«دست بالا» در مذاکرات خودرویی

دنیای اقتصاد: در قراردادهای خودرویی پسابرجام، آنچه نقطه قوت خودروسازان کشورمان در پای میز مذاکرات خوانده می‌شود، «ارزش بازار» ایران است به‌طوری‌که تولید‌کنندگان با توجه به ظرفیت فروش و ارزش بازار ایران سعی در امتیازگیری از طرف خارجی دارند؛ بنابراین آنچه مشخص است «بازار ایران» هم‌اکنون برگ برنده مقامات صنعتی و خودروسازان داخلی در مذاکرات دوجانبه با خارجی‌ها است که می‌توانند از آن بهره کافی ببرند. به این ترتیب این بازار اگر چه در تصاحب دو خودروساز بزرگ کشور آن هم با تولید محصولات قدیمی و همچنین خودروسازان چینی است، اما در مذاکرات پساتحریمی دو طرف مذاکره‌کننده، به‌خوبی به این امر واقفند که سهم اصلی این بازار به خودروسازی خواهد رسید که خودرویی با کیفیت و قیمت متفاوت عرضه کند؛ چراکه هم‌اکنون بازار خودرو ایران خسته از خودروهای قدیمی و بی‌کیفیت، در انتظار ورود خودروهایی است با استانداردهای روز دنیا. هرچند بازار خودرو کشورمان هم‌اکنون نیز با وجود سیل خودروهای وارداتی که به فن‌آوری روز دنیا مجهزند در این زمینه سیراب است، اما این خودروها با قیمت‌های بالایی که دارند برای بسیاری از مشتریان ایرانی دور از دسترس هستند؛ بنابراین اگر هر خودرویی با کیفیت و قیمت مناسب وارد بازار شود می‌تواند سهم بالایی از بازار ایران را کسب کند.در حال حاضر بسیاری از شرکت‌های معتبر ژاپنی، کره‌ای یا تولید‌کنندگانی از کشور‌های اروپایی به‌دنبال استفاده از مزیت‌های بازار ایران، خودروهای خود را روانه کشورمان کرده‌اند، این در شرایطی است که این شرکت‌ها با تولید مستقیم و مشارکت با خودروسازان داخلی می‌توانند بیشتر از آنچه از بازار ایران سود می‌برند، سهم داشته باشند. همانطور که مشخص است بازار خودروی ایران بازار بزرگی است به همین دلیل بسیاری از خودروسازان مطرح خارجی چشم به این بازار دارند؛ بنابراین مقامات صنعتی کشور و همچنین خودروسازان با ارزش‌گذاری برای بازار خودرو کشورمان در مذاکرات به‌دنبال امتیازگیری از طرف مقابل هستند.

بر این اساس در مذاکرات رنو و ایدرو نیز هم‌اکنون ارزش برند رنو و همچنین ارزش بازار ایران مورد اختلاف دو طرف قرار گرفته و مذاکرات را با چالش همراه کرده است. در این بین بسیاری از کارشناسان معتقدند که بازار خودرو کشورمان اگرچه از مزایای زیادی برای طرف خارجی برخوردار است؛ اما این بازار در حال حاضر با تهدید‌ها و فرصت‌های زیادی روبه‌رو است. تهدیدهایی که می‌تواند جذابیت آن را برای خارجی‌ها کاهش داده ودر مقابل ایرانی‌ها را نیز از این حیث بی‌نصیب بگذارد. بر این اساس آنچه مشخص است بازار خودروی کشورمان با توجه به موقعیت ژئوپلیتیک و جغرافیایی ایران، داشتن بیشترین سهم در خاورمیانه، برخورداری از «صرفه‌های مقیاس» در بخش گسترده‌ای از صنعت و همچنین برخورداری از سایت‌های تولیدی، طراحی و مراکز تحقیق و توسعه مشترک، برای شرکای خارجی یا شرکت‌هایی که قصد سرمایه‌گذاری در صنعت خودرو ایران را دارند، می‌تواند بسیار حائز اهمیت باشد؛ اما این نقاط قوت می‌تواند در کنار نقاط ضعیفی قرار بگیرد که به‌نوعی تهدید‌کننده بازار خودرو کشور محسوب می‌شود. نقاط ضعیفی چون ساختار غیررقابتی صنعت خودرو، کمبود نقدینگی و مشکلات ناظر بر تامین مالی خودروسازی‌ها، شتاب هزینه‌های تولید، نامناسب بودن قوانین موجود و محدود بودن ظرفیت قطعه‌سازی کشور و همچنین عدم‌تنوع بازار‌های صادراتی می‌تواند مذاکره‌کنندگان ایرانی را در برابر خارجی‌ها دچار ضعف کند.

مزیت‌های بازار خودرو ایران

در حالی یکی از مهم‌ترین برنامه‌های دولت در پساتحریم حضور خودروسازان جهانی به‌منظور توسعه صنعت خودرو است که بررسی تجربه کشورهای پذیرنده سرمایه در کشورهای مختلف نشان‌دهنده آن است که خودروسازان خارجی در کشورهایی سرمایه‌گذاری می‌کنند که دارای ویژگی‌های خاصی باشند. ویژگی‌هایی که تولید خودرو را برای خودروسازان خارجی مقرون به صرفه می‌کند و موجب کاهش قیمت تمام شده و افزایش تقاضا برای محصولاتشان می‌شود. در این بین بعد از امضای توافق هسته‌ای خودروسازان جهانی توجه جدی به بازار خودرو ایران داشتند و بسیاری وجود مزیت‌های بسیار را عامل اصلی توجه خودروسازان جهانی به ایران عنوان می‌کنند . با توجه به این مزیت‌ها یک سوال جدی هم‌اکنون مطرح می‌شود و اینکه مزیت‌های صنعت خودرو و بازار خودرو کشورمان چیست که موجب می‌شود خودروسازان کشورمان دست بالاتری در مذاکرات داشته باشند؟

به باور کارشناسان یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های مهم بازار ایران دارا بودن جمعیت ۸۰ میلیونی است. هرچند بازار ایران به اندازه کشورهایی چون چین و هندوستان جمعیت ندارد، اما پهنه جغرافیایی بسیار بزرگ و جمعیت ۸۰ میلیونی ایران بازار مناسبی را برای خرید خودرو ایجاد کرده است؛ در این میان جمعیت جوان و نرخ مالکیت خودرو نسبت به جمعیت نیز اهمیت بسیاری دارد چرا که ارزش بازار ایران را افزایش داده است. در این بین، ویژگی و مزیت مهم دیگر بازار خودرو ایران که بر ارزش آن اضافه می‌کند، موقعیت ژئوپلیتیک و جغرافیایی ایران است. اهمیت این موضوع از آن رو است که خودروسازان خارجی کشورهایی را برای سرمایه‌گذاری انتخاب می‌کنند که محیط جغرافیایی مناسبی را در منطقه دارا باشند تا بتوانند از جمعیت و موقعیت کشور در شبکه جهانی حمل‌و‌نقل بهره ببرند. ایران از دو جنبه دارای مزیت است. اولین مورد وجود همسایگان بسیار در اطراف ایران است؛ کشورهایی که جمعیت بالایی دارند و می‌توانند بر حجم بازار ایران برای تولید مشترک خودرو با خودروسازان خارجی بیفزایند و این موضوع موجب توسعه بازار خودروسازان ایرانی و شرکای خارجی‌شان شود؛ بنابراین این مورد نیز بر ارزش‌های بازار ما افزوده است. اهمیت این موضوع از آن رو است که بسیاری از کشورهای همسایه ایران نه‌تنها در تولید خودرو سابقه ندارند؛ بلکه وضعیت مناسبی برای پیشروی به این سمت نیز ندارند.براین اساس ایران موقعیت مناسبی برای بسیاری از خودروسازان خارجی است که قصد سرمایه‌گذاری به‌منظور بهره بردن از بازار ایران و همسایگانش را دارند.

اما موضوع دیگر در بحث موقعیت جغرافیایی این است که ایران کوتاه‌ترین و ارزان‌ترین مسیر اتصال کشورهای آسیای میانه، قفقاز و افغانستان است؛ بنابراین شرکت‌های خودروساز می‌توانند از این مزیت برای گسترش فعالیت‌های خود استفاده کنند. مزیت دیگری که بر ارزش‌های بازار ایران اضافه می‌کند، وجود منابع انرژی، معدنی و فلزی است که تامین مواد اولیه همچون محصولات پالایشگاهی، پلیمری و فلزات در داخل را آسان کرده است. این موضوع موجب می‌شود که هزینه‌های انرژی و تامین برخی مواد با قیمت پایین‌تر تمام شود بنابراین شرکت‌های خودروساز می‌توانند با قیمت تمام شده پایین‌تری محصولات را تولید کنند. هرچند این موضوع نیازمند بهبود برخی شرایط در کشور است، اما کارشناسان تاکید دارند وجود منابع ارزان در کنار پایین بودن هزینه حقوق و دستمزد بر ارزش بازار ایران اضافه می‌کند.در این بین اما وجود زیرساخت‌های لازم برای تولید خودرو نیز توانسته بر ارزش‌های بازار ایران بیفزاید و سرمایه‌گذاران خارجی را ترغیب به حضور در بازار ایران برای سرمایه‌گذاری کند؛ اهمیت این موضوع از آن رو است که صنعت خودرو ایران سابقه بیش از ۵۰ ساله‌ای در تولید خودرو دارد و برهمین اساس توانسته زیرساخت‌های مناسبی از جمله خطوط تولید خودرو را فراهم کند؛ این موضوع موجب تسهیل در روند مشارکت‌ها با خودروسازان خارجی می‌شود؛ چراکه سرعت عملیاتی شدن تولید خودروهای جدید را افزایش می‌دهد بنابراین مزیت مهمی برای بسیاری از خودروسازان جهانی است. در این بین، وجود شرکت‌های قطعه‌ساز توانمند که می‌توانند همسو با خودروسازان به پشتیبانی لجستیکی از شرکت‌های خودروساز بپردازند نیز مزیت مهمی برای بازار خودرو ما به حساب می‌آید.

مورد دیگری که در ذیل این موضوع می‌توان به آن اشاره کرد وجود سایت‌های تولیدی بسیاری است که خودروسازان ایرانی می‌توانند در روند مذاکرات با شرکت‌های مختلف خارجی با اختصاص آنها به‌عنوان آورده، به تولید محصولات هر یک از شرکای استراتژیک خود بپردازند. مجموع این موضوع ارزش‌های بازار خودرو ایران را اضافه می‌کند؛ بنابراین کارشناسان تاکید دارند، شرکت‌های خودروساز با در نظر گرفتن ارزش‌های بازار ایران می‌توانند مسیر توسعه صنعت خودرو کشور را رقم بزنند. در این مورد حسن کریمی سنجری، کارشناس صنعت خودرو در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» با اشاره به اینکه ظرفیت سالانه فروش خودروهای داخلی و وارداتی در بازار ایران در شرایط مطلوب بین ۲۵تا۳۰ میلیارد دلار است، می‌گوید: بازار خودروی ایران بازار بزرگی است به همین دلیل بسیاری از خودروسازان مطرح خارجی چشم به این بازار دارند و براساس همین موضوع همواره تاکید می‌کنم که بازارمان را به سادگی در اختیار شرکت‌های خودروساز خارجی قرار ندهیم؛ بلکه براساس ارزش آن مذاکرات خود را عملیاتی کنیم.وی با اشاره به اینکه مزیت‌های جمعیت، انرژی، هزینه پایین حقوق و دستمزد بر ارزش بازار کشورمان می‌افزاید، عنوان می‌کند: همان‌طور که می‌دانیم امروزه مهم‌ترین مزیت پذیرش توسعه و سرمایه‌گذاری در صنعت خودرو بر توانایی کاهش قیمت تمام‌شده محصول و توفیق تولید یک محصول رقابتی استوار است. بر این اساس اقتصاد و بازار ایران با بهره ‌بردن از این مزیت‌ها می‌تواند در مسیر سرمایه‌گذاری شرکت‌های بزرگ خودروسازی قرار گیرد. به‌عبارتی این توانایی در اقتصاد ایران وجود دارد که با برخی تغییرات در فضای کسب‌و‌کار و نحوه مدیریت بنگاه‌ها نسبت به جذب شریک معتبر خارجی در صنعت خودرو اقدام کند.

عوامل کم‌رنگ‌کننده مزیت بازار

در حالی مزیت‌های بسیار بازار ایران موجب‌ شده که بر ارزش آن افزوده شود که در این بین صنعت خودرو ما از وجود برخی موانع و چالش‌هایی رنج می‌برد که موجب کم‌رنگ شدن برخی از ارزش‌های آن می‌شود. موضوعاتی از قبیل نامناسب بودن فضای کسب‌وکار، نبود قوانین شفاف یا تغییر دائم قوانین و مقررات موثر بر فضای کسب‌وکار که اثر مستقیمی نیز بر تولید خودرو در کشور دارد. به عقیده کارشناسان ریسک بالای سرمایه‌گذاری در ایران و حمایت ناپایدار بانک‌ها از صنعت خودروی ایران در طول سال‌های گذشته باعث شده خودروسازی ایران کمتر در امر توسعه موفق عمل کند.در این میان اما موانع دیگری نیز وجود دارد که از جمله آنها می‌توان به ساختار غیررقابتی صنعت خودرو کشور اشاره کرد. به‌رغم وجود ۲۵ سازنده خودرو (اعم از خصوصی و دولتی) و ۱۲۰۰ سازنده قطعات خودرو در ایران، بیش از ۹۵ درصد بازار در اختیار دو شرکت بزرگ خودروساز نیمه دولتی است. در واقع، اعمال نظام تعرفه‌ای و در نظر گرفتن تعرفه‌های بالا برای واردات خودرو از جمله‌ سیاست‌هایی است که طی سال‌های گذشته موجب شکل‌گیری بازار انحصاری برای خودروسازان داخلی (به‌ویژه خودروها در کلاس متوسط و پایین) شده است. حال آنکه بسیاری از خودروسازان معتبر جهانی در فضای رقابتی توانسته‌اند روند توسعه خود را دنبال کنند. یکی دیگر از معایب بازار خودرو ایران عدم‌تحقق برنامه‌های خودروسازان در راستای تولید انبوه، بالا رفتن خواب سرمایه آنها، خالی ماندن ظرفیت‌های تولید و تشدید هزینه‌های بالاسری است. در این بین، کمبود نقدینگی و مشکلات ناظر بر تامین مالی در این صنعت نیز بر دامنه مشکلات افزوده است.با توجه به زیان‌های شرکت‌های خودروسازی ایران و عدم‌توانایی آنها در بازپرداخت تسهیلات دریافتی، وام بانکی جدیدی در اختیار آنها قرار نمی‌گیرد؛ همین موضوع موجب شده خودروسازان به‌منظور گذراندن امور خود طی سال‌های گذشته دچار مشکلات جدی شوند. موضوعی که به عقیده کارشناسان موجب می‌شود خودروسازان در روند مذاکرات با خودروسازان خارجی دست پایین را داشته باشند. در پایان باید تاکید کرد، نرخ بهره‌وری پایین منابع و نیروی کار و متمرکز نبودن تصمیم‌گیری‌ها در این بخش نیز موجب می‌شود، مزیت‌های بازار خودرو کشورمان برای حضور سرمایه‌گذار خارجی کم‌رنگ شود.