دنیای اقتصاد- حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی در دومین نشست اندیشه‌های راهبردی در جمهوری اسلامی، با موضوع «عدالت»، با تاکید بر ضرورت تلاش جدی و تضارب آرای اندیشمندان و متفکران برای دستیابی به نظریه اسلامی ناب در باب عدالت، کارهای انجام شده برای تحقق عدالت اجتماعی را در سه دهه اخیر خوب ارزیابی کردند؛ اما افزودند: وضع فعلی، مطلقا راضی کننده نیست؛ چرا که نظام اسلامی به دنبال اجرای حداکثر عدالت و تحقق کامل عدالت به مفهوم یک ارزش مطلق و همگانی است. رهبر معظم انقلاب اسلامی در دومین نشست اندیشه‌های راهبردی:

وضع فعلی عدالت راضی‌کننده نیست

دومین نشست اندیشه‌های راهبردی در جمهوری اسلامی، صبح دیروز با موضوع «عدالت» و با هم اندیشی و تبادل نظر رهبر معظم انقلاب و ده‌ها نفر از اندیشمندان، متفکران، استادان و محققان دانشگاهی و حوزوی برگزار شد.

در این نشست ۴ ساعته، ابتدا ۱۰ نفر از صاحب‌نظران و نخبگان در دو بخش نظری و کاربردی دیدگاه‌های خود را درباره «مبانی، مفاهیم، ابعاد، کارکردها و ضرورت‌های عدالت» بیان کردند.

اولین نشست اندیشه‌های راهبردی در جمهوری اسلامی، آذر ماه سال گذشته با موضوع الگوی اسلامی - ایرانی پیشرفت برگزار شده بود.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی در این هم اندیشی راهبردی، با تاکید بر ضرورت تلاش جدی و تضارب آرای اندیشمندان و متفکران برای دستیابی به نظریه اسلامی ناب در باب عدالت، کارهای انجام شده برای تحقق عدالت اجتماعی را در سه دهه اخیر خوب ارزیابی کردند؛ اما افزودند: وضع فعلی، مطلقا راضی کننده نیست؛ چرا که نظام اسلامی به دنبال اجرای حداکثر عدالت و تحقق کامل عدالت به مفهوم یک ارزش مطلق و همگانی است.

ایشان، مطالب مطرح شده در این هم‌اندیشی را پرمغز و مفید دانستند و خاطرنشان کردند: نشست امروز، تنها یک آغاز بود و امیدواریم مبحث عدالت با استفاده از ظرفیت گسترده صاحب‌نظران سراسر کشور، به گفتمانی نخبگانی تبدیل شود و با استمرار و پیگیری شایسته، به سرانجامی مبارک برسد.

ایشان، عدالت را دغدغه همیشگی بشر دانستند و با اشاره به ورود متفکران و اندیشمندان تاریخ بشر به این مقوله خاطرنشان کردند بررسی دقیق نشان می‌دهد که با وجود نظریه پردازی‌های مختلف اندیشمندان در مبحث عدالت، نقش ادیان الهی در این مقوله، بی‌نظیر و استثنایی بوده است.

رهبر انقلاب اسلامی، با استناد به قرآن مجید، عدالت را هدف اصلی ادیان برشمردند و افزودند: عدالت، هدف نظام‌سازی اجتماعی ادیان و حرکت بشر در چارچوب دین بوده است و این اهتمام جدی به عدالت، در هیچ مکتب بشری یافت نمی‌شود.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در تبیین بیشتر تفاوت عدالت در «نگاه ادیان و مکاتب بشری» خاطرنشان کردند: انبیا علاوه بر تبیین عدالت، برای تحقق آن، عملا با طاغوت‌ها و ستمگران وارد پیکار می‌شدند و در معارضه ظالم و مظلوم، همیشه در جبهه مظلومان بوده‌اند؛ اما نظریه‌پردازان فقط در حد حرف و کلام به «عدالت» پرداخته‌اند.

ایشان، اعتقاد همه ادیان الهی به منتهی شدن تاریخ بشر به دوران مبتنی بر عدل را سومین «تفاوت «عدالت» در ادیان الهی و مکاتب بشری» دانستند و افزودند: ادیان الهی در نگاه به مبدا خلقت هستی و بشر - در مسیر حرکت تاریخی ملت‌ها و در تبیین پایان این مسیر؛ یعنی معاد، همواره بر عنصر عدالت تاکید کرده‌اند که این مساله‌ای استثنایی و بی‌نظیر است.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای افزودند: براساس همین نگاه دینی بود که «عدالت» در انقلاب اسلامی نیز از همان آغاز، جایگاهی بی نظیر یافت و در شعارهای ملت - قانون اساسی - سخنان و دیدگاه‌های امام خمینی (رض) و دوران‌های مختلف حیات سی و دو ساله جمهوری اسلامی، به عنوان یک ارزش مطلق مورد تاکید قرار گرفت.

رهبر انقلاب اسلامی، عدالت را سرلوحه دغدغه‌های همیشگی نظام اسلامی دانستند و با اشاره به کارهای فراوان و گسترده‌ای که پس از انقلاب برای تحقق عدالت اجتماعی انجام شده افزودند: این کارهای خوب، راضی‌کننده نیست؛ چرا که ما براساس نگاه اسلامی، تحقق کامل عدالت و محو هرگونه ظلم را هدف قرار داده‌ایم که برای پرکردن فاصله وسیع وضع موجود و تحقق عدالت اجتماعی، باید تلاش مستمر، جدی و همه جانبه انجام داد.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای با اشاره به توجه امروز نظام اسلامی برای دستیابی به نظریه اسلامی ناب در مقوله عدالت افزودند: تا امروز نیز شناخت و تعاریف اجمالی از عدالت وجود داشته است، اما باید تلاش کنیم عدالت به گفتمانی زنده و همیشه حاضر در صحنه‌های مختلف کشور تبدیل شود و در میان نخبگان - مسوولان - مردم و به‌خصوص نسل جوان همواره به عنوان یک مساله اصلی مطرح باشد.

ایشان در تبیین بیشتر اهداف برگزاری نشست اندیشه‌های راهبردی درباره عدالت افزودند: برای کاهش فاصله کنونی تا تحقق حداکثری عدالت، باید به روش‌ها و راهکارهای جدید و مؤثر دست پیدا کنیم که این مساله نیز به هم اندیشی متفکران نیاز دارد.

رهبر انقلاب اسلامی دوران آزمون و خطا را در مقوله عدالت، دورانی سپری شده دانستند و تاکید کردند: در سه دهه اخیر در موارد زیادی، در باب عدالت به‌صورت آزمون و خطا عمل کرده‌ایم اما از این پس باید، براساس تعاریف و روش‌های متقن حرکت کنیم.

رهبر انقلاب اسلامی، حرکت کشور در مسیر پیشرفت‌های سریع و جهشی را یکی دیگر از عوامل ضرورت توجه بیشتر به مقوله عدالت برشمردند و افزودند: ادامه این حرکت پرشتاب، نیازمند تصمیم‌گیری‌های بزرگ است و اگر در این تصمیم‌گیری‌ها از عنصر عدالت و «ارتباط عدالت و پیشرفت» غفلت شود، خسارات فراوانی به بار خواهد آمد.

ایشان در ادامه سخنانشان با تمرکز بر مبحث نظری عدالت، افزودند: هدف ما رسیدن به نظریه اسلامی ناب و خالص در باب عدالت است که برای دستیابی به این هدف بسیار مهم، باید با نگاه متجددانه و نوآورانه، به منابع اسلامی رجوع کنیم و با استفاده از متدها و فنون خاص این کار، نظریه اسلامی خالص را در مقوله عدالت استخراج کنیم.

ایشان در همین زمینه تاکید کردند: در دستیابی به نظریه اسلامی عدالت باید از التقاط و هرگونه مونتاژ نظریه‌های دیگر به‌شدت پرهیز کرد و با مراجعه به منابع اصیل اسلامی، این نظریه را استخراج نمود.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، تعریف عدالت را در هر مکتب مبتنی بر پایه‌های هستی‌شناسی آن مکتب دانستند و افزودند: به همین علت نباید در شناخت نظریه اسلامی عدالت، از مکاتب دیگر، استفاده کرد.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای با اشاره به تفاوت عمیق نگاه اسلام و مکاتب بشری به عدالت افزودند: عدالت در اسلام، ناشی از حق است و عدالت‌ورزی یک وظیفه الهی محسوب می‌شود در حالی‌که در مکاتب بشری، این نگاه وجود ندارد.

رهبر انقلاب اسلامی، تعدد و تضارب آرا را نیازی واقعی در روند دستیابی به نظریه اسلامی ناب در باب عدالت دانستند و افزودند: نباید کسی تصور کند که در این مقوله، با نوعی پیش‌داوری می‌خواهیم به برداشتی که در ذهنمان است برسیم بلکه باید تلاش کنیم در پرتو تضارب آرا و نشاط علمی، به آنچه حق و صحیح است دست یابیم.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای تاکید کردند: حتی پس از دستیابی به نظریه اسلامی خالص در باب عدالت، تضارب آرا در این زمینه باید همواره ادامه داشته باشد.

ایشان افزودند: در این مقطع در واقع باید تلاش کرد به یک جمع‌بندی قوی - متقن، مستدل و منسجم در باب عدالت دست یافت تا برنامه‌های درازمدت با اتکا به آنها تدوین شود.

رهبر انقلاب اسلامی افزودند: پس از این جمع‌بندی نیز باید پژوهش‌های جدیدی به‌ویژه در مباحث کاربردی و روش‌های اجرای نظریه صورت گیرد که در این زمینه می‌توانیم از تجربیات مفید دیگران نیز استفاده کنیم.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، ایجاد رشته عدالت پژوهی در حوزه و دانشگاه را، نوعی سرمایه‌گذاری مفید برای ایجاد و تقویت گفتمان عدالت و تربیت نیروهای توانمند دانستند و افزودند: یکی دیگر از کارهای مهم نظری، یافتن شاخص برای اندازه‌گیری میزان تحقق عدالت اجتماعی است.

ایشان خاطرنشان کردند: برخی شاخص‌های مطرح در نظریه‌های غربی در شرایط خاص قابل استفاده است، اما بسیاری از آنها ناقص یا کلا غلط است، بنابراین باید شاخص‌هایی مستقل برای تحقق عدالت از دیدگاه اسلام تعریف شود.

رهبر انقلاب اسلامی، توجه مجلس و شورای نگهبان را به مقوله عدالت در هر نوع قانون‌گذاری، از کارهای ضروری برشمردند و افزودند: در عرصه عمل باید برای اجرای عدالت اجتماعی کارهای فراوان انجام شود.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در پایان سخنانشان، اعتقاد به مبدا و معاد را در مساله عدالت، دارای نقشی اساسی خواندند و افزودند: اعتقاد به معاد و باور داشتن تجسم اعمال در قیامت، موجب نیرو و نشاط عدالت خواهانه می‌شود و در واقع نمی‌توان در جامعه‌ای که اعتقاد به مبدا و معاد وجود ندارد، عدالت حقیقی را مستقر کرد.

ایشان، تلاش هر فرد برای اجرای عدالت درباره خود را نکته مهم دیگری در مقوله عدالت خواندند و افزودند: نگاه عادلانه هر فرد به خود، موجب دوری از گناه و ایجاد حالت خضوع و خشوع در مقابل پروردگار می‌شود و این مساله به ایجاد عدالت اجتماعی نیز کمک می‌کند.

اولین سخنران این نشست راهبردی در بخش دیدگاه‌های نظری، دکتر حسین عیوض‌لو، استادیار دانشگاه امام صادق (ع) بود. دکتر عیوض‌لو با ارائه دیدگاه‌های خود درباره «مفاهیم و معیارهای عدالت اجتماعی و اقتصادی در چارچوب الگوی اسلامی - ایرانی پیشرفت» گفت: عدالت اجتماعی به معنای آن است که هرکس در جامعه بتواند پاداش متناسب با شایستگی‌ها و تلاش خود را دریافت کند.

این استاد دانشگاه حق برخورداری برابر از منابع و ثروت‌های عمومی، سهم بری براساس میزان مشارکت در تولید و قرار گرفتن اموال در موضع صحیح را معیارها و قواعد عدالت از دیدگاه اسلام خواند.

حجت‌الاسلام ابوالقاسم علیدوست، عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، اندیشمند دیگری بود که در دومین نشست اندیشه‌های راهبردی به تشریح ابعاد عدالت به عنوان «یک سند، قاعده، رویکرد و گفتمان عام در کشف و اجرای احکام اسلام» پرداخت.

این استاد حوزه و دانشگاه گفت: با عدالت نمی‌توان کج‌دار و مریز برخورد کرد، بلکه باید با این مفهوم بنیادی، برخوردی روشمند انجام داد تا به یک گفتمان عام تبدیل شود.

حجت الاسلام علیدوست، عدالت را یک قاعده در فقه دانست و افزود: در فهم دلایل و استنباط احکام، باید عدالت را به عنوان یک رویکرد مورد توجه قرار داد و در اجرای احکام نیز، عدالت را، گفتمان حاکم بر رفتار و گفتار مسوولان و کارگزاران قرار داد.

سومین سخنران دومین نشست اندیشه‌های راهبردی، دکتر فهیمه فرهمندپور، استادیار دانشگاه تهران بود. دکتر فرهمندپور تحت عنوان «اقتضائات و ملاحظات عدالت جنسیتی با رویکرد دینی» گفت: عدالت را نباید تقسیم کمّی فرصت‌ها و مشاغل در نظر گرفت، بلکه در برداشت صحیح از عدالت، تفاوت‌های طبیعی زن و مرد پذیرفته می‌شود.

وی افزود: برای ایجاد عدالت به‌ویژه در مشاغل تخصصی باید شایسته سالاری مورد توجه کامل قرار گیرد و در الگوی اشتغال فارغ‌التحصیلان دانشگاهی تجدید نظر شود.

ایجاد عرصه‌هایی غیر از ورود به دانشگاه برای تامین نیازهای روانی، علمی و شخصیتی زنان و دختران از دیگر پیشنهادهای خانم فرهمندپور بود.

حجت‌الاسلام سیدعباس نبوی، مدرس حوزه و دانشگاه به عنوان سخنران بعدی، با اشاره به فرمان و امر مکرر پروردگار در قرآن کریم برای اقامه عدل و قسط گفت: باید ضمن نظریه پردازی در مقوله عدالت، شاخص‌های قابل اندازه گیری نیز ارائه داد.

حجت‌الاسلام نبوی، برابری در فرصت‌ها، رشد ظرفیت‌ها و به‌کارگیری توانمندی‌ها را سه شاخص مهم عدالت اجتماعی دانست و افزود: باید عدالت اجتماعی را به عنوان بنیان قواعد اجتماعی، راهبرد اصلی «برنامه‌های توسعه» - و مبنای رشد فرهنگ عمومی مورد توجه قرار داد که متاسفانه نهادهای متولی فرهنگ عمومی به این مساله کم‌توجهند و رهبری و جنبش دانشجویی پیگیر مقوله عدالت اجتماعی هستند.

این مدرس حوزه و دانشگاه تاکید کرد: در الگوی اسلامی - ایرانی پیشرفت، عدالت اجتماعی، «کلان راهبردی» است که باید در همه عرصه‌ها مورد توجه کامل قرار گیرد.

پنجمین سخنران هم اندیشی، دکتر سید محمد میر سِندُسی استادیار دانشگاه امام حسین بود. دکتر میر سندسی با اشاره به مبانی دو نظریه غالب در بحث عدالت یعنی شایستگی و نیاز گفت: در جمهوری اسلامی باید نظریه‌ای ترکیبی را پیگیری کنیم که در این نظریه تامین نیازهای عامه مردم مورد توجه جدی است، اما راه برای بهره‌مندی اشخاص براساس شایستگی و تلاش نیز باز است.

وی با اشاره به نبود نظریه منسجم و روشن در باب مفهوم عدالت در کشور افزود: به همین علت هر مسوولی روی کار می‌آید، براساس برداشت خود از مفهوم عدالت، عمل می‌کند که این برداشت‌های فردی گاه با یکدیگر متفاوت و حتی در تعارضند.

بخش دوم نشست اندیشه‌های راهبردی با موضوع عدالت، به مباحث کاربردی اختصاص داشت. در آغاز این بخش، حجت‌الاسلام سیدعباس موسویان مدرس حوزه و دانشگاه با بررسی «جایگاه عدالت اقتصادی در بانکداری اسلامی» گفت: توزیع منابع بانکی، زمانی عادلانه و در جهت فقرزدایی است که اشتغالزایی و رشد متوازن در تخصیص منابع بانکی مورد توجه قرار گیرد.

دکتر موسویان، تخصیص منابع به طرح‌های دارای ارزش افزوده، توزیع متوازن منابع و توزیع عادلانه سود را از اصول و معیارهای توزیع عادلانه منابع بانکی دانست و گفت: نظام بانکداری باید با کاهش حاشیه سود خود، در جهت سود حقیقی سپرده‌گذاران متحول شود.

دومین سخنران بخش کاربردی نشست اندیشه‌های راهبردی، دکتر الیاس نادران دانشیار دانشگاه تهران بود.

وی با ارائه مقاله‌ای تحت عنوان «عدالت توزیعی و اقتصاد رانتی»، به بررسی مشکلات اقتصادی - اجتماعی پدیده رانت پرداخت. دکتر نادران معتقد است جهت‌گیری‌های عدالت خواهانه پس از پیروزی انقلاب، با وجود فراز و نشیب‌های مختلف، در مجموع باعث بهبود توزیع شاخص‌های درآمدی شده است، اما به علت تداوم ساختارهای اقتصادی مبتنی بر رانت، مشکلات ناشی از این پدیده همچنان ادامه دارد.

«عدالت بین نسلی در بهره برداری از منابع طبیعی» عنوان مقاله سومین سخنران بخش کاربردی نشست امروز یعنی حجت الاسلام سعید فراهانی فرد، استادیار دانشکده علوم اقتصادی بود.

این استاد دانشگاه، تشریع عادلانه مالکیت دولتی و عمومی بر ثروت‌های طبیعی - سازوکار صحیح توزیع اولیه منابع طبیعی و قوانین لازم برای حفاظت از منابع طبیعی را از اصول ایجاد عدالت بین نسلی در بهره برداری از منابع طبیعی دانست و گفت: از دیدگاه اسلام، دولت دارای جایگاهی است که می‌تواند با نظارت بر چگونگی استفاده از منابع طبیعی، عدالت را در این زمینه پیگیری و محقق کند.

نشست هم اندیشی رهبر انقلاب اسلامی و اندیشمندان و صاحبنظران در باب عدالت با سخنرانی دکتر مجید یاسوری ادامه یافت. وی که دانشیار دانشگاه گیلان است عدالت محیطی را راهکاری برای تحقق توسعه پایدار ملی دانست و گفت: منابع باید میان مناطق مختلف جغرافیایی، متناسب با نیازها و به‌طور عادلانه توزیع شود تا شکاف اقتصادی - اجتماعی بخش‌های گوناگون کشور کاهش یابد و دورنمای زندگی حتی در محروم‌ترین مناطق بهبود یابد.

دهمین و آخرین سخنران دومین نشست اندیشه‌های راهبردی، دکتر محمد جواد لاریجانی استاد دانشگاه بود. وی با عنوان «وضعیت عدالت و حقوق بشر در سطح بین‌المللی» به تشریح مبانی عدالت در لیبرالیزم غربی و دین مبین اسلام پرداخت.

بخشی از دومین نشست اندیشه‌های راهبردی در جمهوری اسلامی به پرسش و پاسخ محققان و اندیشمندان و «نقد و بررسی» دیدگاه‌های مطرح شده اختصاص داشت. در این بخش استادان و محققانی که به ارائه مقاله پرداخته بودند به سوالات و نقدهای حاضران پاسخ گفتند.

در آغاز این هم اندیشی دکتر صادق واعظ زاده دبیر این نشست، با اشاره به پیگیری موضوعات نشست اول اندیشه‌های راهبردی گفت: مقدمات ایجاد مرکزی برای هماهنگی و راهبری تحقیقات مربوط به الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت انجام شده است که این مرکز کلیه ظرفیت‌های نخبگان کشور را برای تدوین این الگوی راهبردی فعال خواهد کرد.

دکتر واعظ‌زاده همچنین با تشریح اهداف دومین نشست اندیشه‌های راهبردی گفت: تلاش خواهد شد با تکیه بر مطالب ارائه شده و استفاده از همه ظرفیت‌ها «نظریه عدالت» تدوین شود.

در پایان این دیدار نماز جماعت ظهر و عصر به امامت حضرت آیت‌الله خامنه‌ای اقامه شد.