پلت‌فرم ملی چرا، چگونه و با چه هزینه‌ای؟

گروه خودرو: ساخت و تولید پلت‌فرم در شرکت‌های خودروساز دنیا بسیار پرهزینه است؛ به‌طوری‌که تولیدکنندگان مطرح جهانی در مواقعی ترجیح می‌دهند با سرمایه‌گذاری مشترک نسبت به این امر اقدام کنند، با این شرایط وزیر صنعت، معدن و تجارت در جلسه اخیر شورای سیاست‌گذاری خودرو ساخت و طراحی پلت‌فرم ملی را بار دیگر از خودروسازان طلب کرده است. در این شرایط این سوال مطرح است که با توجه به وضعیت کنونی خودروسازان آیا تولید‌کنندگان توان هزینه کرد طراحی و ساخت پلت‌فرم را دارند؟

صنعت خودرو ایران چندین سال است که با کمبود نقدینگی دست و پنجه نرم می‌کند این در حالی است که با توجه به افت تقاضا و همچنین قفل بازارهای صادراتی، وضعیت نقدینگی در این شرکت‌ها نه‌تنها رو به بهبود نیست؛ بلکه در وضعیت دشواری نیز قرار دارد. به همین دلیل اگر حمایت‌های دولتی از تولید‌کنندگان صورت نگیرد، مشخص نیست که تولید‌کنندگان چه سرنوشتی خواهند داشت.

با تمام این اوصاف وزارت صنعت، معدن و تجارت از یک طرف به‌دنبال اعطای تسهیلات بانکی و غیربانکی برای رفع مشکلات نقدینگی در شرکت‌های خودروسازی است و از طرف دیگر تولیدکنندگان را بابت عدم پیگیری ساخت پلت‌فرم مورد انتقاد قرار می‌دهد. پلت‌فرمی که این روزها برخی شرکت‌های خودروساز بزرگ دنیا برای کاهش هزینه ساخت آن، دست به تولید مشترک با دیگر خودروسازان می‌زنند. هرچند تولید و طراحی پلت‌فرم را بسیاری از کارشناسان دروازه ورود به بازار‌های جهانی می‌خوانند و اعتبار هر خودروسازی را به تعداد پلت‌فرم‌هایی می‌دانند که محصولات خود را بر آن تولید می‌کنند، اما به‌نظر می‌رسد که طراحی و تولید پلت‌فرم در ایران چنین هدفی را دنبال نمی‌کند؛ چراکه تولیدکنندگان ما حتی در پلت‌فرم مشترک نیز به‌خوبی عمل نکرده‌اند.

«پلت‌فرم مشترک» به معنای تولید چند محصول با شکل و شمایل متفاوت و در کلاس‌های متنوع بر یک پلت‌فرم است. به‌طور مشخص‌تر خودروسازان می‌توانند بر یک خط تولید که مختص پلت‌فرمی خاص است چندین محصول را با تغییراتی در خط تولید عرضه کنند. در حال حاضر بسیاری از خودروهای موجود در اروپا و آمریکا با استفاده از یک پلت‌فرم مشترک تولید می‌شود، ممکن است از نظر مشتری خودروهایی همچون ساب، اوپل، ساترن با یکدیگر متفاوت باشد؛ اما برای تولید آنها از یک پلت‌فرم مشترک استفاده شده است. در همین زمینه بسیاری از کارشناسان معتقدند که تولید‌کنندگان داخلی در پلت‌فرم مشترک نیز تاکنون نتوانسته اند موفق عمل کنند. اما طراحی و ساخت پلت‌فرم سال‌هاست که موضوع مورد بحث و گفت‌و‌گوی خودروسازان و مسوولان دولتی بوده است؛ به‌طوری‌که در استراتژی توسعه صنعتی خودرو، دستیابی به موقعیت‌های منطقه‌ای و جهانی با طراحی پلت‌فرم گره خورده است؛ بنابراین طراحی ۵ پلت‌فرم ایرانی در حالی در استراتژی توسعه صنعتی پیش‌بینی شده است که برای این پروژه در دولت قبل ۵۰ میلیارد تومان اعتبار در نظر گرفته شد که سه میلیارد تومان آن در اختیار دانشکده خودرو قرار گرفت؛ بنابراین نعمت‌زاده وزیر صنعت، معدن و تجارت با توجه به استراتژی توسعه صنعتی و به‌دنبال اقداماتی که در دولت قبل در این زمینه انجام گرفت، حالا پیگیر طراحی و ساخت پلت‌فرم از خودروسازان داخلی است.

چرایی ساخت پلت‌فرم ملی؟

در حالی کارشناسان معتقدند که پروژه‌‌های پلت‌فرم مشترک در ایران خیلی موفق عمل نکرده و عامل این موضوع را خودروسازان کشور می‌دانند که مدیران دولتی استراتژی ساخت پلت‌فرم ملی را دارای اهمیت بیشتری نسبت به رویکرد پلت‌فرم مشترک می‌دانند. این موضوع در حالی است که طراحی و ساخت پلت‌فرم دارای هزینه بسیاری برای شرکت‌های خودروساز است. از آنجا که صنعت خودرو ایران در شرایط کنونی نیز با مشکلات عدیده‌ای به‌خصوص بحث نقدینگی دست و پنجه نرم می‌کند بنابراین این سوال پیش می‌آید که تاکید مدیران دولتی بر ساخت پلت‌فرم ملی چیست؟

آن‌گونه که به‌نظر می‌رسد، مسوولان دولتی و خودروسازان ساخت پلت‌فرم ملی براساس استراتژی توسعه صنعتی را موجب کاهش وابستگی صنعت خودرو به برندهای صاحبنام خودروسازی دنیا می‌دانند؛ بنابراین درصورتی‌که خودروسازان داخلی بتوانند به دانش طراحی پلت‌فرم دست یابند، می‌توانند در هر شرایطی اعم از تحریم بدون وابستگی تولید خود را ادامه دهند. به این ترتیب این موضوع موجب توسعه صنعت خودرو کشور و دستیابی به موفقیت‌های منطقه‌ای و جهانی می‌شود؛ چراکه اگر خودروسازی پلت‌فرم نداشته باشد مجبور به مونتاژ خودرو دیگر کشورها می‌شود. در شرایطی مدیران و خودروسازان هدف نهایی خود از ساخت پلت‌فرم را عدم وابستگی می‌دانند که کارشناسان صنعت خودرو مخالف جدی این دیدگاه هستند. به اعتقاد آنها نه‌تنها این موضوع موجب استقلال خودروسازی کشور نخواهد شد؛ بلکه صرفه اقتصادی تولید خودرو در کشور را با چالش مواجه خواهد کرد.

حسن کریمی سنجری، کارشناس صنعت خودرو در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» اصرار مدیران دولتی بر ساخت پلت‌فرم ملی را در راستای کاهش وابستگی ایران به کشورهای دیگر می‌داند و می‌گوید: پلت‌فرم زمانی دارای ارزش است که صنعت خودروی یک کشور صاحب برند در دنیا باشد. در غیر این صورت ساخت پلت‌فرم ملی ممکن است موجب حفظ استقلال کشور شود، اما صرفه اقتصادی را برای صنعت خودرو به همراه ندارد.

وی معتقد است مدیران خودرویی به جای اصرار بر ساخت پلت‌فرم ملی باید این پرسش را از خود داشته باشند که در صنعت خودرو به‌دنبال سود آوری هستند یا استقلال؟ اگر استقلال را به‌دست بیاوریم کیفیت و مدلینگ را از دست خواهیم داد اما در صورت پیگیری هدف سودآوری، کیفیت و مدلینگ را نیز به‌دست خواهیم آورد.

فربد زاوه، کارشناس صنعت خودرو نیز در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» طراحی و ساخت پلت‌فرم با هزینه‌های سنگین را موجب استقلال صنعت خودرو نمی‌داند بلکه آن را موجب عقب‌ماندن خودروسازی ایران از تکنولوژی روز جهان می‌خواند. زاوه اصرار مدیران دولتی به ساخت پلت‌فرم ملی را ناشی از عدم شناخت آنها از مسائل روز جهان عنوان می‌کند و می‌گوید: درصورتی‌که مدیران آشنایی کاملی نسبت به روند صنعت خودرو جهان به‌خصوص طی چند سال اخیر داشته باشند به‌خوبی می‌دانند که ساخت پلت‌فرم ملی هیچ‌گونه توجیه اقتصادی ندارد و این موضوع نه‌تنها موجب کاهش وابستگی ما نخواهد شد؛ بلکه ضررو زیان‌های بسیاری را به اقتصاد کشور وارد خواهد کرد.

مقیاس اقتصادی ساخت پلت‌فرم

در شرایطی کارشناسان اصرار مسوولان دولتی به ساخت پلت‌فرم را در راستای استقلال صنعت خودرو می‌دانند که تولید پلت‌فرم هزینه بسیاری را برای صنعت خودروی کشور به همراه دارد. هزینه‌ای که نه‌تنها خودروسازان قادر به پرداخت آن نیستند بلکه در صورت نهایی شدن نیز تولید خودرو را به صرفه نخواهد کرد. بر این اساس بسیاری تولید پلت‌فرم ملی را به صلاح کشور نمی‌دانند و معتقدند که خودروسازان باید براساس هزینه و فایده‌ای که هر هدفی دارد، دست به اقدام بزنند.

این موضوع در حالی از اهمیت بسیاری برخوردار است که تولید کم‌هزینه و توسعه به‌منظور شناخته شدن برند خودروی ایرانی در سطح جهان و از سوی دیگر ایجاد تنوع در خودروهای تولیدی، یکی از اهداف اساسی استراتژی تولید پلت‌فرم ملی است. با این وجود کارشناسان معتقدند هر چند خودروسازان و مسوولان دولتی اهداف مهمی را در سر دارند، اما این موارد نمی‌تواند به عمل برسد؛ زیرا بار مالی ساخت پلت‌فرم ملی برای صنعت خودرو ایران بسیار زیاد است.

کریمی سنجری با اشاره به اینکه ساخت پلت‌فرم حدود یک ونیم میلیارد دلار هزینه نیاز دارد و صنعت خودرو ایران توان مالی لازم برای طراحی و ساخت آن را ندارد، می‌گوید: درصورتی‌که صنعت خودرو قصد دارد توسعه یابد باید براساس مزیت‌های رقابتی خود عمل کند. از آنجا که تولید پلت‌فرم هزینه‌بر و زمان بر است در شرایط کنونی برای صنعت خودرو این موضوع صرفه اقتصادی ندارد. وی معتقد است، خودروسازان درصورتی‌که تلاش دارند براساس ذائقه بازار به طراحی پلت‌فرم بپردازند، باید بتوانند به سرعت پلت‌فرم‌های جدیدی را طراحی کنند و بر این اساس خودروهای به روزی را به مشتریان ارائه دهند که این موضوع در شرایط کنونی از توان خودروسازان کشور خارج است.بهاره عریانی، پژوهشگر صنعت خودرو نیز در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» توان مالی و فنی خودروسازی کشور برای تولید پلت‌فرم‌ را کافی نمی‌داند و می‌گوید: خودروسازان صاحب برند در جهان نیز به‌دلیل هزینه‌بر بودن این موضوع با روش‌های مختلف اعم از ادغام، ائتلاف و... سعی دارند هزینه‌های خود را کاهش دهند.

عریانی با اشاره به اینکه اکثر خودروسازان معتبر جهانی که برند ملی دارند از صفر تا صد یک خودرو را تولید می‌کنند، عنوان می‌کند: این در حالی است که خودروسازان ایرانی چنین توانایی را ندارند و عمق ساخت داخل نیز در ایران بسیار کم است؛ بنابراین باید به فکر راه‌های دیگر بود نه ساخت پلت‌فرم ملی.فربد زاوه نیز تاکید دارد تولید پلت‌فرم باید توجیه اقتصادی داشته باشد که این موضوع در ایران از هیچ‌گونه منطق اقتصادی تبعیت نمی‌کند. وی خاطرنشان می‌کند: بنابر تجربه‌های جهانی یک خودروساز باید بتواند از یک پلت‌فرم خود نزدیک به ۵ میلیون خودرو تولید کند تا تولید مقیاس اقتصادی داشته باشد.

تولید پلت‌فرم مشترک

بر این اساس کارشناسان تاکید دارند در شرایط کنونی که صنعت خودرو جهان پیشرفت‌های بسیاری کرده است، خودروسازان ایرانی باید استراتژی خود در خصوص ساخت پلت‌فرم ملی را تغییر دهند. از آنجا که تولید پلت‌فرم در توان نقدینگی امروز صنعت خودروی کشور نیست، بنابراین خودروسازان باید در همکاری با شرکای خارجی خود دانش و تکنولوژی روز دنیا را کسب کنند و در قالب این همکاری‌ها ضمن کاهش هزینه‌ها بتوانند خودروهای به روز و باکیفیتی را در اختیار مشتریان ایرانی قرار دهند. براین اساس کارشناسان تاکید دارند، برای خودروساز شدن حتما نباید پلت‌فرم طراحی کرد؛ بلکه با پیگیری استراتژی پلت‌فرم مشترک نیز می‌توانیم به توسعه صنعت خودرو کشور بپردازیم و این موضوع صرفه اقتصادی بیشتری نیز برای این صنعت دارد. بنابراین برای دستیابی به پلت‌فرم داخلی بهتر آن است که از طریق مشارکت با شرکت‌های خارجی اهداف خود در صنعت خودرو را دنبال کنیم، زیرا خودروسازان و قطعه‌سازان داخلی از توان بالایی در این زمینه برخوردار نیستند. بهاره عریانی می‌گوید: بهتر آن است که خودروسازان در همکاری با برندهای معتبر جهانی به تولید پلت‌فرم دست ‌یابند؛ زیرا این موضوع موجب انتقال دانش و تکنولوژی خودروسازان معتبر به ایران می‌شود.وی می‌افزاید: از سوی دیگر در اقتصاد رقابتی خودرو برای اینکه شرکت‏ها بتوانند محصولات را با قیمت کمتری به‌دست مصرف‌کننده برسانند، سعی در کاهش قیمت تمام شده از طریق تولید قطعات به مقدار انبوه‌تر دارند؛ بنابراین پلت‌فرم مشترک می‌تواند ما را به این هدف برساند.

در شرایطی کارشناسان تاکید دارند پلت‌فرم مشترک راهگشای بهتری به منظور توسعه صنعت خودرو است که مدیران خودرویی در استراتژی ۱۴۰۴ بر طراحی و ساخت ۵ پلت‌فرم ملی در خودروسازی کشور تاکید کرده‌اند. با این وجود، کارشناسان معتقدند که استراتژی دستیابی به پلت‌فرم ملی صورت عملی به خود نخواهد گرفت و این موضوع را دور از ذهن می‌دانند. به عقیده آنها در شرایط کنونی خودروسازی کشور باید به تولید براساس پلت‌فرم مشترک فکر کند تا طراحی و ساخت پلت‌فرم ملی. بنابراین در شرایط کنونی باید از حضور خودروسازان خارجی در کشور بهره ببریم و قراردادهای خود را براساس جوینت ونچر پلت‌فرم مشترک منعقد کنیم. این موضوع از آن رو حائز اهمیت است که صنعت خودرو ایران با مشکلاتی چون کمبود نقدینگی و قدیمی بودن خودروهای خود دست و پنجه نرم می‌کند. از سوی دیگر اگر بتوانیم استراتژی پلت‌فرم مشترک را دنبال کنیم به‌خوبی می‌توانیم در بازارهای جهانی حضور پیدا کنیم. یکی از مدیران صنعت خودرو در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» با اشاره به اینکه اگر با همین سرعت و روند پیش برویم دستیابی به ۵ پلت‌فرم مشترک دور از ذهن است، می‌گوید: خودروسازان می‌توانند با خریداری پلت‌فرم به تولید خودروهای به روز و مدرن بپردازند. وی پیگیری این سیاست را موجب افزایش توان صنعت خودرو در تولید خودروی متناسب با شرایط بازار می‌داند که این مسیر نیز اقتصادی‌تر از مسیرهای دیگر است.