سرهنگ حسین منوچهر پارسا*

در طول یک سال گذشته، به‌خصوص ماه‌های اخیر مساله نصب سیستم ضدقفل ترمز A B S در خودروهای ساخت داخل مورد توجه مسوولین اداره راهنمایی و رانندگی ناجا قرار گرفته است. سابقه امر به زمان تصدی سردار رویانیان (رییس وقت پلیس راهور) در خصوص تعویض کمربند ایمنی یک مدل از خودرو و الزام نصب سیستم ترمز ABS در کلیه خودروهای تولیدی برمی‌گردد که نهایتا بر اساس مصوبه هیات محترم دولت در سال گذشته مقرر شده بود که خودرو‌سازان طی یک جدول زمانی اقدام به نصب این سیستم نمایند، اما عدم تعهد آنها جهت این اقدام سبب گردید که اداره راهنمایی و رانندگی در ماه گذشته بیش از ده روز از شماره‌گذاری برخی خودروهای فاقد این سیستم ممانعت به عمل آورد، از طرفی خودروسازان و دبیران فعلی و قبلی انجمن خودرو‌سازان از این اقدام پلیس راهور به‌شدت انتقاد کردند و اعلام نمودند که اولا این مورد خارج از وظیفه پلیس است، ثانیا نصب این سیستم در هیچ کجای دنیا اجباری نیست، ثالثا مبلغ قابل توجهی ارز با اجباری شدن نصب سیستم ABS بر روی کلیه خودروها از کشور خارج می‌شود و مهم‌تر از همه از آنجا که مهم‌ترین عامل تصادفات شخص راننده است و عامل خودرو سهم ناچیزی از مرگ و میر ناشی از سوانح خودرویی را بر عهده دارد، لذا پلیس به جای اصرار بر نصب سیستمی که هیچ کجای دنیا اجباری نیست و هزینه گزافی بر دوش مردم می‌گذارد، بیشتر به فکر ارتقای سطح آموزش رانندگان باشد که بیشترین سهم را در تصادفات دارند.

حال سوال اینجا است که اظهارات کدام گروه صحیح می‌باشد؟ آیا نصب سیستم ABS لازم و ضروری است، یا برعکس تاثیر چندانی در کاهش سوانح خودرویی ندارد؟ قبل از پاسخ صریح به این سوالات باید به تعریف جامعی از سیستم‌های ایمنی در خودرو بپردازیم.

در دهمین سال قرن بیست و یکم میلادی خودروسازانی در دور رقابت خواهند ماند که مدل‌های جدید محصولاتشان به نسبت مدل‌های سال قبل از ۴ ویژگی ذیل برخوردار باشند: مدل جدید نسبت به مدل قبلی از کیفیت بهتر و قیمت پایین‌تری برخوردار بوده، تجهیزات ایمنی (فعال و نیمه‌فعال) آن بیشتر و میزان مصرف سوختش کمتر باشد، در این میان مبحث ایمنی از ویژگی بسیار متمایزی برخوردار است؛ چراکه ضمن پیشگیری از تصادفات از شدت سوانح هنگام تصادفات اجتناب‌ناپذیر، به طرز معجزه‌آسایی می‌کاهد. در همین راستا و برای دستیابی به اصول و استانداردهای ایمنی علاوه بر بخش‌های تست و ارزیابی در داخل صنایع خودرو‌سازی موسسات ایمنی مستقلی در جهان به‌وجود آمدند که مهم‌ترین و معروف‌ترین آنها دو موسسه به نام‌های Euroncap (پورور انکپ) در اروپا و دیگری NHTSA (سازمان ملی ایمنی ترافیک بزرگراهی) در آمریکا می‌باشند. مهم‌ترین عملیاتی که در این موسسات صورت می‌گیرد، انجام تست تصادف می‌باشد که تعیین‌کننده کیفیت یک خودرو و فاکتورهای ایمنی آن از جمله قدرت جذب ضربه توسط شاسی، بدنه، ایربگ، کمربند و همچنین عدم وجود نواحی خطرساز برای سرنشینان در داخل اتومبیل می‌باشد. تست تصادف خودروها به طور کاملا علمی و استاندارد در سال ۱۹۸۰ آغاز و از آن به بعد به صنعتی مهم در کشورهای خودروساز جهان تبدیل شده است. در تست خودرو پنج شاخص وجود دارد که به پنج ستاره معروف هستند؛ هر کدام از این ستاره‌ها و علامت‌ها معنی خاصی دارد و اکثر مردم آمریکا و اروپا به استناد تعداد همین ستاره‌ها تصمیم به خرید می‌گیرند. در این آزمایش به بهترین‌ها پنج ستاره داده می‌شود و هر چه ایمنی کمتر شود تعداد ستاره‌ها نیز کمتر می‌شود و البته دولت‌ها نیز استانداردهایی وضع نمودند که رعایت آنها اجباری است. برای مثال خودروهایی که قرار است در اتحادیه اروپا به‌فروش برسند، باید حداقل ۳ ستاره از ۵ ستاره ایمنی را دریافت کرده باشند .به عنوان مثال خودرو ال ۹۰ (تندر) که در اروپا به عنوان یک خودرو ارزان‌قیمت طراحی شده است، از موسسه یوروانکپ اروپا ۳ ستاره ایمنی دریافت نموده است.

آری، ایمنی یکی از اولویت‌های مهم در خرید خودرو است و در طول ۳ دهه اخیر پیشرفت‌های چشمگیری داشته است، به‌طوری که دولت‌های اروپایی ایمنی را در صدر استانداردهای اجباری تولید خودرو قرار داده‌اند، اما دستیابی به اصول کلیدی ایمنی خودرو کاری نیست که به سادگی بتوان از پس آن برآمد، سیستم‌های ایمنی و حفاظتی در خودرو‌ها به ۲دسته تقسیم می‌شوند که عبارتند از: سیستم ایمنی فعال و غیرفعال. سیستم‌های ایمنی فعال از بروز سوانح و تصادفات جلوگیری کرده و امنیت خودرو در جاده‌ها را تامین می‌کنند. به‌طور مثال سیستم ایمنی ترمز در خودروها به عنوان یکی از مهم‌ترین سیستم‌های ایمنی فعال معرفی می‌شود، سیستم‌های ایمنی غیرفعال که به سیستم‌های نگهدارنده نیز معروف می‌باشند، از مرگ و به وجود آمدن آسیب‌دیدگی‌های شدید به راننده و دیگر سرنشینان خودرو در هنگام بروز تصادفات جلوگیری می‌کنند. این سیستم‌ها خطر آسیب دیدگی را کاهش داده و از شدت ضربه به وجود آمده در حین تصادف می‌کاهند. کیسه هوا مثالی از این سیستم‌ها می‌باشد.خودروهای مدرن امروزی مجهز به سیستم‌های ایمنی ترمز با قابلیت فراوان هستند که در سرعت‌های بالا فوق‌العاده عالی عمل می‌کنند این پیشرفت در سیستم ایمنی ترمز ابتدا با اختراع و نصب سیستم ABS شروع شد، به‌طوری که امروز این فناوری در تمام خودروهای استاندارد و ایمن جهان همه‌گیر شده است. سیستم ABSدارای ۳ مزیت مهم است، مسافت توقف خودرو به‌خصوص در زمین‌های خیس را به طرز محسوسی کاهش می‌دهد، به توقف خودرو در یک خط مستقیم کمک کرده و در حین ترمز به راننده امکان مانور، فرمان دادن و هدایت خودرو را می‌دهد، لذا امروز خودرو استاندارد و ایمن خودرویی است که در ابتدا مجهز به یک سیستم ایمنی ترمز با قابلیت‌ها و ویژگی‌های ذیل باشد:

۱ - هر چهار چرخ آن مجهز به دیسک باشد (در صورتی که قدرت موتور از ۱۶۰۰ سی‌سی بالاتر باشد)

۲ - در هنگام گرفتن ترمزهای شدید و ناگهانی در سرعت‌های بالا لیز نخورده، چرخ‌ها و فرمان قفل نشود، لذا باید به سیستم ABS مجهز باشد.

۳ - در هنگام عبور از پیچ‌ها و در سرعت‌های بالا بر اثر گاز زیاد لیز نخورد (T. C. S) این سیستم از ایجاد لغزش تایر هنگام شتاب‌گیری جلوگیری می‌کند.

۴ - مجهز به یک سیستم کمکی ترمز باشد، همانند سیستم (E. B. A )

۵ - مجهز به سیستم توزیع الکترونیکی نیروی ترمز بین چرخ‌ها باشد، (E. B. D) این سیستم با توجه به سرعت خودرو، شرایط جاده، وزن و ... با تقسیم نیروی ترمزگیری بین چرخ‌ها، قدرت ترمز را به حداکثر می‌رساند.

۶ - مجهز به سیستم الکترونیکی پایداری (مهم‌ترین دستاورد ایمنی فعال بعد از کمربند ایمنی) حرکت باشد (E. S. P )

در این میان، نصب سیستم پایداری حرکت E. S. P دارای اهمیت فوق‌العاده‌‌ای است؛ چراکه از سال ۲۰۰۶ میلادی اولین شرط قرار گرفتن خودروها در لیست ایمن‌ترین خودروهای جهان، مجهز بودن خودرو به این سیستم می‌باشد. نصب این سیستم حداکثر تا سال ۲۰۱۴ میلادی در سراسر جهان اجباری خواهد شد و در حال حاضر ۷۵ درصد مردم آمریکا و اروپا نصب این سیستم را مهم‌ترین معیار انتخاب و خرید می‌دانند؛ چراکه این سیستم تمام اشتباهات راننده در جاده و به‌خصوص هنگام عبور از پیچ‌ها را جبران و از سرخوردن خودرو در هنگام کم‌فرمانی، تندفرمانی و تجاوز از سرعت بحرانی جلوگیری می‌کند. بر اساس محاسبه محققین و کارشناسان، چنانچه تمام خودروهای آمریکایی به این سیستم مجهز شوند، حداقل از بروز ۶۰۰ هزار تصادف از ۲ میلیون تصادف در سال در آمریکا جلوگیری خواهد شد و این یعنی کاهش ۱۰ هزار نفری تلفات جاده‌ای در آن کشور.

این سیستم از ۷۰درصد معلق‌زدن‌های منجر به مرگ خودروهای S .U. V‌ در آمریکا در سال ۲۰۰۷ جلوگیری نموده است، لذا کارشناسان این سیستم را به‌عنوان مهم‌ترین اختراع سیستم ایمنی فعال بعد از کمربند ایمنی معرفی نموده‌‌اند.

در روزگاری که اکثر خودروسازان جهان به غیر از استفاده از پنج سیستم و نرم‌افزار ذکر شده در سیستم ایمنی ترمز، انبوهی از دیگر سیستم‌های ایمنی فعال و غیرفعال را جهت تامین امنیت راننده و سرنشینان به کار گرفته اند، مخالفت با نصب سیستم ABSکه اولین قدم در ایمنی خودرو است و از اواسط دهه ۸۰ میلادی قرن گذشته در صنعت خودرو همه‌گیر شده است، به هر بهانه‌ای، چه معنایی می‌تواند داشته باشد؟

سیستم‌های ایمنی فعال و غیرفعال ضمن پیشگیری از تصادفات، هنگام بروز سوانح اجتناب‌ناپذیر جان سرنشینان را حفظ می‌کنند.به‌طور مثال سیستم Pte - Safe که نسل سوم آن در سال ۲۰۱۰ به روی تمام خودروهای تولیدی یک برند معروف نصب شده است، وقوع تصادفات جدی در مراحل اولیه را تشخیص داده و متعاقب آن اتومبیل و سرنشینان را برای مواجهه با خطر آماده می‌سازد، کیسه‌های ۹ گانه هوا، سامانه‌های دید در شب، کنترل فعال بدنه، سامانه راداری ضدتصادف، سامانه حفاظت‌های جانبی، سامانه تشخیص خستگی راننده با بیش از ۷۰ آیتم، سامانه HUD که اطلاعات مهم و اساسی مربوط به خودرو را مثل سرعت، دما، دور موتور و ... به صورت کمرنگ و در کسری از ثانیه بر روی شیشه جلو منعکس می‌کند، تنها نمونه‌هایی از این دریای بیکران ایمنی می‌باشند.

حال سوال اینجا است که در حالی که خودرو سهم ناچیزی در بروز سوانح بر عهده دارد، استفاده گسترده از این همه سیستم برای چیست؟

بر اساس تحقیقات انجام شده، در کشورهای صنعتی ۹۰ تا ۹۵ درصد سوانح به علت اشتباهات راننده ۳ ثانیه قبل از وقوع تصادفات روی می‌دهد. یک راننده به طور متوسط در طول یک مایل (۶/۱ کیلومتر) ۲۰۰ مرتبه به اطراف نگاه می‌کند و ۲۰ بار تصمیم می‌گیرد و این در حالی است که از ۴۰ تصمیم راننده حداقل یکی از آنها اشتباه می‌باشد. یعنی ۵/۲ درصد تصمیمات راننده در طول ۳ کیلومتر اشتباه است.به زبانی ساده‌تر، راننده هنگام حرکت با سرعت ۶۰ کیلومتر در ساعت هر ۵ یا ۶ دقیقه دچار یک اشتباه می‌شود و چنانچه سرعتش را به ۸۰ کیلومتر در ساعت افزایش دهد این زمان به ۳ یا ۴ دقیقه کاهش می‌یابد، لذا به همین علت است که خودروسازان مجاب به استفاده از این همه سیستم ایمنی فعال و غیر فعال در تولیدات خود شده‌اند. از طرفی مطالعات انجام شده بر روی خودروهای تصادفی نشان می‌دهدکه۳۲ درصد تصادفات از سمت راننده، ۱۶درصد از سمت شاگرد، ۱۶ درصد از روبه‌رو، ۶ درصد از عقب و ۲۰ درصد از کناره‌ها روی می‌دهد. ضمن اینکه ۱۰ درصد تصادفات منجر به واژگونی خودرو می‌شود. در چنین شرایطی اروپایی‌ها ضریب ایمنی خودرو را در فضای اطراف راننده بالا برده‌‌اند و رعایت استانداردهای آن را برای خودروسازان اجباری کرده‌اند، لذا خودروهای امروزی با بهره‌گیری از فناوری پیچیده و فوق‌العاده طوری طراحی شده‌‌اند تا اشتباهات راننده را به طرز محسوسی کاهش دهند. با نگرش به مطالب ذکر شده، قضاوت در خصوص ضرورت به‌کارگیری سیستم ضدقفل ترمز ABS را که در موقعیت‌های بحرانی نه تنها پایداری خودرو بلکه هدایت‌پذیری آن‌را امکان‌پذیر می‌سازد، نصب آن حداقل از مرگ ۴۵۰۰ ایرانی در طول یک سال جلوگیری خواهد کرد، بر عهده خوانندگان ارجمند روزنامه وزین دنیای اقتصاد می‌گذارم.

*مسوول امور فرهنگی و پژوهشی فدراسیون موتور سواری و اتومبیلرانی