راز عینک دودی خارجی‌ها در بازار خودرو ایران

دنیای اقتصاد: عقد دو قرارداد و یک تفاهم‌نامه خودرویی با شرکت‌های فرانسوی طی یکسال گذشته، گویای آن است که پسا تحریم نیز نتوانست شرکت‌های مطرح خودروساز جهان را ترغیب به حضور در صنعت خودروی کشورمان کند.این در شرایطی است که به اعتقاد بسیاری از کارشناسان گذشته از موانع داخلی و خارجی که حضور خارجی‌ها را در ایران کمرنگ می‌کند، کشور ما از مزیت‌های زیادی برای سرمایه‌گذاری در صنعت خودرو برخوردار است.پس از توافق هسته‌ای مذاکرات سرمایه‌گذاران خارجی برای ورود به صنعت خودرو کشور آغاز شد و اولین قرارداد تولید مشترک میان ایران خودرو و پژو به امضا رسید؛ و پس از آن مذاکرات میان سایپا و سیتروئن نهایی و تفاهم‌نامه میان دو شرکت به قرارداد تبدیل شد. رنویی‌ها نیز که روند مذاکراتشان با خودروسازان داخلی بسیار طولانی شده بود طی تفاهم‌نامه‌ای با سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران (ایدرو) پازل حضور فرانسوی‌ها در ایران را تکمیل کرد.

حال در شرایطی که جذب سرمایه خارجی در صنعت خودرو همچنان یکی از موضوعاتی است که سیاست‌گذاران صنعتی آن را دنبال می‌کنند، اما کارشناسان تاکید بسیاری بر مزیت‌های بازار ایران و سودآوری این بازار برای خارجی‌ها دارند این در شرایطی است که با توجه به این مزیت‌ها هنوز خودروسازی جز فرانسوی‌ها برای فعالیت در ایران علاقه‌ای از خود نشان نداده‌اند. در این زمینه، اما برخی بررسی‌ها نشان از آن دارد که سرمایه گذاران خارجی به‌طور خاص جذب کشورهایی می‌شوند که چهار ویژگی مهم در خود داشته باشند دسته اول، کشورهایی با بازارهای جمعیتی بالا و سرانه مصرف زیاد. در این زمینه می‌توان به کشورهای چین، هند و ایالات متحده آمریکا اشاره کرد که به‌دلیل جمعیت بالایی که دارند توانسته‌اند با جذب سرمایه خارجی صنعت خودرو خود را توسعه دهند.دسته دوم کشورهایی هستند که در ‌جوار کشورهای توسعه‌یافته حضور دارند، اما تجربه مستقل صنعتی موفق و قدرتمند را نداشته‌اند ولی توانسته‌اند بخشی از ارزش افزوده موردنیاز را با بهایی کمتر برای کشورهای توسعه یافته‌تر فراهم کنند. در این زمینه کشورهای مکزیک و اروپای شرقی و مرکزی از این طریق توانستند به توسعه صنعت خودرو خود بپردازند.

دسته سوم نیز کشورهایی هستند که به مثابه پایگاه جغرافیایی برای پوشش منطقه‌ای انتخاب شده‌اند و باعث کاهش هزینه‌های لجستیکی و کاهش قیمت تمام شده تبدیل شده‌اند. در این زمینه می‌توان به برزیل اشاره کرد که صنعت خودروی این کشور به‌دلیل موقعیت مناسبی که در آمریکای جنوبی دارد توانست به پایگاهی برای صادرات محصولات خودروسازان به کشورهای اطراف خود و سایر کشورها تبدیل شود. دسته چهارم نیز کشورهایی هستند که در جهت ارائه پشتیبانی‌ها لازم (به‌ویژه قطعه‌سازی) انتخاب شده‌اند، اما خود فاقد یک صنعت خودرو مستقل موفق بوده‌اند. مالزی و ترکیه در این زمینه نمونه‌های بسیار خوبی هستند.بررسی روندهای جهانی در صنعت خودرو نشان از آن دارد که کشورهای پذیرنده سرمایه‌گذاری خارجی مزیت‌های ایده آلی برای جذب سرمایه دارا هستند. به‌طوری که هر یک دلار سرمایه‌گذاری خارجی موجب بازگشت سرمایه‌ای شده است که خود را در سهم بازار خودروسازان خارجی نشان داده است. از آنجا که در حال حاضر یکی از موضوعات مهم در صنعت خودرو جذب سرمایه خارجی به‌منظور توسعه خودروسازی کشور است؛ بنابراین بررسی مزیت‌های کشور ما در این زمینه مورد تاکید بسیاری از کارشناسان است.

مزیت جمعیتی بازار ایران

یکی از موضوعات مهمی که سرمایه‌گذار خارجی به‌منظور ورود به صنعت خودرو یک کشور به آن توجه می‌کند، جمعیت بالای آن کشور از یک سو و بازار مصرفی است که آن کشور برای خرید خودرو دارد. موضوعی که موجب شد بسیاری از خودروسازان معتبر خارجی بخشی از سرمایه خود را به کشورهایی چون هند و چین وارد کنند و با همکاری با خودروسازان این کشورها ضمن کسب سود مدنظر خود بتوانند، صنعت خودرو این کشور را توسعه دهند. موضوعی که موجب شده خودروسازان چینی در شراکت با خارجی‌ها در سال ۲۰۱۴ به تولید ۱۳ میلیون و ۷۶۴ هزار دستگاه خودرو دست پیدا کنند.

با توجه به اهمیت این موضوع در جذب سرمایه خارجی، برخی از کارشناسان بازار ۸۰ میلیونی ایران را یکی از مزیت‌هایی می‌دانند که در جذب سرمایه‌های خارجی در صنعت خودرو اثر جدی دارد. در این زمینه بسیاری از کارشناسان به آمار تولید یک میلیون و ۶۵۰ هزار دستگاهی خودرو در سال ۱۳۹۰ اشاره می‌کنند و اینکه ظرفیت تولید خودرو در کشورمان برای هر سال دو میلیون دستگاه خودرو است و همین موضوع را یکی از مزیت‌های مهم کشورمان برای حضور خودروسازان خارجی عنوان می‌کنند.حسن کریمی سنجری، کارشناس خودرو در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» معتقد است، در صورتی‌که خودروهای داخلی و خارجی با قیمت مناسب، کیفیت جهانی و البته با شرایط فروش اعتباری معمول در سطح جهان در بازار ایران عرضه شوند این بازار کشش جذب تا دو میلیون دستگاه خودرو در سال را دارد؛ بنابراین بزرگی بازار خودروی ایران در حدی است که بسیاری از خودروسازان جهانی تمایل به سرمایه‌گذاری و تولید در ایران دارند.

با وجود این برخی از کارشناسان معتقدند که سرمایه گذاران خارجی بازار ایران را یک بازار ۴۰۰ میلیونی در نظر می‌گیرند نه ۸۰ میلیون؛ این موضوع از آن رو است که ایران جزو ۲۰ اقتصاد در حال ظهور بزرگ جهان است که موقعیت جغرافیایی و استراتژیک مهمی در منطقه خاورمیانه دارد. بر این اساس سرمایه‌گذار خارجی یکی از مزیت‌های بازار ایران را دسترسی به بازار ۴۰۰ میلیونی خاورمیانه می‌داند که این امر خیلی از سرمایه‌گذاران را ترغیب به حضور در ایران می‌کند. ازسوی دیگر در بین کشورهای همسایه تنها ترکیه است که در صنعت خودرو به‌صورت جدی ورود کرده است، بنابراین سایر کشورها متقاضی خرید خودرو هستند. به این ترتیب آنها با ورود به بازار ایران و سرمایه‌گذاری در آن فرصت را برای کسب سود خود مناسب می‌بینند. اینکه از این طریق می‌توانند با تولید خودروهای متنوع به بازار سایر کشورها دست پیدا کنند. بهاره عریانی، پژوهشگر صنعت خودرو در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» با اشاره به اینکه ایران توانایی آن را دارد که به پایگاه منطقه‌ای بسیاری از خودروسازان تبدیل شود و می‌گوید: بر این اساس بسیاری از خودروسازان خارجی علاوه‌بر بازار ایران به کشورهای منطقه‌ای نیز توجه دارند.وی با اشاره به موقعیت مناسب ایران در کریدور شمال به جنوب و شرق به غرب می‌گوید: بنابراین ایران می‌تواند پایگاه جغرافیایی برای پوشش اهداف منطقه‌ای این شرکت‌ها باشد و منافع برد-بردی نیز از آن هر دو طرف شود.

وی عنوان می‌کند: وجود چنین مزیت‌هایی موجب می‌شود بحث صادرات محصولات نیز به کشورهای مختلف مدنظر سرمایه‌گذار خارجی باشد و قطعا در صورتی که قراردادها به‌صورت مطلوبی پیش بروند وجود چنین مزیت‌هایی موجب می‌شود صنعت خودرو ایران توسعه یابد و خارجی‌ها نیز از منافع آن بهره‌مند شوند که یک وضعیت برد-برد است. اما وجود زیرساخت‌ها در صنعت خودرو کشور مختص خودروسازان نیست؛ بلکه کارشناسان وجود شرکت‌های قطعه‌سازی معتبر و مطلوب را یکی دیگر از پتانسیل‌های مهم صنعت خودرو کشور می‌دانند. از آنجا که یکی از مزیت‌های مهم برای انتخاب کشورها برای سرمایه‌گذاری وجود پشتیبانی‌های لازم؛ به‌عبارت بهتر قطعه‌سازی است، بنابراین کارشناسان مزیت فنی ایران برای حضور سرمایه‌‌گذاران خارجی را در دو بخش سایت‌های تولیدی خودروسازان و وجود شرکت‌های قطعه‌سازی می‌دانند و بر این اساس تاکید دارند که این موضوع قطعا در جهانی‌سازی تولید خودرو و انتخاب یک کشور در این پروسه اهمیت ویژه دارد. حسن‌کریمی سنجری با اشاره به اینکه ترکیه به خوبی توانست با جذب سرمایه و تکنولوژی در زنجیره ارزش خودروی جهانی وارد شود، می‌گوید: مزیت‌های مشترک ترکیه و ایران در توسعه صنعت خودرو شامل نیروی کار ارزان و موقعیت جغرافیایی است، براساس همین مزیت‌ها ترکیه توانسته در سال ۲۰۱۶ بیش از ۲۲ میلیارد دلار ارزآوری از صادرات خودرو و قطعه داشته باشد.

پتانسیل‌های بالقوه

به‌رغم آنکه کارشناسان یکی از نیازهای اساسی صنعت خودرو ایران را توسعه زیرساخت‌ها عنوان می‌کنند و بر این اساس تاکید دارند که حضور خودروسازان خارجی کمک بسیاری به حل این مشکل می‌کند، اما آنها به پیشینه صنعت خودرو در ایران نیز اشاره دارند و اینکه یکی از مزیت‌های ایران برای بسیاری از سرمایه‌گذاران خارجی پیشینه صنعتی و وجود زیرساخت‌های صنعتی است. به اعتقاد آنها هر چند صنعت خودرو ایران در دوران تحریم به‌دلیل عدم‌همکاری با خودروسازان جهانی آسیب جدی را متحمل شد، اما دارا بودن پتانسیل صنعتی نقش مهمی در حضور خودروسازان خارجی دارد. این موضوع در حالی است که برخی از خودروساز ان کنونی که چند دهه است توانسته‌اند رشد قابل توجهی داشته باشند، پیش از ورود سرمایه‌گذاران خارجی هیچ‌گونه زیرساخت لازم به‌منظور تولید خودرو را دارا نبودند. بر این اساس کار خودروسازی که قرار است در ایران فعالیت کند آسان‌تر از ورود به کشورهایی است که هیچ‌گونه سابقه تولید خودرو ندارند. یکی از مدیران شرکت‌های خودروساز در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» با اشاره به اینکه وجود سخت افزار و نرم‌افزار در صنعت خودرو ایران موجب می‌شود که ورود سرمایه خارجی آسان‌تر شود، می‌گوید: نیروی آموزش دیده و متخصص زیاد داریم. پایگاه‌های صنعتی خوبی داریم. یعنی پیش نیازهای اولیه برای شروع یک فعالیت صنعتی در ایران وجود دارد؛ بنابراین با حضور شرکت‌های خارجی و تزریق سرمایه‌گذاری این پتانسیل می‌تواند بالفعل شود. وی تاکید کرد: این موضوع در حالی است که بررسی درستی روی مزیت‌ها و فرصت‌های بازار خودروی ایران صورت نگرفته است. حال آنکه باید براساس پتانسیل‌هایی که در صنعت خودرو ما وجود دارد می‌توانیم به حضور خودروسازان خارجی در ایران مسیر دهیم.

مزیت نیرو و انرژی ارزان

به اعتقاد بسیاری از کارشناسان ایران به خاطر داشتن انرژی مناسب و ارزان نسبت به بازار جهانی دارای امتیاز ویژه‌ای است. تجربه حضور خودروسازان خارجی در کشورهای دیگر نشان از آن دارد که بحث وجود انرژی و نیروی کار ارزان دو عامل موثر در ورود خودروسازان خارجی به یک کشور است. از آنجا که در ایران نیز قیمت کارگر و انرژی در مقایسه با بسیاری از کشورهای اروپایی بسیار ارزان‌تر است بنابراین تولید خودرو در ایران به صرفه‌تر است. در این بین اما یکی از نقاط ضعف صنعت خودرو به‌دلیل ساختار قدیمی و نیروی اشتغال بالا نبود بهره‌وری است؛ با وجود این بسیاری از کارشناسان حل این مشکل را منوط به حضور خودروساز خارجی در ایران می‌دانند. به این ترتیب وجود مزیت انرژی و نیروی کار ارزان موجب می‌شود که صنعت خودرو بتواند جذب مطلوبی در سرمایه خارجی داشته باشند. در این زمینه حسن کریمی سنجری می‌گوید: یکی از موضوعات مهم برای حضور خودروسازان خارجی بعد از بازار خوب، کاهش قیمت تمام شده محصولات است. براین اساس آنها کشورهایی را انتخاب می‌کنند که بتوانند به تولید خودرو با قیمت تمام شده رقابتی بپردازند.در این زمینه بهاره عریانی نیز به وجود نیروی ارزان در کشورهایی چون مکزیک و برزیل و هند اشاره می‌کند و می‌گوید: یکی از موضوعاتی که موجب شد بسیاری از خودروسازان در برزیل سرمایه‌گذاری کنند کاهش هزینه‌های لجستیکی و قیمت تمام شده بود که این مزیت در کشور ما نیز وجود دارد.