«دنیای‌اقتصاد» تولید خودروهای داخلی در دیگر کشورها را بررسی کرد
سایت‌های نیمه‌جان خودروسازان
سایت ایران خودرو در کشور آذربایجان
ایران‌خودرو و سایپا در برخی از این سایت‌ها، دارای سهام (حداقلی یا حداکثری) هستند و در برخی دیگر نیز سهامی ندارند و سرمایه‌گذاری خاصی (در پروسه احداث) نکرده‌اند. هرچند نمی‌توان انگیزه احداث تمام سایت‌های خارجی کشور را صرفا سیاسی دانست و احتمالا در برخی از آنها رگه‌های اقتصادی نیز وجود داشته، با این حال به نظر می‌رسد در حال حاضر از دل آنها نفع اقتصادی خاصی در دسترس نیست. احداث سایت‌های تولید خودرو در سرزمین‌هایی مانند ونزوئلا با توجه به بعد مسافت و روابط حسنه میان ایران و این کشور، شائبه سیاسی بودنشان را تقویت می‌کند. از طرفی، اینکه خودروسازان ایرانی قطعات منفصله را هزاران کیلومتر آن طرف‌تر ارسال کنند تا تعداد محدودی خودرو از دل آنها تولید شود، با معیارهای اقتصادی همخوانی ندارد.
در حالت خوش‌بینانه، به نظر می‌رسد سیاستگذار خواسته با احداث سایت‌هایی در خارج از کشور، پایه‌های صادراتی صنعت خودرو را تقویت کند که حتی اگر این فرض درست باشد، باز هم ضعف نگاه اقتصادی در این طرح‌ها به چشم می‌آید. شاهد مثالش هم غیرفعال بودن برخی سایت‌ها و نیمه‌فعال بودن برخی دیگر از آنهاست. به لحاظ جغرافیایی، ایران‌خودرو و سایپا در قاره‌های آمریکا، آسیا و آفریقا و به نوعی اروپا دارای سایت تولیدی هستند. البته در آماری که وزارت صمت منتشر کرده، نامی از سایت اروپایی خودروسازان ایرانی که در بلاروس واقع است، به چشم نمی‌آید. در این گزارش، به وضع کلی و ظرفیت تولید سایت‌های خارجی خودروسازان در ونزوئلا، سوریه، عراق، آذربایجان، سنگال، الجزایر و تونس پرداخته شده است. با توجه به آماری که وزارت صمت اعلام کرده، کل ظرفیت تولید ایجادشده در سایت‌های خارجی (به استثنای آمار سایت بلاروس که لحاظ نشده و آمار سایت عراق ایران‌خودرو که متغیر است) کمی بیش از ۱۰۰ هزار دستگاه است.
این البته در حالی است که هیچ‌کدام از این سایت‌ها در این سال‌ها به اندازه ظرفیت اسمی خود تولید نداشته‌اند.
احیای سایت ونزوئلا؟
در بین سه خودروساز بزرگ کشور، ایران‌خودرو دارای پنج سایت تولیدی در خارج از ایران است که به نظر می‌رسد هیچ‌کدام از آنها وضع قابل قبولی ندارند. سایپا نیز در پنج کشور دنیا دارای سایت تولیدی است که شرایط آنها نیز مناسب نیست.
بزرگ‌ترین خودروساز ایران در کشورهای آذربایجان، ونزوئلا، سنگال، سوریه و عراق دارای سایت تولیدی است. در این بین، سه سایت فعال است و دو سایت دیگر نیز غیر فعال به حساب می‌آیند. سایت‌های خارجی فعال ایران‌خودرو شامل آذربایجان، سنگال و عراق می‌شود و سوریه و ونزوئلا نیز فعلا فعالیتی ندارند. بدون در نظر گرفتن سایت عراق (که ظرفیت تولید آن متغیر است و عدد رسمی درباره آن اعلام نشده) ظرفیت تولید ایران‌خودرو در سایت‌های خارجی‌اش کمتر از ۵۰هزار دستگاه است. به‌طور دقیق، ایران‌خودرو به جز سایت عراق، در دیگر سایت‌های خود مجموعا ظرفیتی ۴۶هزار دستگاهی را ایجاد کرده است. اگر فرض بگیریم سایت عراق نیز مثلا ۱۰هزار دستگاه ظرفیت داشته باشد، ایران‌خودرویی‌ها در نهایت کمتر از ۶۰هزار دستگاه ظرفیت تولید در خارج از کشور ایجاد کرده‌اند. در بین این سایت‌ها، بیشترین ظرفیت به ونزوئلا اختصاص دارد، دورترین کارخانه خارجی ایران‌خودرو که طبق آخرین آمار ارائه‌شده از سوی وزارت صمت، غیر فعال است. تنها محصول ایران‌خودرو که در این سایت تولید می‌شد، سمند است. این کارخانه که با نام ونیراتو شناخته می‌شود، تحت سهامداری مشترک ایران و ونزوئلا است که سهم غالب (۶۴ درصد) در اختیار طرف ونزوئلایی و ۳۶درصد باقی‌مانده نیز به ایران‌خودرو و سایپا (بةطور مشترک) تعلق دارد. خرداد امسال، مدیرعامل گروه خودروسازی سایپا پس از سفر به ونزوئلا اعلام کرد که کارخانه خودروسازی ونیراتو با حمایت‌های دولت ایران و ونزوئلا، پس از ۹سال توسط این شرکت احیا خواهد شد. محمدعلی تیموری تاکید کرده بود که با نشست‌های انجام‌شده با طرف ونزوئلایی، قرار شد احیای کارخانه خودروسازی ونیراتو با مدیریت طرف ایرانی در دستور کار قرار گیرد. با توجه به اظهارات مدیرعامل سایپا، این پرسش ایجاد شد که تکلیف سهام ایران‌خودرو در سایت ونزوئلا چه خواهد شد؟ آیا قرار است ایران‌خودرویی‌ها سهام خود را به رقیبشان واگذار کنند؟ هر چه هست، سایپایی‌ها وعده احیای کارخانه‌ای را داده‌اند که اولا بخشی از سهام آن در اختیار ایران‌خودرو قرار دارد و ثانیا برای ازسرگیری تولید در آن، باید قطعات منفصله را از ایران به هزاران کیلومتر آن طرف‌تر اسال کند. طبق اعلام وزارت صمت، ظرفیتی ۱۰هزار دستگاهی برای سایپا در سایت ونزوئلا، در نظر گرفته شده، بنابراین با احتساب ظرفیت ۱۶هزار دستگاهی ایران‌خودرو، ونیراتو در مجموع قابلیت تولید ۳۶هزار دستگاه خودروی ایرانی را دارد. اگر فرض کنیم حتی کل ظرفیت ۳۶هزار دستگاهی ونیراتو نیز به سایپا اختصاص پیدا کند، این پرسش پیش می‌آید که آیا احیای تولید در ونزوئلا با این ظرفیت اندک، صرفه اقتصادی دارد؟ در دنیای امروز خودروسازان سعی می‌کنند تا حد امکان از هزینه‌های لجستیکی بابت تامین قطعات بکاهند؛ اما ظاهرا خودروسازان ایرانی به دنبال هزینه‌تراشی در این بخش هستند.
خط تولید سایپا در ونزوئلا از سال۱۳۹۴ متوقف شده بود؛ اما در جریان سفر رئیس‌جمهور به آمریکای لاتین، راه‌اندازی مجدد این خط تولید در ونزوئلا مورد توافق قرار گرفت. طبق آماری که چندی پیش «ایرنا» منتشر کرد، در مجموع از سال۲۰۰۷ تا ۲۰۱۵ (به مدت ۹ سال) ۱۱هزار و ۶۰۵دستگاه از محصولات سایپا در این کشور تولید شده است که مشتمل بر پنج‌هزار و ۱۶۵دستگاه پراید۱۴۱ (تا پایان سال۹۰) و ۶هزار و ۴۴۰دستگاه پراید ۱۳۲ (از سال ۱۳۹۰ به بعد) بوده است.
خودروسازان در قاره سیاه
از آمریکای جنوبی بگذریم و به آفریقا برویم؛ جایی که هم ایران‌خودرو و هم سایپا در برخی از کشورهای آن دارای سایت تولیدی هستند. این کشورها شامل، الجزایر، تونس و سنگال می‌شود که در اولی و دومی، سایپا سایت دارد و در سومی نیز ایران‌خودرو.
در این بین و طبق روایت وزارت صمت، سایت‌های تونس و سنگال فعال هستند و سایت الجزایر فعالیتی ندارد. ظرفیت کل سایت‌های آفریقایی خودروسازان ایرانی ۲۵هزار دستگاه است که سنگال و الجزایر ظرفیتی ۱۰هزار دستگاهی دارند و تونس نیز می‌تواند سالی پنج‌هزار دستگاه خودرو تولید کند. محصول تولیدی ایران‌خودرویی‌ها در سنگال، سمند با پسوند «مندوری» است و مشخص نیست با وجود ادعای وزارت صمت مبنی بر فعال بودن آن، در حال حاضر در این سایت دقیقا چه می‌گذرد. سایپا نیز در سایت الجزایر خود که طبق ادعای صمت فعال است، توانایی تولید انواع خودروی سواری را دارد. با این حال آمار و ارقامی که نشان دهد این سایت در حال حاضر دارای چه شرایطی است، در دست نیست. این نکته را نباید فراموش کرد که تنها ۲۵درصد از سهام سایت الجزایر در اختیار سایپا قرار دارد. سایپایی‌ها اما در سایت تونس که فعلا غیر فعال است، امکان تولید پراید۱۱۱ و وانت پراید را دارند. این در حالی است که پراید۱۱۱ دیگر در کشور تولید نمی‌شود. ۱۰۰درصد سهام سایت تونس به شرکتی به نام والیزکار اختصاص دارد که متعلق به این کشور آفریقایی است.
ظرفیت تولید در عراق و سوریه
دو خودروساز بزرگ کشور اما در آسیا نیز دارای سایت تولیدی هستند. سوریه و عراق دو کشوری به شمار می‌روند که هم ایران‌خودرو و هم سایپا در آنها سایت تولیدی دارند. کل ظرفیت تولید ایجادشده در این دو کشور توسط خودروسازان ایرانی، ۴۰ هزار دستگاه است که البته این آمار، ظرفیت تولید ایران خودرو در عراق را در خود جای نداده است. در حالت تفکیکی، ظرفیت تولید سایپا در عراق ۲۰هزار دستگاه است و در سوریه نیز هر یک از دو شرکت ایرانی ظرفیت ۱۰هزار دستگاهی ایجاد کرده‌اند. طبق روایت وزارت صمت، سایت عراق ایران‌خودرو فعال است و ظرفیتی متغیر دارد. از جمله خودروهای تولیدی ایران خودرو در عراق، بابل و آریدو (نام‌های محلی عراق) هستند. سایپا نیز در عراق ظرفیت تولید پراید۱۳۱ را ایجاد کرده است؛ خودرویی که دیگر در کشور تولید نمی‌شود. ۱۰۰درصد سهام سایت عراق در اختیار شرکتی به نام «ابن البلد» است. سایپایی‌ها اما در سوریه نیز امکان تولید انواع خودروی سورای را دارند و مالکیت ۸۸درصد سهام این کارخانه را در دست دارند. اما سایت ایران‌خودرو در سوریه طبق روایت وزارت صمت، غیر فعال است. ایران‌خودرو در این سایت محصولاتی را با نام‌های محلی شامل شام، شمرا، پالیمرا و شهبا تولید می‌کرد.
در همسایگی ایران
اما دیگر سایت خارجی خودروسازان ایرانی در کشور آذربایجان واقع شده است که به ایران‌خودرو مربوط می‌شود. طبق روایت وزارت صمت، اگر خط تولید این سایت تکمیل شود، ظرفیت تیراژ آن به ۱۰هزار دستگاه خواهد رسید. وزارت صمت می‌گوید این سایت فعال است و دناپلاس، سمند و پارس اتومات را به تولید می‌رساند. طبق آخرین آمار موجود که مربوط به دو ماه ابتدایی امسال است، بنابر آمار اعلامی، طی دوماه ابتدایی امسال، ۴۸دستگاه سمند در سایت آذربایجان ایران‌خودرو به تولید رسیده است.
