بازبینی عملکرد چتر حمایتی دولت

گروه خودرو - اوایل ماه گذشته بود که وزیر صنعت، معدن و تجارت برای حمایت از خودروسازان نامه‌ای به رییس‌جمهور نوشت. نامه‌ای که به نظر می‌رسد از سوی رییس‌جمهور هیچ پاسخی برای آن وجود نداشته؛ چراکه نامه یادشده تاکنون کمترین تاثیری در وضعیت خودروسازان ایجاد نکرده است. هرچند این نامه به دلیل شرح مشکلات خودروسازان مورد پسند خودروسازان قرار گرفت و به نظر می‌رسید وزیر هم با حسن نیت تمام برای نوشتن این نامه قلم به دست گرفته است، اما جمله‌ای در آن نامه بود که باعث انتقاد خودروسازان به وزیر شد. « چتر۴۰ ساله حمایت دولت از صنعت خودروسازی» جمله‌ای بود که وزیر در نامه خود بر آن تاکید کرده، حال آنکه ظاهرا تصمیم وی در سال جاری در راستای حذف این چتر بوده است، اما روند فعالیت خودروسازی کشور امسال به گونه‌ای پیش رفته که نه تنها وزیر را از تصمیم حذف چتر حمایتی منصرف کرده؛ بلکه در نامه خود عنوان کرده که در شرایط فعلی باید به خودروسازان کمک شده و شرایط تحریم نیز در نظر گرفته شود.

به این ترتیب وزیر با اشاره به‌ وضعیت نابسامان تولید و همچنین تحریم‌های جدید، در نامه خود از دولت خواسته بود تا حمایت‌ها از خودروسازان همچنان ادامه داشته باشد. اما « چتر حمایتی » و برداشته شدن آن از سر خودروسازان موضوعی است که با توجه به انتقادات خودروسازان نیاز به شفا‌ف‌سازی بیشتری دارد.

اینکه این چتر حمایتی چیست و شامل چه حمایت‌هایی از سوی دولت برای خودروسازان بوده و اگر حمایتی در کار بوده قرار است چگونه و بر اساس چه برنامه‌ای پایان یابد، موضوعاتی هستند که نیاز به شفاف‌سازی دارند.

وزیر صنعت در حالی از حمایت دولت از خودروسازان می‌گوید که به گفته دست اندرکاران این صنعت طی یک سال و نیم گذشته و با وجود وضعیت بحرانی خودروسازان، دولت هیچ کمکی به آنها نکرده تا آنجا که روند نزولی تولید که شروع آن از ابتدای سال ۹۲ بود، نه تنها کنترل نشد؛ بلکه با شدت بیشتری ادامه پیدا کرد.

هر چند دولت چند مصوبه حمایتی از خودروسازان داشت، اما این مصوبات در حد حرف باقی ماند و هیچ‌گاه عملی نشد. برای مثال آزادسازی قیمت‌گذاری برای خودروسازان یکی از این اقدام‌های حمایتی بود که هنوز مهر مصوبه‌اش خشک نشده، رییس‌جمهور آن را باطل کرد و بحث قیمت‌گذاری با شیوه‌ای جدید بار دیگر برای خودروسازان آغاز شد.

دیگر اقدام حمایتی دولت از خودروسازان تصویب تسهیلات دو هزار میلیارد تومانی بود که با وجود کاهش آن به هزار میلیارد تومان، تمام و کمال پرداخت نشد حتی دولت تعرفه‌ واردات خودرو را نیز که به عنوان مهم‌ترین چتر حمایتی از آن نام برده‌ می‌شود، به طرز چشمگیری کاهش داد.

بنابراین به نظر می‌رسد تا اینجای کار حمایتی در کار نبوده که دولت بخواهد آن را از خودروسازان دریغ کند یا به آنان ارزانی دارد.

در این رابطه کارشناسان حوزه خودرو عقیده دارند که نقش دولت در صنعت خودرو طی سال‌های گذشته نقشی حمایتی نبوده بلکه بیشتر دخالت‌هایی بوده که دولت در این صنعت داشته است. حتی با وجود واگذاری قسمت زیادی از سهام دولتی، دخالت‌های دولت در این صنعت همچنان ادامه داشته، دخالت‌هایی مانند قیمت‌گذاری محصولات، تعیین مدیران دولتی برای این صنعت و … که به هیچ عنوان نمی‌توان آنها را در قالب حمایت دید.

کدام چتر؟ کدام حمایت؟

هرچند برخی کارشناسان عقیده دارند که دولت حمایتی از صنعت خودرو نداشته و بیشتر در امور آن دخالت داشته، اما از طرفی نمی‌توان برخی امتیازهای ویژه که طی سال‌های گذشته دولت برای خودروسازان قائل شده بود را نادیده گرفت، یکی از این امتیازها بالا نگه داشتن تعرفه واردات خودرو برای حمایت از تولیدات داخلی بود. اگر در سال‌هایی که صنعت خودرو نوپا یا کم‌کم در حال شکل گرفتن بود، واردات خودرو به آسانی انجام می‌شد قطعا خودروسازان قادر به رقابت با محصولات وارداتی نبودند، هر چند این دست حمایت‌ها خیلی هم به نفع خودروسازان نبوده و در نهایت به دلیل نبود رقابت در بازار و انحصاری که به این واسطه برای خودروسازان ایجاد شده، محصولات آنها به سختی قادر به رقابت با تولیدات جهانی هستند.

اما به عقیده خودروسازان تعرفه تنها حمایتی بوده که دولت طی سال‌های گذشته از خودروسازان داشته، اما این حمایت دیگر برای آنها اثرگذار نیست. خودروسازان می‌گویند با کاهش تعرفه واردات به ۴۵ درصد در سال ۹۱ و رسیدن آن به ۴۰ درصد در سال جاری، تعرفه واردات عملا کارآیی خود را از دست داده است.

تا به حال چتری ندیده‌ایم

محمدرضا نجفی‌منش، عضو هیات مدیره انجمن قطعه‌سازان در رابطه با حمایت‌هایی که دولت‌های مختلف طی چهل سال گذشته از صنعت خودروسازی داشته‌اند و حالا قرار بوده در دولت دهم چتر آن از سر خودروسازان برداشته شود می‌گوید: ما تا به حال چتری برای حمایت ندیده‌ایم اما بزرگ‌ترین حمایتی که دولت می‌تواند از خودروسازی بکند این است که کاری به کار این صنعت نداشته باشد.

نجفی‌منش در ادامه می‌گوید: بهتر است دولت به جای حمایت از خودروسازان، فضای کسب‌و‌کار را در کشور اصلاح کند. او رتبه فضای کسب‌و‌کار ایران را بر اساس آمارهای جهانی در بین ۱۸۹ کشور دنیا، ۱۴۵ اعلام می‌کند و می‌گوید: بهتر است به جای این حرف‌ها دولت‌ها بر اساس وظیفه‌ای که دارند فضای کسب‌و‌کار را بهبود بخشند تا تولیدکننده بتواند با خیال راحت کار خود را انجام دهد و به حمایت دولت احتیاجی نداشته باشد. نجفی‌منش تاکید می‌کند که هیچ کمکی از سوی دولت برای خودروسازی کشور نبوده و حتی حمایت تعرفه‌ای دولت هم با توجه به کاهشی که داشته و همچنین افزایش نرخ ارز دیگر بی‌تاثیر است. او و دیگر کارشناسان تعرفه موثر واردات را در حال حاضر ۲۸ درصد می‌دانند که عملا کارآیی قبلی خود را ندارد.

احمد نعمت‌بخش، دبیر انجمن خودروسازان نیز در رابطه با حمایت تعرفه‌ای دولت از صنعت خودرو به خبرنگار دنیای اقتصاد می‌گوید: اگر منظور وزیر از حمایت موقعی بوده که تعرفه واردات خودرو ۹۰ درصد بوده، در آن زمان تعرفه کالاهای دیگر هم بالا بوده است.

او در ادامه می‌گوید: اما چرا مسوولان نمی‌گویند که اختلاف بهره بانک‌های ایران و خارج چیزی حدود ۲۵ درصد است؟ چرا نمی‌گویند که نرخ موثر تعرفه ۲۸ درصد است؟ چرا نمی‌گویند که در همه جای دنیا آورده سرمایه‌گذار فقط ۲۰ تا ۳۰ درصد است و مابقی‌اش را دولت تامین می‌کند؟

نعمت‌بخش با اشاره به این موضوعات می‌گوید: اگر بخواهیم نگاه ریشه‌ای داشته باشیم متوجه می‌شویم کارهای خود دولت بوده که باعث شده حالا ما کمبود داشته باشیم و حالا هم هیچ حمایتی که از این صنعت نمی‌شود هیچ با قیمت‌گذاری‌های اجباری و پرداخت نکردن تسهیلات بار خودروسازان را چند برابر کرده‌اند.

دبیر انجمن خودروسازان با بیان اینکه بهتر است وزیر منظور خود را از حمایت ۴۰ ساله روشن کند می‌گوید: مگر تابه حال پول آب و برق خودروسازان را داده‌اند یا مثلا مالیات را به ما بخشیده‌اند؟

او در ادامه‌ می‌گوید: اتفاقا به نظر من حمایت صنعت خودرو از دولت بیشتر بوده، زیرا به ازای هر خودرو یک میلیون و ۵۰۰ هزار تومان بابت موارد مختلف به حساب دولت ریخته می‌شود، حالا اگر دولت برای هر خودرو ۲ میلیون تومان سوبسید می‌داد می‌شد گفت که صنعت خودرو زیر چتر حمایت دولت قرار گرفته است، اما با شرایطی که ما داریم خیر.

یک کارشناس صنعت خودرو نیز در این زمینه می‌گوید: اگر حمایتی وجود داشت، صنعت خودرو هر روز پول بیشتری در می‌آورد و مثل حالا هر روز نحیف‌تر از قبل نمی‌شد.

این کارشناس در ادامه می‌گوید: زمانی که خودروساز نمی‌تواند ال سی باز کند، مجبور به پرداخت سودهای سنگین به بانک‌ها است و سرمایه در گردش خود را خودش باید تامین کند، حرف از حمایت حرف نادرستی است. این کارشناس هم تنها حمایت دولت را تعرفه بالای واردات که پیش از این برقرار بود می‌داند و می‌گوید: بحث تعرفه هم باز می‌گردد به ضعفی که سیستم کسب‌و‌کار در کشور دارد، بنابراین دولت‌ها با علم به اینکه شرایط کسب‌و‌کار در کشور عادلانه نیست اقدام به تعریف تعرفه‌های سنگین می‌کنند تا به اصطلاح از تولید داخلی حمایت شود. او در ادامه می‌گوید: بنابراین شرایط کسب‌و‌کار مناسب نیست و برای تعرفه‌ای که وجود داشته نباید منتی بر سر خودروسازان باشد.

اما در نهایت سعید لیلاز، کارشناس اقتصادی عقیده دارد چیزی که وزیر صنعت آن را تحت عنوان برداشتن چتر حمایتی از سر خودروسازان عنوان می‌کند، تنها با آزادسازی واقعی اقتصاد امکان‌پذیر خواهد بود و نه با نظارت دولت بر قیمت‌گذاری خودروها. او یک آزادسازی همه‌جانبه را که به صورت پلکانی قابلیت اجرا داشته باشد را چاره‌ساز می‌داند، زیرا تا زمانی که این آزادسازی رخ ندهد ما نخواهیم دانست اقدام‌های دولت در صنعت خودرو حمایتی بوده یا ضد حمایتی، همان‌طور که حالا هم نظر خودروسازان و دولت در رابطه با «حمایت» فرسنگ‌ها از هم فاصله دارد. در حالی که در یک فضای مناسب کسب‌و‌کار، تمام اتفاقات با شفافیت بیشتری جریان خواهد داشت.