چهار تحلیل از توافق بزرگ
هیچ‌یک از تحلیلگران مسائل، راهبردی و بین‌المللی فکر نمی‌کردند که مذاکرات در زمان کوتاهی به نتیجه سیاسی مورد نظر منجر شود. دور اول مذاکرات ظریف و اشتون در اواخر مهرماه ۹۲ برگزار شد و زمینه برگزاری دور دوم مذاکرات را در ۱۶ و ۱۷ آبان ۹۲ به وجود آورد. نتیجه بخشی راهبرد متوازن در سیاست هسته‌ای ایران
دکترابراهیم متقی*
۷ نوامبر ۲۰۱۳ نقطه عطف سیاست هسته‌ای ایران محسوب می‌شود. چند وزیر خارجه گروه ۱+۵ و کوفی عنان دبیرکل پیشین سازمان ملل در مراسم نهایی توافق هسته‌ای مشارکت کردند.
منابع خبری بر این اعتقادند که کاترین اشتون کمیساریای سیاست خارجی اتحادیه اروپا، میزبان مقامات عالی‌رتبه سیاسی قدرت‌های بزرگ برای حل موضوع اختلافات هسته‌ای ایران و قدرت‌های بزرگ است.
دکترابراهیم متقی*
۷ نوامبر ۲۰۱۳ نقطه عطف سیاست هسته‌ای ایران محسوب می‌شود. چند وزیر خارجه گروه ۱+۵ و کوفی عنان دبیرکل پیشین سازمان ملل در مراسم نهایی توافق هسته‌ای مشارکت کردند.
منابع خبری بر این اعتقادند که کاترین اشتون کمیساریای سیاست خارجی اتحادیه اروپا، میزبان مقامات عالی‌رتبه سیاسی قدرت‌های بزرگ برای حل موضوع اختلافات هسته‌ای ایران و قدرت‌های بزرگ است.
هیچ‌یک از تحلیلگران مسائل، راهبردی و بین‌المللی فکر نمی‌کردند که مذاکرات در زمان کوتاهی به نتیجه سیاسی مورد نظر منجر شود. دور اول مذاکرات ظریف و اشتون در اواخر مهرماه 92 برگزار شد و زمینه برگزاری دور دوم مذاکرات را در 16 و 17 آبان 92 به وجود آورد. نتیجه بخشی راهبرد متوازن در سیاست هسته‌ای ایران
دکترابراهیم متقی*
7 نوامبر 2013 نقطه عطف سیاست هسته‌ای ایران محسوب می‌شود. چند وزیر خارجه گروه 1+5 و کوفی عنان دبیرکل پیشین سازمان ملل در مراسم نهایی توافق هسته‌ای مشارکت کردند.
منابع خبری بر این اعتقادند که کاترین اشتون کمیساریای سیاست خارجی اتحادیه اروپا، میزبان مقامات عالی‌رتبه سیاسی قدرت‌های بزرگ برای حل موضوع اختلافات هسته‌ای ایران و قدرت‌های بزرگ است.
مذاکرات روز نخست در دو سطح برگزار شد. سطح اول مربوط به مذاکرات جمعی نماینده ایران با نمایندگان گروه 1+5 بوده است.در بعدازظهر 6 نوامبر مذاکرات وارد مرحله دو جانبه شد. نتایج حاصل از این مذاکرات زمینه را برای سفر مقامات عالی‌رتبه دیپلماتیک آمریکا و اروپا به وجود آورد. به این ترتیب مذاکرات ژنو را می‌توان همانند توافقات انجام شده در سعدآباد، گامی در جهت عادی‌سازی روابط ایران با کشورهای بزرگ در نظام بین‌الملل دانست. در مذاکرات سعدآباد، ایران تعلیق غنی‌سازی اورانیوم را پذیرفت.
در مذاکرات ژنو، کشورهای غربی با کاهش تحریم ایران موافقت کردند و این امر در ازای تعلیق ۲۰ درصدی انجام گرفته است. تعلیق ۲۰ درصدی به منزله آن است که فوردو باید خط تولید خود را تغییر داده و روند جدیدی در فعالیت‌های هسته‌ای در پیش گیرد. روندی که معطوف به کاهش غلظت اورانیوم غنی شده باشد. به این ترتیب اولین مرحله مذاکرات توانست نتایج سازنده‌ای را برای دو کشور ایجاد کند. از آنجا که ایران اراده سیاسی خود را برای محکوم‌سازی تولید سلاح هسته‌ای توسط هر کشور خاورمیانه‌ای بیان داشته است و از همه مهم‌تر آنکه فتوای هسته‌ای را به عنوان رویکرد مسلط ایران در موضوعات راهبردی مورد تاکید قرار داده است، بنابراین هیات دیپلماتیک جمهوری اسلامی توانست از الگوهای متقاعدسازی دوجانبه برای نیل به توافق استفاده کند.
مقامات وزارت خارجه ایران در بیان رویکرد جمهوری اسلامی بر این موضوع تاکید داشتند که از الگوی اعتمادسازی متقابل و توازن مرحله‌ای در ارتباط با فعالیت هسته‌ای بهره خواهند گرفت. این رویکرد به مفهوم آن بود که اعتمادسازی در حوزه فعالیت هسته‌ای ایران، ماهیت متقابل دارد، اگر ایران در روند تعلیق غنی‌سازی با غلظت 20 درصد درآید، باید جامعه جهانی حقوق هسته‌ای ایران را در ارتباط با غنی‌سازی 5 درصد مورد پذیرش قرار داده و تحریم‌های اعمال شده علیه ایران را کاهش دهد.
این امر به مفهوم اقدام متقابل در راستای تعلیق ۲۰ درصدی در برابر کاهش تحریم مرحله‌ای است.
اگر چه توافق 7 نوامبر اهمیت ویژه‌ای در شرایط اقتصادی ایران ایجاد می‌کند، اما طرح این موضوع از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است که آینده مذاکرات هسته‌ای به خصوص در ارتباط با پروتکل الحاقی چه شرایطی را خواهد داشت. ایران در سال 2005 پروتکل الحاقی 2+93 را مورد پذیرش قرار داد؛ به اما به دلیل اعمال تحریم‌های اقتصادی، ایران، اجرای این پروتکل را تا زمان پایان تحریم‌ها متوقف نمود.
انجام مذاکرات ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در اولین روزهای نوامبر ۲۰۱۳ و همچنین اظهارات آمانو، نشان می‌دهد که ایران سیاست راستی‌آزمایی را به موازات شفاف‌سازی به‌عنوان پشتوانه اعتمادسازی قرار داده است. اگرچه قرار است که کشورهای غربی، پول‌های بلوکه شده ایران را بازپرداخت کنند، اما معلوم نیست در این توافق چه میزان از دارایی‌های ایران که توسط بانک‌های آمریکا و کشورهای اروپایی بلوکه شده است، بازپرداخت می‌شوند. از سوی دیگر هنوز مشخص نیست که آیا پایان تحریم مقدم بر آزادسازی دارایی‌های ایران محسوب می‌شود یا اینکه در ابتدا کشورهای جهان غرب مبادرت به حذف موانع اقتصادی خواهند نمود؟نتایج حاصله از مذاکرات ژنو بیانگر آن است که این مذاکرات بدون توجه به اراده سیاسی مقامات عالی کشور به نتیجه مطلوب منجر نمی‌شد. در شرایط موجود، کشورهای غربی باید بتوانند فرآیندی را در دستور کار قرار دهند که منجر به اعتمادسازی متقابل در برابرالگوهای رفتاری ایران گردد. حقوق هسته‌ای ایران ایجاب می‌کند که نیازهای صنعتی، تکنیکی و آنچه مربوط به حوزه نیازهای ایران در زمینه انرژی است در داخل کشور تامین شود.این امر بخشی از الگوی معطوف به خودیاری کشورها در تامین منافع ملی است.
* مدیر گروه علوم سیاسی دانشگاه تهران
سونامی دیپلماتیک در ژنو
مهدی مطهرنیا*
توافق احتمالی ایران و گروه 1+5 یک واقعه مهم تاریخی در دیپلماسی است البته نه‌تنها در دیپلماسی ایران، بلکه توافقی تاریخی در دیپلماسی جهانی محسوب می‌شود و قاعده برد-برد را در چارچوب تحرکی معنادار بازتعریف خواهد کرد. روند مذاکرات ژنو و حضور وزرای امور خارجه کشورهای گوناگون از جمله آمریکا، فرانسه و انگلیس و آلمان در ژنو در حالی‌که اخیرا بنیامین نتانیاهو در یک فضای ملتهب با جان کری، وزیر خارجه آمریکا دیدار کرد، نشان‌دهنده آن است که در صورت امضای یک توافقنامه میان ایران و گروه 1+5، یک سونامی دیپلماتیک صورت خواهد پذیرفت. پیامدهای این توافق در منطقه در همگرایی‌های آشکار و واگرایی‌های پنهان نمود می‌یابد.
در این میان برخی کشورهای هارتلند نو یعنی خاورمیانه و نوهارتلند یعنی خلیج‌فارس گام به گام تلاش خواهند کرد، خود را از مسیر رویارویی با ایران خارج کنند. این کشورها اگرچه برخی همگرایی‌های محافظه کارانه آشکار بروز خواهند داد اما در چارچوب واگرایی‌های پنهان در صورت عدم تغییر سیاست منطقه ای ایران، مانع تراشی‌هایی جهت عملیاتی شدن توافقات به انجام خواهند رساند. از این رو می‌توان گفت کشورهایی مانند عربستان و حتی بعضی کشورهای غیرعرب منطقه هرگونه بازگشت ایران به نظام منطقه‌ای و بین‌المللی در چارچوب پذیرفته شده جهانی را به واقع در یک ارزیابی نادرست، محدود شدن قدرت بازیگری خود می‌دانند. چرا که ورود ایران قدرتمند به چارچوب نظام بین‌الملل با تاثیرگذاری‌های بالا برای کشورهای منطقه بر اساس یک محاسبه نه چندان دقیق محدود شدن قدرت بازیگری آنها محسوب می‌شود. لذا زمانی می‌توانیم این توافقات را به نتیجه رسیده و اثربخش بدانیم که توافقات از تعریف نظری خارج و در قالب اقدامات سازنده تعریف عملیاتی بپذیرند.
*کارشناس مسائل بین‌الملل
ادعاهای اسرائیل را نباید جدی گرفت
دکتر داود هرمیداس باوند*
از زمانی که دکتر حسن روحانی، رییس‌جمهور ایران، با تاکید بر سیاست تنش‌زدایی و گفت‌وگوی سازنده روی کار آمد، بسیاری از کشورهای جهان از انتخاب او استقبال کردند و برخی نیز ناخشنود شدند.
در گام بعدی نیز گفت‌وگوی تلفنی او با باراک اوباما، رئیس جمهور آمریکا، در نیویورک و احتمال پیشرفت در روند هسته‌ای، مساله‌ای بود که از یک سو موجبات خشنودی برخی کشورها را فراهم آورد و از دیگر سو با واکنش منفی یکسری دولت‌ها مواجه شد.
به عنوان نمونه رژیم صهیونیستی، عربستان، ترکیه، کویت، مصر و اردن به هیچ وجه از ظهور علائم بهبود در روابط واشنگتن- تهران خشنود نبوده و نیستند. این در حالی است که داخل ایران نیز برخی از جناح‌ها با وجود سکوت اولیه، اکنون به موضعگیریهایی نسبت به این مذاکرات و توافقات روی آورده‌اند. از جمله به این موضع آقای ظریف و دکتر روحانی که می‌گویند مذاکره باید برد-برد باشد، انتقاداتی وارد آوردند.
لذا در شرایطی که برخی گروه‌های داخلی با پیشبرد مذاکرات مخالف هستند در صورت موفقیت احتمالی در مذاکرات ژنو، هم شاهد بازتاب منطقه‌ای و هم انعکاس داخلی خواهیم بود. البته ناگفته نماند که مردم ایران خواهان تعامل در گفت‌وگوهای هسته‌ای و حل این مشکل هستند بنابراین اگر پیشرفتی در این راستا حاصل شود، اکثر مردم ایران خشنود خواهند شد. همچنین اگر توافقی در مذاکرات هسته‌ای حاصل شود این مساله موجب می‌شود که موضع ایران در رابطه با سوریه نیز بیش از پیش تقویت شود.
در این شرایط، مخالفان رییس‌جمهور سوریه که تاکنون از هر روشی برای سرنگونی وی بهره جسته اند از تجهیز مخالفان گرفته تا حمایت از حمله نظامی، بدون شک از افزایش قدرت ایران و تقویت موضع اش در قبال سوریه ناخشنود خواهند شد. پیشرفت ایران در مسئله هسته‌ای باعث ایجاد یک همسویی در مساله سوریه نیز می‌شود. در رابطه با موضع گیری‌های اخیر اسرائیل و برخی اظهارنظرهای بنیامین نتانیاهو، پیرامون توافقات اخیر باید توجه داشت که نباید در این رابطه، ادعاهای اسرائیل را جدی گرفت.
اکنون آمریکا برای اینکه اسرائیل را راضی کند، گفته تمام احتمالات و گزینه‌ها همچنان روی میز است.
این در حالی است که اگر توافقی صورت بگیرد، بازرسی‌های آژانس از مراکز هسته‌ای ایران تشدید می‌شود و این مسئله به نفع اسرائیل است. اگر اکنون شاهد موضع گیری‌های اسرائیل هستیم به این خاطر است که این رژیم می‌خواهد در میانه راه با مخالفت‌هایش امتیازهای بیشتری از آمریکا بگیرد. در شرایط کنونی، اگر توافقی حاصل شود، شاهد یک پروسه پیچیده جهت لغو تحریم‌ها خواهیم بود.
چون تحریم‌های یک جانبه آمریکا، سه نوع است؛ یک نوع که در اختیار رییس‌جمهور است نوع دوم با تصویب کنگره است اما رییس جمهور نیز در رابطه با آنها آزادی عمل دارد اما نوع سوم که باز تصویب کنگره است از اختیار عمل رییس‌جمهور خارج است. لذا اگر توافقی صورت بگیرد، باراک اوباما در وهله نخست تنها می‌تواند تحریم‌هایی را که در اختیارش است، لغو کند.
تحریم‌هایی که تحت قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل صادر شده‌اند نیز تنها در صورت صدور قطعنامه‌های جدید برداشته می‌شوند که این پروسه نیز زمانبر و گام به گام است.
در نهایت اکنون که مذاکرات ژنو وارد مراحل تازه و امیدبخشی شده است، همگان باید به این مذاکرات خوش بین باشیم و امید می‌رود که با وجود برخی موانع داخلی و خارجی این دور از مذاکرات نتیجه بخش باشد.
*استاد حقوق و روابط بین الملل
بهبود رابطه با غرب در عین حفظ رابطه با چین و روسیه
حسن بهشتی پور*
اکنون که اخبار و گزارش‌ها از توافق احتمالی میان ایران و گروه 1+5 در ژنو حکایت دارد، موضع روسیه و چین در برابر چنین موقعیتی حائز اهمیت است. پیرامون این موضوع، 2 نظر وجود دارد؛ برخی معتقدند روسیه و چین از توافق هسته‌ای ایران استقبال خواهند کرد؛ زیرا اگر تحریم‌ها لغو شود این دو کشور با دست بازتری می‌توانند مبادلات اقتصادی داشته باشند.
ضمن اینکه کاهش تنش با کشورهای غربی موجب می‌شود آنها راحت‌تر رابطه‌شان با ایران را گسترش دهند. از دیگر سو نظر دیگری نیز وجود دارد؛ مبنی‌بر اینکه شاید روسیه و چین از این توافق خیلی خشنود نشوند، زیرا این دو کشور تاکنون از تحریم‌های وضع شده علیه ایران سود هنگفتی برده‌اند؛ به ویژه که چین بالای ۵۰ میلیارد دلار با ایران روابط تجاری دارد و در پی تحریم‌ها بعضا دست به گران فروشی و بلوکه کردن پول‌های ایران زده است؛ بنابراین چین از قبل تحریم‌ها سود زیادی برده است. این در حالی است که با لغو تحریم‌ها، از یک سو چین باید پول‌های بلوکه شده ایران را بازگرداند و از دیگر سو ایران در برابر این دو کشور دستش بازتر خواهد شد و می‌تواند خواسته‌های بیشتری را مطرح کند، اما باید توجه داشت اگر روابط ایران با غرب بهبود پیدا کند به معنای تضعیف رابطه با روسیه و چین نیست، زیرا ایران باید برای افزایش قدرت بازیگری‌اش ضمن تلاش برای بهبود رابطه با غرب، رابطه با چین و روسیه را نیز حفظ کند؛ بنابراین این توازن مثبت می‌تواند دست ایران را باز کند تا بهتر منافع ملی‌اش را تامین کند. در نهایت در روسیه یک دیدگاه واحد نسبت به ایران وجود ندارد، اما در دوره جدید ریاست‌جمهوری ولادیمیر پوتین شاهد هستیم که وی در جهت بنیان گذاشتن یک رابطه خوب با ایران در تلاش است و در این دوره، روابط روسیه و ایران با دوره‌های پیشین قابل مقایسه نیست. همچنین در شرایط فعلی مسکو و تهران در رابطه با حوزه خاورمیانه نیز همگرایی بیشتری پیدا کرده‌اند؛ بنابراین انتظار می‌رود این رویه و سیاست روسیه در قبال ایران حداقل تا پایان دوره ریاست‌جمهوری پوتین تداوم یابد.
*متخصص امور روسیه
دکترابراهیم متقی*
7 نوامبر 2013 نقطه عطف سیاست هسته‌ای ایران محسوب می‌شود. چند وزیر خارجه گروه 1+5 و کوفی عنان دبیرکل پیشین سازمان ملل در مراسم نهایی توافق هسته‌ای مشارکت کردند.
منابع خبری بر این اعتقادند که کاترین اشتون کمیساریای سیاست خارجی اتحادیه اروپا، میزبان مقامات عالی‌رتبه سیاسی قدرت‌های بزرگ برای حل موضوع اختلافات هسته‌ای ایران و قدرت‌های بزرگ است.
مذاکرات روز نخست در دو سطح برگزار شد. سطح اول مربوط به مذاکرات جمعی نماینده ایران با نمایندگان گروه 1+5 بوده است.در بعدازظهر 6 نوامبر مذاکرات وارد مرحله دو جانبه شد. نتایج حاصل از این مذاکرات زمینه را برای سفر مقامات عالی‌رتبه دیپلماتیک آمریکا و اروپا به وجود آورد. به این ترتیب مذاکرات ژنو را می‌توان همانند توافقات انجام شده در سعدآباد، گامی در جهت عادی‌سازی روابط ایران با کشورهای بزرگ در نظام بین‌الملل دانست. در مذاکرات سعدآباد، ایران تعلیق غنی‌سازی اورانیوم را پذیرفت.
در مذاکرات ژنو، کشورهای غربی با کاهش تحریم ایران موافقت کردند و این امر در ازای تعلیق ۲۰ درصدی انجام گرفته است. تعلیق ۲۰ درصدی به منزله آن است که فوردو باید خط تولید خود را تغییر داده و روند جدیدی در فعالیت‌های هسته‌ای در پیش گیرد. روندی که معطوف به کاهش غلظت اورانیوم غنی شده باشد. به این ترتیب اولین مرحله مذاکرات توانست نتایج سازنده‌ای را برای دو کشور ایجاد کند. از آنجا که ایران اراده سیاسی خود را برای محکوم‌سازی تولید سلاح هسته‌ای توسط هر کشور خاورمیانه‌ای بیان داشته است و از همه مهم‌تر آنکه فتوای هسته‌ای را به عنوان رویکرد مسلط ایران در موضوعات راهبردی مورد تاکید قرار داده است، بنابراین هیات دیپلماتیک جمهوری اسلامی توانست از الگوهای متقاعدسازی دوجانبه برای نیل به توافق استفاده کند.
مقامات وزارت خارجه ایران در بیان رویکرد جمهوری اسلامی بر این موضوع تاکید داشتند که از الگوی اعتمادسازی متقابل و توازن مرحله‌ای در ارتباط با فعالیت هسته‌ای بهره خواهند گرفت. این رویکرد به مفهوم آن بود که اعتمادسازی در حوزه فعالیت هسته‌ای ایران، ماهیت متقابل دارد، اگر ایران در روند تعلیق غنی‌سازی با غلظت 20 درصد درآید، باید جامعه جهانی حقوق هسته‌ای ایران را در ارتباط با غنی‌سازی 5 درصد مورد پذیرش قرار داده و تحریم‌های اعمال شده علیه ایران را کاهش دهد.
این امر به مفهوم اقدام متقابل در راستای تعلیق ۲۰ درصدی در برابر کاهش تحریم مرحله‌ای است.
اگر چه توافق 7 نوامبر اهمیت ویژه‌ای در شرایط اقتصادی ایران ایجاد می‌کند، اما طرح این موضوع از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است که آینده مذاکرات هسته‌ای به خصوص در ارتباط با پروتکل الحاقی چه شرایطی را خواهد داشت. ایران در سال 2005 پروتکل الحاقی 2+93 را مورد پذیرش قرار داد؛ به اما به دلیل اعمال تحریم‌های اقتصادی، ایران، اجرای این پروتکل را تا زمان پایان تحریم‌ها متوقف نمود.
انجام مذاکرات ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در اولین روزهای نوامبر ۲۰۱۳ و همچنین اظهارات آمانو، نشان می‌دهد که ایران سیاست راستی‌آزمایی را به موازات شفاف‌سازی به‌عنوان پشتوانه اعتمادسازی قرار داده است. اگرچه قرار است که کشورهای غربی، پول‌های بلوکه شده ایران را بازپرداخت کنند، اما معلوم نیست در این توافق چه میزان از دارایی‌های ایران که توسط بانک‌های آمریکا و کشورهای اروپایی بلوکه شده است، بازپرداخت می‌شوند. از سوی دیگر هنوز مشخص نیست که آیا پایان تحریم مقدم بر آزادسازی دارایی‌های ایران محسوب می‌شود یا اینکه در ابتدا کشورهای جهان غرب مبادرت به حذف موانع اقتصادی خواهند نمود؟نتایج حاصله از مذاکرات ژنو بیانگر آن است که این مذاکرات بدون توجه به اراده سیاسی مقامات عالی کشور به نتیجه مطلوب منجر نمی‌شد. در شرایط موجود، کشورهای غربی باید بتوانند فرآیندی را در دستور کار قرار دهند که منجر به اعتمادسازی متقابل در برابرالگوهای رفتاری ایران گردد. حقوق هسته‌ای ایران ایجاب می‌کند که نیازهای صنعتی، تکنیکی و آنچه مربوط به حوزه نیازهای ایران در زمینه انرژی است در داخل کشور تامین شود.این امر بخشی از الگوی معطوف به خودیاری کشورها در تامین منافع ملی است.
* مدیر گروه علوم سیاسی دانشگاه تهران
سونامی دیپلماتیک در ژنو
مهدی مطهرنیا*
توافق احتمالی ایران و گروه 1+5 یک واقعه مهم تاریخی در دیپلماسی است البته نه‌تنها در دیپلماسی ایران، بلکه توافقی تاریخی در دیپلماسی جهانی محسوب می‌شود و قاعده برد-برد را در چارچوب تحرکی معنادار بازتعریف خواهد کرد. روند مذاکرات ژنو و حضور وزرای امور خارجه کشورهای گوناگون از جمله آمریکا، فرانسه و انگلیس و آلمان در ژنو در حالی‌که اخیرا بنیامین نتانیاهو در یک فضای ملتهب با جان کری، وزیر خارجه آمریکا دیدار کرد، نشان‌دهنده آن است که در صورت امضای یک توافقنامه میان ایران و گروه 1+5، یک سونامی دیپلماتیک صورت خواهد پذیرفت. پیامدهای این توافق در منطقه در همگرایی‌های آشکار و واگرایی‌های پنهان نمود می‌یابد.
در این میان برخی کشورهای هارتلند نو یعنی خاورمیانه و نوهارتلند یعنی خلیج‌فارس گام به گام تلاش خواهند کرد، خود را از مسیر رویارویی با ایران خارج کنند. این کشورها اگرچه برخی همگرایی‌های محافظه کارانه آشکار بروز خواهند داد اما در چارچوب واگرایی‌های پنهان در صورت عدم تغییر سیاست منطقه ای ایران، مانع تراشی‌هایی جهت عملیاتی شدن توافقات به انجام خواهند رساند. از این رو می‌توان گفت کشورهایی مانند عربستان و حتی بعضی کشورهای غیرعرب منطقه هرگونه بازگشت ایران به نظام منطقه‌ای و بین‌المللی در چارچوب پذیرفته شده جهانی را به واقع در یک ارزیابی نادرست، محدود شدن قدرت بازیگری خود می‌دانند. چرا که ورود ایران قدرتمند به چارچوب نظام بین‌الملل با تاثیرگذاری‌های بالا برای کشورهای منطقه بر اساس یک محاسبه نه چندان دقیق محدود شدن قدرت بازیگری آنها محسوب می‌شود. لذا زمانی می‌توانیم این توافقات را به نتیجه رسیده و اثربخش بدانیم که توافقات از تعریف نظری خارج و در قالب اقدامات سازنده تعریف عملیاتی بپذیرند.
*کارشناس مسائل بین‌الملل
ادعاهای اسرائیل را نباید جدی گرفت
دکتر داود هرمیداس باوند*
از زمانی که دکتر حسن روحانی، رییس‌جمهور ایران، با تاکید بر سیاست تنش‌زدایی و گفت‌وگوی سازنده روی کار آمد، بسیاری از کشورهای جهان از انتخاب او استقبال کردند و برخی نیز ناخشنود شدند.
در گام بعدی نیز گفت‌وگوی تلفنی او با باراک اوباما، رئیس جمهور آمریکا، در نیویورک و احتمال پیشرفت در روند هسته‌ای، مساله‌ای بود که از یک سو موجبات خشنودی برخی کشورها را فراهم آورد و از دیگر سو با واکنش منفی یکسری دولت‌ها مواجه شد.
به عنوان نمونه رژیم صهیونیستی، عربستان، ترکیه، کویت، مصر و اردن به هیچ وجه از ظهور علائم بهبود در روابط واشنگتن- تهران خشنود نبوده و نیستند. این در حالی است که داخل ایران نیز برخی از جناح‌ها با وجود سکوت اولیه، اکنون به موضعگیریهایی نسبت به این مذاکرات و توافقات روی آورده‌اند. از جمله به این موضع آقای ظریف و دکتر روحانی که می‌گویند مذاکره باید برد-برد باشد، انتقاداتی وارد آوردند.
لذا در شرایطی که برخی گروه‌های داخلی با پیشبرد مذاکرات مخالف هستند در صورت موفقیت احتمالی در مذاکرات ژنو، هم شاهد بازتاب منطقه‌ای و هم انعکاس داخلی خواهیم بود. البته ناگفته نماند که مردم ایران خواهان تعامل در گفت‌وگوهای هسته‌ای و حل این مشکل هستند بنابراین اگر پیشرفتی در این راستا حاصل شود، اکثر مردم ایران خشنود خواهند شد. همچنین اگر توافقی در مذاکرات هسته‌ای حاصل شود این مساله موجب می‌شود که موضع ایران در رابطه با سوریه نیز بیش از پیش تقویت شود.
در این شرایط، مخالفان رییس‌جمهور سوریه که تاکنون از هر روشی برای سرنگونی وی بهره جسته اند از تجهیز مخالفان گرفته تا حمایت از حمله نظامی، بدون شک از افزایش قدرت ایران و تقویت موضع اش در قبال سوریه ناخشنود خواهند شد. پیشرفت ایران در مسئله هسته‌ای باعث ایجاد یک همسویی در مساله سوریه نیز می‌شود. در رابطه با موضع گیری‌های اخیر اسرائیل و برخی اظهارنظرهای بنیامین نتانیاهو، پیرامون توافقات اخیر باید توجه داشت که نباید در این رابطه، ادعاهای اسرائیل را جدی گرفت.
اکنون آمریکا برای اینکه اسرائیل را راضی کند، گفته تمام احتمالات و گزینه‌ها همچنان روی میز است.
این در حالی است که اگر توافقی صورت بگیرد، بازرسی‌های آژانس از مراکز هسته‌ای ایران تشدید می‌شود و این مسئله به نفع اسرائیل است. اگر اکنون شاهد موضع گیری‌های اسرائیل هستیم به این خاطر است که این رژیم می‌خواهد در میانه راه با مخالفت‌هایش امتیازهای بیشتری از آمریکا بگیرد. در شرایط کنونی، اگر توافقی حاصل شود، شاهد یک پروسه پیچیده جهت لغو تحریم‌ها خواهیم بود.
چون تحریم‌های یک جانبه آمریکا، سه نوع است؛ یک نوع که در اختیار رییس‌جمهور است نوع دوم با تصویب کنگره است اما رییس جمهور نیز در رابطه با آنها آزادی عمل دارد اما نوع سوم که باز تصویب کنگره است از اختیار عمل رییس‌جمهور خارج است. لذا اگر توافقی صورت بگیرد، باراک اوباما در وهله نخست تنها می‌تواند تحریم‌هایی را که در اختیارش است، لغو کند.
تحریم‌هایی که تحت قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل صادر شده‌اند نیز تنها در صورت صدور قطعنامه‌های جدید برداشته می‌شوند که این پروسه نیز زمانبر و گام به گام است.
در نهایت اکنون که مذاکرات ژنو وارد مراحل تازه و امیدبخشی شده است، همگان باید به این مذاکرات خوش بین باشیم و امید می‌رود که با وجود برخی موانع داخلی و خارجی این دور از مذاکرات نتیجه بخش باشد.
*استاد حقوق و روابط بین الملل
بهبود رابطه با غرب در عین حفظ رابطه با چین و روسیه
حسن بهشتی پور*
اکنون که اخبار و گزارش‌ها از توافق احتمالی میان ایران و گروه 1+5 در ژنو حکایت دارد، موضع روسیه و چین در برابر چنین موقعیتی حائز اهمیت است. پیرامون این موضوع، 2 نظر وجود دارد؛ برخی معتقدند روسیه و چین از توافق هسته‌ای ایران استقبال خواهند کرد؛ زیرا اگر تحریم‌ها لغو شود این دو کشور با دست بازتری می‌توانند مبادلات اقتصادی داشته باشند.
ضمن اینکه کاهش تنش با کشورهای غربی موجب می‌شود آنها راحت‌تر رابطه‌شان با ایران را گسترش دهند. از دیگر سو نظر دیگری نیز وجود دارد؛ مبنی‌بر اینکه شاید روسیه و چین از این توافق خیلی خشنود نشوند، زیرا این دو کشور تاکنون از تحریم‌های وضع شده علیه ایران سود هنگفتی برده‌اند؛ به ویژه که چین بالای ۵۰ میلیارد دلار با ایران روابط تجاری دارد و در پی تحریم‌ها بعضا دست به گران فروشی و بلوکه کردن پول‌های ایران زده است؛ بنابراین چین از قبل تحریم‌ها سود زیادی برده است. این در حالی است که با لغو تحریم‌ها، از یک سو چین باید پول‌های بلوکه شده ایران را بازگرداند و از دیگر سو ایران در برابر این دو کشور دستش بازتر خواهد شد و می‌تواند خواسته‌های بیشتری را مطرح کند، اما باید توجه داشت اگر روابط ایران با غرب بهبود پیدا کند به معنای تضعیف رابطه با روسیه و چین نیست، زیرا ایران باید برای افزایش قدرت بازیگری‌اش ضمن تلاش برای بهبود رابطه با غرب، رابطه با چین و روسیه را نیز حفظ کند؛ بنابراین این توازن مثبت می‌تواند دست ایران را باز کند تا بهتر منافع ملی‌اش را تامین کند. در نهایت در روسیه یک دیدگاه واحد نسبت به ایران وجود ندارد، اما در دوره جدید ریاست‌جمهوری ولادیمیر پوتین شاهد هستیم که وی در جهت بنیان گذاشتن یک رابطه خوب با ایران در تلاش است و در این دوره، روابط روسیه و ایران با دوره‌های پیشین قابل مقایسه نیست. همچنین در شرایط فعلی مسکو و تهران در رابطه با حوزه خاورمیانه نیز همگرایی بیشتری پیدا کرده‌اند؛ بنابراین انتظار می‌رود این رویه و سیاست روسیه در قبال ایران حداقل تا پایان دوره ریاست‌جمهوری پوتین تداوم یابد.
*متخصص امور روسیه
ارسال نظر