آمارها از بازماندگان تحصیلی روایت ضد و نقیضی را بیان می‌کنند
عدالت آموزشی در ابهام
هرچند رضوان حکیم‌زاده، معاون آموزش‌وپرورش درباره کودکان بازمانده از تحصیل آمار دیگری می‌دهد: «در سال تحصیلی ۱۴۰۲ - ۱۴۰۳ حدود ۲۱۶ هزار کودک بازمانده از تحصیل در دوره ابتدایی داشتیم که پیگیری و حدود ۳۱ هزار نفر از این کودکان طی سال تحصیلی جذب شده‌اند.» با این حال فرشاد ابراهیم‌پور، عضو کمیسیون آموزش مجلس تاکید می‌کند: «بسیاری از واجدان شرایط تحصیلی امکان رفتن به مدرسه ندارند و چهار استان در این زمینه بیشترین آمار را دارند که شامل سیستان‌وبلوچستان، ایلام، خراسان جنوبی و کرمان می‌شوند و باید برای رفع این معضل اقدامات اساسی انجام شود.»
تناقض در آمارها
آموزش‌وپرورش در ایران همچون بسیاری از کشورهای دنیا جزو حقوق اولیه شهروندان به شمار می‌رود. بر اساس اصل ۳۰ قانون اساسی دولت موظف است وسایل آموزش‌وپرورش رایگان را برای همه ملت تا پایان دوره متوسطه فراهم سازد و وسایل تحصیلات عالی را تا سرحد خودکفایی کشور به‌طور رایگان گسترش دهد. با این وجود همچنان ابتدای هر سال تحصیلی آمارها از کودکان و نوجوانانی خبر می‌دهد که از تحصیل بازمانده‌اند. گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس گویای آن است که «بازماندگی از تحصیل در نیمه دوم دهه نود به ویژه در سال‌های کرونا ۱۷ درصد افزایش یافته و به بیش از ۹۰۰ هزار نفر رسیده است.» با این حال، علیرضا کاظمی، وزیر آموزش‌وپرورش در نخستین روزهای مهر به رسانه‌ها می‌گوید: «این آمارها صحت ندارد. ثبت‌نام دانش‌آموزان با نسبت سال گذشته از بالاترین درصد خود بوده است. در تاریخ آموزش‌وپرورش سابقه نداشته است که دانش‌آموزان در این حد ثبت‌نام کرده باشند. هر دانش‌آموزی از ثبت‌نام جا مانده به مناطق آموزش‌وپرورش شهر خود مراجعه کند.»
وزیر آموزش‌وپرورش همچنین تاکید می‌کند: «باید ابتدا اجازه دهیم تا ثبت‌نام‌ها به اتمام برسد تا میزان جاماندگان از تحصیل به صورت دقیق مشخص شود اما معمولا در دوره ابتدایی میزان افرادی که در دوره ابتدایی از تحصیل جا مانده‌اند حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ هزار نفر است که البته متغیر است و در مقطع متوسطه هم این عدد حدود ۵۰۰ تا ۶۰۰ هزار نفر است.» رضوان حکیم‌زاده، معاون آموزش ابتدایی وزیر آموزش‌وپرورش اما در ۱۲ مهر امسال عنوان کرد: «در سال تحصیلی ۱۴۰۲ - ۱۴۰۳ حدود ۲۱۶ هزار کودک بازمانده از تحصیل در دوره ابتدایی داشتیم که پیگیری شده‌اند و حدود ۳۱ هزار نفر از این کودکان طی سال تحصیلی جذب شده‌اند.»
معاون آموزش ابتدایی وزیر آموزش‌وپرورش تاکید می‌کند: « ۱۶۴ هزار کودک بازمانده از تحصیل داریم که از این میان برخی بیماری صعب‌العلاج دارند.» برخلاف آمار ۱۶۴ هزار کودک بازمانده از تحصیل، آمار ۲ میلیونی وجود دارد که فرشاد ابراهیمی‌پور، عضو کمسیون آموزش‌وپرورش اعلام کرده است.آماری که بار دیگر نگرانی‌ها را درباره وضعیت آموزشی در ایران افزایش می‌دهد و این سوال را قوت می‌بخشد که چرا بین آمارها این‌قدر فاصله وجود دارد. این سوال را از نماینده مجلس پرسیدیم. آماری که این عضو کمیسیون آموزش‌وپرورش درباره بازماندگان از تحصیل اعلام کرد، باعث نگرانی بسیاری از فعالان حقوق کودکان شده است.
فرشاد ابراهیمی‌پور در پاسخ به این سوال «دنیای اقتصاد» که این آمار بر اساس چه منابعی تهیه شده است، می‌گوید: «آماری که ما اعلام کردیم براساس تجمیع آماری است که مسوولان آموزش‌وپرورش اعلام کرده‌اند یعنی حدود ۸۰۰ هزار نفر، به‌علاوه بررسی‌های میدانی که انجام دادیم و مقایسه با آمارهای قبلی که همه با هم به ما عددی در حدود ۲ میلیون بازمانده از تحصیل را داد.» او معتقد است که ما نیاز به آمار شفافی داریم که بتوانیم بر اساس آن برنامه‌ریزی کرده و اقدامات لازم را انجام دهیم. ابراهیمی‌پور همچنین می‌گوید: «دلایل متعددی برای ثبت‌نام نکردن دانش‌آموزان وجود دارد، از دلایل اقتصادی تا اجتماعی. به هر حال شناخت دقیق دلایل ثبت‌نام نکردن یا ترک تحصیل دانش‌آموزان مهم‌ترین گام برای برطرف کردن این معضل بزرگ است.»
او بیش از مسائل اقتصادی، مسائل فرهنگی و اجتماعی را مهم می‌داند چرا که تا امروز تعداد مراجعه‌کنندگان برای ثبت‌نام وجود نداشته است: «بنابراین ما باید روی این مسائل تامل کنیم و از آموزش‌وپرورش هم می‌خواهیم که اقدامات لازم را در این زمینه انجام دهد.» ابراهیمی‌پور همچنین بیشترین استان‌هایی را که بازمانده از تحصیل دارند نام می‌برد: «سیستان‌وبلوچستان، ایلام، خراسان جنوبی و کرمان دارای بالاترین آمار بازماندگان از تحصیل هستند.» با این وجود او تاکید می‌کند: «هنوز تفکیک و آمار دقیقی از استان‌های ایران به دست ما نرسیده است و ما از مسوولان آموزش‌وپرورش خواستیم که این آمار را در اختیار ما قرار دهند.»
خطر ترک تحصیل در دوره متوسطه
افزایش بازماندگان از تحصیل با افزایش سن، در سال‌های متوسطه در داده‌های سرشماری ۱۳۹۵ و ۱۳۹۰ نشان می‌دهد بازماندگی از تحصیل بیش از آنکه مساله کودکان در مقطع ابتدایی باشد، مساله نوجوانان در مقطع متوسطه است. مریم عالی از کارشناسان آموزش‌وپرورش به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «این آمار در مقطع متوسطه دوم نگران‌کننده‌تر است، به‌طوری که ۲۴درصد کودکان ۱۵تا ۱۷سال از مدارس ترک تحصیل کرده‌اند که بدون شک این پدیده در بلندمدت علاوه بر بروز آسیب‌های اجتماعی نهادینه شده، می‌تواند منشأ بسیاری از چالش‌های اجتماعی و موانع توسعه پایدار و درون‌زا باشد.» او مهم‌ترین دلایل بروز چنین گسستی را فقر اقتصادی، فقر اجتماعی و فرهنگی و همچنین نبود تامین نیروی انسانی با کیفیت در آموزش‌وپرورش، نبود امکانات و تجهیزات مناسب، کیفیت محتوای دروس یا برخی جهت‌گیری‌ها می‌داند.
سیستان‌وبلوچستان در صدر بازماندگان از تحصیل
سیستان‌وبلوچستان از جمله استان‌های ایران است که بیشترین آمار بازماندگان از تحصیل را دارد. مدیر یک مدرسه در این استان می‌گوید: « آمار پنهان ترک تحصیل کودکان سیستان و بلوچستان ۱۰تا ۲۰ درصدِ دانش‌آموزان است.» برخی آمارها از وجود ۶۰تا ۷۰هزار بازمانده از تحصیل در این استان حکایت دارد؛ کودکانی که در سن ۶تا ۱۵سال از تحصیل باز می‌مانند یا ترک تحصیل می‌کنند؛ البته آمارهای رسمی منهای آمار فاقدین شناسنامه است. آمار دیگری وجود دارد از بازماندگی و ترک تحصیل که نشان می‌دهد این شاخص با میزان توسعه‌یافتگی و نقشه فقر کشور هماهنگی دارد.
استان‌هایی که از نظر اقتصادی توسعه کمتری را تجربه کرده‌اند، در صدر استان‌های درگیر بازماندگی و ترک تحصیل هستند. گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس می‌گوید: «پنج استان سیستان و بلوچستان، خراسان رضوی، تهران، خوزستان و آذربایجان غربی دارای بیشترین فراوانی مطلق بازماندگان از تحصیل هستند. همچنین استان‌های سیستان و بلوچستان، خراسان رضوی، خوزستان، آذربایجان غربی و کرمان به ترتیب دارای بیشترین آمار تارکان از تحصیل در سال ۱۴۰۱-۱۴۰۰ هستند.» حال باید دید که در سال تحصیلی جدید تغییری در این آمار دیده می‌شود؛ چرا که مهم‌ترین مساله این است که ما بتوانیم به آمار شفافی برسیم تا دیگر کودکی نباشد که به دلیل فقر اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی از تحصیل باز بماند.
