1649652357-125 copy

با تدوین و تصویب قانون اساسی و شکل‌گیری اولین دولت دائمی به نخست‌وزیری نوری المالکی، روابط و همکاری‌‌های ایران با عراق وارد مرحله جدیدی شد که می‌توان از آن به عنوان مرحله توسعه همه‌‌جانبه روابط یاد کرد. هر چند ایران هنوز از حضور نظامی و نقش‌‌آفرینی همه‌‌جانبه آمریکا در عراق احساس تهدید می‌‌کرد، اما تثبیت نظام سیاسی فدرال دموکراتیک در عراق را به نفع خود دانسته و حمایت از روند سیاسی جدید را به محور اصلی سیاست خارجی خود در عراق تبدیل کرد. در این دوره ایران و عراق به تدریج به توسعه همکاری‌‌های تجاری- اقتصادی پرداخته و سطح تبادلات تجاری طرفین به میلیاردها دلار رسید. موضوع مهم دیگر اینکه تعاملات فرهنگی و اجتماعی بین ایران و عراق با محوریت زیارت و گردشگری مذهبی توسعه یافت و این تعاملات باعث شد تا ذهنیت‌‌های منفی ناشی از جنگ 8ساله بین دو کشور تا حدی تعدیل شود. در این میان در شرایطی که ثبات در عراق به طور نسبی بهبود یافت، خروج نظامی آمریکا از عراق به عنوان موضوعی مهم برای بغداد و تهران مطرح شد. روندی که به خروج نیروهای نظامی آمریکا از عراق در سال 2011 و پیدایش افق‌هایی نوین برای ارتقای روابط تهران و بغداد منجر شد.

تجدید نخست‌وزیری نوری المالکی و خروج نیروهای نظامی آمریکایی از عراق به مرحله جدیدی در روابط دو کشور منجر شد که می‌توان از آن به عنوان دوره تلاش برای شکل‌‌گیری روابط و همکاری‌‌های راهبردی بین طرفین یاد کرد. خروج نیروهای آمریکایی از عراق در سال 2011 این انگاره را تقویت کرد که در شرایط کاهش حضور آمریکا با تقویت نیروهای شیعی نزدیک به ایران می‌توان به مرحله همکاری‌‌ها و روابط راهبردی بین بغداد و تهران وارد شد. با این حال در این دوره به تدریج مشکلات و چالش‌‌های جدیدی بروز کرد که مهم‌ترین آنها تشدید اعتراضات اهل سنت عراق و وقوع اعتراضاتی علیه دولت در برخی از مناطق سنی نشین بود. این اعتراضات به کاهش مشروعیت دولت نوری المالکی و در نهایت در کنار برخی مولفه‌‌های منطقه‌‌‌‌ای به ظهور داعش و تسلط آن بر بخش بزرگی از عراق منجر شد.

ظهور داعش و تهدید امنیت وجودی عراق، به تحول همکاری‌‌های ایران و عراق از مرحله تعاملات سیاسی و اقتصادی به مرحله همکاری‌‌های نظامی و امنیتی منجر شد و ایران برای نخستین بار به ارائه کمک‌‌ها و حمایت‌‌های نظامی و امنیتی وسیع به بغداد پرداخت. در سال 2014 در حالی که داعش تا نزدیکی دروازه‌‌های بغداد نفوذ کرده بود و آمریکا به‌رغم تعهدات خود در قالب پیمان امنیتی در حمایت از عراق شرط‌گذاری کرد، تهران بدون هیچ‌گونه پیش شرط و به صورت فوری بیشترین حمایت‌‌های نظامی و امنیتی را به بغداد و اربیل ارائه داد. ضمن اینکه حمایت‌‌های ایران از عراق تا زمان غلبه بر داعش ادامه یافت و به اذعان رهبران عراق، کمک‌‌های ایران نقش اساسی در مقابله با داعش داشته است. مخالفت ایران با استقلال کردستان عراق در جریان همه پرسی سال 2017 و حمایت قاطعانه از تمامیت ارضی عراق نیز یکی دیگر از ویژگی‌‌های روابط دو کشور در این مرحله بود.

مرحله مهم دیگر در روابط ایران و عراق پس از صدام به دوره پس از 2018 مربوط است که می‌توان از آن به عنوان دوره‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای پرچالش در مناسبات یاد کرد. در حالی که اعتراضات مردمی عراق به‌خصوص جنبش اکتبر 2019 دارای ابعاد ضدایرانی محسوسی بود، فشارها و تحریم‌‌‌‌‌‌های دولت ترامپ در آمریکا نیز به تشدید چالش‌‌های روابط منجر شد. هر چند ایران در دوره‌‌های مختلف به حمایت از عراق پرداخته بود، اما نزدیکی دولت‌‌های عراق به ایران، ناکارآمدی و فساد برخی دولت‌‌ها در عراق و فتنه‌انگیزی‌‌های بیرونی شرایطی را ایجاد کرد که به تقویت گرایش‌‌های سلبی علیه ایران در افکار عمومی عراق انجامید. با این حال عامل مهم‌تر در این خصوص سیاست فشار حداکثری ترامپ و واکنش‌‌های ایران در این خصوص بود که به‌ویژه با اقدامات تروریستی آمریکا در ترور فرماندهان مقاومت به‌ویژه شهید سلیمانی و ابومهدی در اوایل سال 2020، به تشدید تنش‌‌های بین ایران و نیروهای مقاومت از یکسو و آمریکا از سوی دیگر منجر شد.

نخست‌وزیر شیاع السودانی در عراق در اکتبر 2022، به عنوان نماینده گروه‌‌های شیعی و مقاومتی جدای از جریان صدر و تشکیل دولتی با اجماع و همراهی اهل سنت و کردها آغازگر مرحله جدید روابط بین ایران و عراق محسوب می‌شود. در این مرحله سطحی از توازن در روابط ایران و عراق ایجاد شده و بغداد و تهران در تلاش بوده‌‌اند با کنترل و مدیریت تنش‌‌های ناشی از نقش‌آفرینی و فشارهای آمریکا به استمرار و بهبود همکاری‌‌های بین دو کشور کمک کنند. در این دوره تنش‌‌ها و درگیری‌‌های بین نیروهای مقاومت عراق و آمریکا به‌خصوص با وقوع جنگ هفت اکتبر غزه در سال 2023 همچنان چالش‌‌هایی را در روابط ایجاد کرد. ضمن اینکه تداوم تحریم‌‌ها و فشارهای آمریکایی‌‌ها بر بغداد برای محدود کردن تعاملات مالی و تجاری با ایران و برخی تحرکات امنیتی در کردستان عراق همچنان مشکلاتی را برای بهبود روابط ایجاد کرد. با این حال توافق امنیتی بین ایران و عراق، انجام برخی هماهنگی‌‌ها در کنترل و مدیریت تنش‌‌ها با آمریکا و تلاش برای عبور از محدودیت‌های تحریمی آمریکا باعث شد تا همکاری‌‌ها و تعاملات بین تهران و بغداد در حوزه‌های مهم ادامه یابد. بنابراین در این شرایط عبور از چالش‌ها و تهدیدها و استفاده از ظرفیت‌ها و فرصت‌‌ها به عنوان مساله مهم پیش‌روی رهبران دو کشور برای ارتقای روابط محسوب می‌شود.

اخبار مرتبط