گروه خودرو- خودروسازان ایرانی طی سال‌های اخیر همواره به انحصار بازار متهم شده و مردم و کارشناسان بابت نبود رقیب میان آنها، گله مند بوده و هستند.حال آنکه خودروسازان پی در پی سعی کرده‌‌اند اتهام انحصار را از خود دور کنند. آنها به تازگی گزارشی دو بخشی تهیه و تدوین کرده و طی آن استدلال کرده‌‌اند که انحصار خاصی در بازار خودرو ایران وجود ندارد و اینکه منتقدان، بازار را انحصاری می‌دانند، بیشتر به هیاهوی تبلیغاتی می‌ماند تا واقعیتی محض.

در بخش اول این گزارش، خودروسازان دست به دامان تعاریف علم اقتصاد و همچنین قوانین موجود در کشور شده و با استناد به آنها وجود انحصار در بازار خودرو را بی‌پایه و اساس دانسته‌اند. این بخش از گزارش خودروسازان، سه هفته پیش به صورت مشروح در همین صفحه به چاپ رسید و حالا به سراغ بخش دوم گزارش موردنظر رفته ایم که به بررسی وجود انحصار در بازار سایر کشورها پرداخته است.

در بخش دوم گزارش، خودروسازان با آمار و ارقام نشان داده‌‌اند در بازار خودرو کشورهای صاحب نام در عرصه خودروسازی مانند ایالات‌متحده آمریکا، آلمان،ژاپن و کره جنوبی نیز «انحصار» (البته به معنا و مفهومی که در ایران دارد) به چشم می‌آید. در این گزارش، نشان داده شده که در کشورهای صاحب صنعت خودرو نیز این خودروسازان داخلی هستند که فرمانروایی می‌کنند و بیشترین سهم فروش را در اختیار دارند. اتفاقا اتهام اصلی خودروسازان ایرانی نیز همین است که عنوان می‌شود ایران خودرو و سایپا و پارس خودرو به عنوان سه غول نیمه دولتی، بالای ۹۰ درصد سهم بازار خودرو کشور را در اختیار دارند و چندان جایی برای نفس کشیدن دیگران نیست. حالا خودروسازان در پاسخ به این اتهام عنوان می‌کنند که در سایر کشورهای صاحب صنعت خودرو نیز اوضاع به همین منوال است و آنجا هم شرکت‌های داخلی سلطان بازار به شمار می‌روند.

از نظر خودروسازان، وقتی در ژاپن، تویوتا و نیسان و هوندا حکمرانی می‌کنند و سهم بزرگی از بازار آمریکا در دست جنرال موتورز و فورد و کرایسلر است و کیا و هیوندایی دو قدرت اصلی بازار کره به حساب می‌آیند، پس نباید از سهم بالای ایران خودرو و سایپا و پارس خودرو در بازار ایران متعجب بود و انتقاد کرد.

طبق این گزارش ، تفاوت چندانی میان بازار خودرو ایران و بازارهایی مانند ژاپن و آمریکا و کره و... از باب انحصار خودروسازان داخلی، به چشم نمی‌آید.

انحصار در دیگر کشورها

اما ببینیم طبق گزارش اعلامی خودروسازان، بازار کشورهای صاحب صنعت خودرو چه سهمی از شرکت‌های داخلی و خارجی را دارا است.ابتدا از ژاپن شروع کنیم، کشوری پرآوازه در خودروسازی که فقط نام شرکت تویوتای آن برای نشان دادن قدرتش در صنعت خودرو، کافی به نظر می‌رسد.

بر این اساس، در بازار خودرو ژاپن، شرکت‌های داخلی سهمی بیش از ۹۴ درصد را در اختیار دارند و سهم خودروسازان خارجی کمتر از شش درصد است. سه شرکت تویوتا، هوندا و نیسان نیز به تنهایی بیش از ۷۱ درصد بازار خودرو ژاپن را به خود اختصاص داده‌‌اند و سایر شرکت‌ها مانند مزدا، سوزوکی، میتسوبیشی سهمی کمتر از ۲۳ درصد دارند. با این شرایط، خودروسازان خارجی عملا فرصتی برای عرض اندام در ژاپن ندارند، چون در این بازار، غول‌های داخلی خودروسازی به اندازه کافی به چشم می‌آیند و ژاپنی‌ها عملا نیازی به محصولات آلمانی و آمریکایی و فرانسوی ندارند. در واقع نیاز بازار خودرو ژاپن به واردات، بسیار ناچیز و شاید در حد صفر است.

در بازار کره جنوبی نیز اوضاع تقریبا به همین شکل است، به نحوی که ۹۱ درصد سهم بازار را خودروسازان داخلی در اختیار گرفته‌اند. هیوندایی و کیا به تنهایی بیش از ۷۲ درصد بازار خودرو کره را پوشش می‌دهند و امثال جی ام و سانگ یانگ و رنوسامسونگ سهمی بسیار اندک را دارا هستند. همچنین خودروهای وارداتی فقط و فقط هشت درصد از بازار خودرو کره را پوشش می‌دهند که عملا در مقابل خودروسازان داخلی، فرصتی برای خودنمایی ندارند.

فعلا در آسیا بمانیم و این بار راهی مالزی شویم، کشوری که ۸۰ درصد سهم بازار خودرو آن را شرکت‌های داخلی به خود اختصاص داده‌‌اند. پرودوا و پروتون دو خودروساز داخلی مالزی به شمار می‌روند که صاحب بیش از نصف بازار این کشور هستند. در بین خودروسازان خارجی حاضر در مالزی، تویوتا سهمی ۱۳ درصدی دارد و هوندا نیز هشت درصد بازار را در اختیار دارد. در واقع بازار خودرو مالزی بیش از کره جنوبی نیازمند واردات است، هرچند نقش اصلی در این بازار را نیز داخلی‌ها ایفا می‌کنند.

حالا که مشغول بررسی بازار خودرو کشورهای آسیایی هستیم، از ایران هم یادی بکنیم. ایران خودرو، سایپا و پارس خودرو به عنوان سه خودروساز اصلی ایران، بیش از ۹۴ درصد سهم بازار را در اختیار گرفته‌اند که در این بین، ایران خودرو اول است و سایپا و پارس خودرو نیز به ترتیب دوم و سوم هستند.

خودروهای وارداتی در بازار ایران، تنها هشت درصد سهم دارند و به نظر می‌رسد هیوندایی صاحب بیشترین واردات به این بازار است.

اما از آسیا به اروپا برویم و گشتی در بازار خودرو فرانسه و آلمان بزنیم. در بازار فرانسه، خودروسازان بسیاری از جمله تویوتا، نیسان، فیات، بی‌ام‌و، داچیا و فورد روزگار می‌گذرانند، با این حال، ۵۲ درصد از سهم بازار به داخلی‌ها اختصاص یافته است. به عبارت بهتر، رنو، پژو و سیتروئن به عنوان سه خودروساز بزرگ فرانسه، بیشترین سهم بازار این کشور را در اختیار دارند و ۴۸ درصد باقیمانده بین خارجی‌ها تقسیم شده است. در بین خارجی‌ها یعنی فولکس واگن و زیرمجموعه مشهورش یعنی آئودی، ۱۸ درصد بازار را به اشغال خود درآورده‌‌اند که بیشترین سهم به حساب می‌آید. در مجموع فرانسوی‌ها ۴۸ درصد نیاز بازار خودرو خود را از راه واردات تامین می‌کنند که نشان از فرصت مناسب خودروسازان خارجی برای حضور در این بازار است.

در بازار آلمان؛ اما اوضاع کمی فرق می‌کند، به نحوی که خودروسازان خارجی ۳۸ درصد نیاز ژرمن‌ها را تامین می‌کنند، هرچند این رقم نیز نشان دهنده فرصت مناسب خارجی‌ها برای عرض اندام در این کشور است.

با این حساب، ۶۲ درصد سهم بازار خودرو آلمان در دست آلمانی‌ها است و نصف این رقم را فولکس واگن و بنز به تنهایی در اختیار دارند. در واقع ۳۱ درصد سهم بازار خودرو آلمان در اختیار دو شرکت بوده و ۳۱ درصد دیگر نیز بین امثال اوپل و بی‌ام‌و و آئودی تقسیم شده است.

حالا، اما به آمریکا برویم، کشوری که ۹۰درصد بازار خودرو آن را شرکت‌های داخلی در اختیار دارند که البته تنها جنرال موتورز و فورد و کرایسلر (سه غول خودروساز آمریکا) را شامل نمی‌شوند.

در ایالات‌متحده آمریکا، برندهای معتبری مانند تویوتا و نیسان و فولکس واگن نیز حضور دارند، منتها عملا شرکت‌هایی آمریکایی به حساب می‌آیند چون در خاک این کشور به تولید مشغولند.

در واقع در کنار نام برندهایی مانند هیوندایی و بی‌ام‌و و نیسان و سوبارو، کلمه «آمریکن» نیز به چشم می‌آید که نشان می‌دهد این شرکت‌ها در خاک آمریکا و احتمالا با قطعات ساخته شده در این کشور، خودرو تولید می‌کنند. با این حساب اگر اینها را نیز جزو خودروسازان آمریکایی به حساب بیاوریم، بازار ایالات‌متحده عملا از واردات خودرو بی‌نیاز است. در بین برندهای خارجی حاضر در بازار آمریکا، بیشترین سهم را هوندا موتورز ژاپن به خود اختصاص داده و پس از آن باید از نیسان موتورز ژاپن یاد کرد.

اما اگرچه با توجه به گزارشی که خودروسازان تهیه کرده‌‌اند باید پذیرفت که بزرگ‌ترین بازارهای دنیا نیز در اختیار خودروسازان داخلی قرار دارند؛ اما این موضوع قطعا نمی‌تواند ملاک درستی برای قضاوت در مورد بازار خودرو ایران باشد. درست است که در آمریکا و ژاپن و کره نیز خودروسازان داخلی فرمانروایی می‌کنند؛ اما نباید بازار خودرو ایران را نیز با این متر و معیار مقایسه کنیم. مشکل اصلی مشتریان ایرانی نه انحصار که کیفیت و قیمت بالای خودروهای داخلی است و آنها اگر اعتراضی به انحصار دارند، به دلیل تاثیر مستقیم آن بر کیفیت و قیمت است. در واقع چون خودروسازان داخلی نتوانسته‌اند فضایی رقابتی را در کیفیت و قیمت خودروها به وجود بیاورند، مردم و کارشناسان انحصار آنها را به چالش می‌کشند و این وضع با بازارهایی مانند آمریکا و کره و ژاپن قابل مقایسه نیست. در کشوری مثل ژاپن، درست است که بازار روی تولیدات تویوتا و نیسان و هوندا می‌چرخد؛ اما این سه شرکت آنقدر معتبرند که در همان بازار ژاپن نیز بر سر کیفیت و قیمت با یکدیگر رقابتی تنگاتنگ دارند. از طرفی، سطح کیفی و قیمت خودروهای داخلی در کشوری مثل ژاپن به حدی مناسب و به صرفه است که مشتریان نیازی به خودروهای خارجی احساس نمی‌کنند و هیچ وقت هم از انحصار تویوتا و هوندا و نیسان گله‌مند نیستند.

یا مثلا در بازار کره، هیوندایی و کیا دو قدرت خودروساز جهانی به حساب می‌آیند و کره‌ای‌ها را آن‌قدر از نظر کیفیت و قیمت راضی نگه داشته‌اند که نیاز چندانی به واردات نباشد. در آمریکا و آلمان و فرانسه نیز اوضاع کم و بیش به همین منوال است و برندهای داخلی تا حد زیادی مشتریان خود را راضی نگه داشته‌اند. در واقع اگر در بازار کشورهای صاحب صنعت خودرو، انحصاری هم وجود دارد، ناشی از قدرت کیفی و دست بالای خودروسازان داخلی در مقابل برندهای خارجی است، چه آنکه کیفیت مناسب و قیمت به صرفه را باید رمز پیروزی آنها در بازار داخلی‌شان دانست. این در حالی است که بازار ایران و خودروسازانش نتوانسته‌اند در کیفیت و قیمت، با یکدیگر رقابت کنند و مردم دقیقا از همین موضوع ناراضی اند. آنها می‌گویند، باید خودروهای خارجی بخش بزرگی از بازار ایران را در دست بگیرند، تا در پی آن، خودروسازان داخلی نیز خود را تکان داده و پا به پای خارجی‌ها در کیفیت و قیمت رشد کنند. بدون تردید اگر خودروسازان ایرانی نیز می‌توانستند محصولاتی با کیفیت و قیمت مناسب روانه بازار کنند، مردم آرزوی صفر شدن تعرفه و پر شدن بازار از خودروهای خارجی را نداشتند و این‌قدر نسبت به انحصار بازار گله مند نبودند.

انحصار در بازار خودرو ایران و دیگر کشورها