای خودروسازان کشورمان باز می‌شد و شاید نیازی به همکاری گسترده با چینی‌ها نبود.

در پاسخ به این سوال کارشناسان عقیده دارند حتی اگر نتایج مذاکرات موفقیت آمیز باشد، زمان زیادی تا برداشته شدن کامل تحریم‌ها نیاز خواهد بود؛ بنابراین نمی‌توان تا برداشته شدن کامل تحریم‌ها تولید خودرو را متوقف کرد.

دبیر انجمن قطعه‌سازان در همین رابطه به خبرنگار «دنیای اقتصاد» می‌گوید: شرکت‌های خودروساز چینی با شرکت‌های خودروساز اروپایی یا آمریکایی زمین تا آسمان فرق دارند، مسوولان هم به این موضوع واقف هستند، اما در شرایط فعلی چاره‌ای جز همکاری با چینی‌ها وجود ندارد زیرا به هر حال راه همکاری با خودروسازان معتبر بسته است.

قربانی عقیده دارد زمانی‌که ما از همکاری با چینی‌ها حرف می‌زنیم نباید انتظار داشته باشیم که بتوانیم به تکنولوژی، دانش فنی و یا توسعه محصول آنچنانی دست پیدا کنیم؛ زیرا به هر حال چینی‌ها خود مصرف‌کننده دانش تولید خودرو هستند و از نظر تکنولوژی نسبت به صاحبان اصلی دانش فنی تولید خودرو در درجه دو یا سه قرار دارند.

این گفته ساسان قربانی را می‌توان از زبان دیگر دست‌اندرکاران صنعت خودرو هم شنید، در شرایط فعلی به نظر می‌رسد از مردم تا مسوولان و حتی خودروسازان کسی رضایت چندانی نسبت به ورود چینی‌ها ندارد اما در نهایت هم با گفتن جمله «در شرایط فعلی مجبور هستیم» تمام این نارضایتی‌ها نادیده گرفته می‌شوند.

در گفت‌وگو با یک مدیر ارشد صنعت‌خودرو متوجه نارضایتی او نیز از ورود رسمی چینی‌ها به صنعت‌خودروی کشور می‌شویم. این مدیر ارشد عقیده دارد در حال حاضر چینی‌ها از نظر تولید خودرو نسبت به سال‌های قبل در شرایط بهتری قرار دارند و میزان خودروهایی که قرار است توسط چینی‌ها در ایران وارد بازار شود نهایتا ۱۰ درصد از تولیدات خودروسازان را تشکیل خواهد داد، اما در نهایت می‌گوید: به نظر این خوب نیست که تمام فضای تولید خودرو با چند شرکت چینی پر شود؛ زیرا ما خودمان قادر به توسعه محصول هستیم همان‌طور که خودروسازان تا چند ماه آینده محصولات جدید خود را راهی بازار خواهند کرد. این مدیر عقیده دارد از آنجایی که فشارها برای توسعه محصول روی خودروسازان خیلی زیاد است، آنها در شرایط فعلی که تولید مناسبی هم ندارند مجبور به حرکت به سمت چینی‌ها می‌شوند تا در کوتاه‌مدت محصولات متنوع‌تری را به بازار عرضه کنند.

هرچند گفته‌های رئیس سازمان گسترش از همکاری‌های گسترده میان خودروسازان چینی و ایرانی حکایت دارد، اما این مدیر ارشد در صنعت‌خودرو می‌گوید: فکر می‌کنم در حال حاضر آنها برای سرمایه‌گذاری به ایران ورود پیدا نکنند و سطح همکاری دست‌کم تا یک سال اول بر مونتاژ قطعات ارسالی از سوی آنها متمرکز باشد.

حضور چینی‌ها تهدیدی برای شرکای غربی

با تمام این تفاسیر به نظر می‌رسد خودروسازان می‌خواهند نسبت به حضور چینی‌ها در ایران خوشبین باشند. آنها در کنار اعلام این موضوع که مجبور هستیم برای ادامه دادن به تولید، با چینی‌هایی که زمانی آنها را به صنعت‌خودرو راه نمی‌دادیم وارد مذاکره و همکاری شویم، به این موضوع نیز اشاره می‌کنند که ورود چینی‌ها به ایران نوعی هشدار به غرب است.

دبیر انجمن قطعه‌سازان هرچند عقیده دارد که بازار داخلی ایران و کشورهای اطراف آن بسیار گسترده است و نباید زیاد نگران ورود چند شرکت چینی به ایران بود، اما در رابطه با یکی از نتایج ورود چینی‌ها به خودروسازی ایران می‌گوید: ورود چینی‌ها به ایران در شرایط فعلی نوعی هشدار برای غرب به شمار می‌رود زیرا آنها به خوبی می‌دانند ورود به بازاری که چین با روش‌های خاص خود به آن وارد شده است به سادگی امکان‌پذیر نخواهد بود؛ بنابراین بهتر است آنها فرصت را از دست ندهند.

به گفته ساسان قربانی در حال حاضر تنها مانع همکاری خودروسازان با شرکای غربی، مانع بانکی است در حالی که چین با چنین مشکلی مواجه نیست و مراودات مالی خودروسازان از طریق یکی از بانک‌های چینی بدون هیچ مشکلی در حال انجام است. سعید لیلاز، کارشناس مسائل اقتصادی اما حضور چین در صنعت‌خودروی ایران را مختص زمان تحریم نمی‌داند و می‌گوید: همان‌طور که قبل از آغاز تحریم‌ها چین در صنعت‌خودروی ما حضور داشت، بعد از تحریم‌ها هم شاهد تاثیرپذیری صنعت‌خودرو از چین خواهیم بود. او ارزان بودن محصولات چین را اصلی‌ترین دلیل باقی ماندن در صنعت‌خودرو ایران می‌داند و می‌گوید: از این پس به خصوص در زمینه تولید و عرضه خودروهای ارزان‌قیمت، شاهد حضور چینی‌ها در بازار خواهیم بود.