دلیل کمرنگ بودن بحث مرتبط با دیپلماسی در میان نامزدها بررسی شد
چرا سکوت؟
درهم تنیدگی درآمدهای اقتصادی با سیاست خارجی
ابراهیم متقی، استاد دانشگاه تهران درباره این موضوع به روزنامه«دنیای‌اقتصاد» گفت: «طبعا یکی از ضرورت‌‌های اصلی فضای رقابتی و دیالوگ کاندیداها مربوط به حوزه سیاست خارجی خواهد بود؛ سیاست خارجی ایران در عصر موجود بدون توجه به قالب‌‌های ادراکی مثبت و سازنده نتیجه‌‌بخش نخواهد بود. اگر قبول داریم که نظام بین‌الملل ماهیت آنارشیکال دارد، برای مقابله با چنین نشانه‌‌ها و تهدیدهایی باید از سازوکارهای کنش رقابتی در حوزه سیاست خارجی استفاده شود.» وی افزود: «تبیین مواضع کاندیداها در حوزه سیاست خارجی بخشی از واقعیت‌‌های رفتار انتخاباتی شهروندان را به خود اختصاص خواهد داد.»
متقی درباره اهمیت دیپلماسی با اشاره به اینکه سیاست خارجی یکی از چالش‌‌های اصلی امنیت ملی و منطقه‌‌ای ایران در خاورمیانه و جنوب غرب آسیا محسوب می‌شود، تشریح کرد: «سیاست خارجی را باید نقطه اتصال قدرت، تهدیدها، رقابت‌‌ها و همکاری‌‌های منطقه‌‌ای دانست. یکی از شاخص‌‌های موفقیت کابینه دکتر رئیسی را باید در فعالیت و تحرک دیپلماتیک عنوان کرد. در دوران ریاست جمهوری آقای رئیسی نشانه‌‌هایی از ابتکارعمل برای حل چالش‌‌های امنیتی و اقتصادی ایران به وجود آمد. مذاکرات دوجانبه و چندجانبه ایران و آمریکا در قالب گفت‌وگوهای غیرمستقیم در عمان و دوحه قطر را باید در زمره عواملی دانست که ایران توانست میزان صادرات نفت خود را افزایش دهد.»به گفته این استاد دانشگاه، درآمدهای اقتصادی بدون توجه به سازوکارهای مربوط به سیاست خارجی امکان‌پذیر نخواهد بود. محور اصلی تهدیدهای امنیت ملی ایران از سوی ایالات متحده و برخی از کشورهای اروپایی دارای ماهیت اقتصادی بوده که این موضوع به گونه‌‌ای اجتناب‌‌ناپذیر دارای راه‌‌حل سیاسی و سیاست خارجی خواهد بود.
وی ادامه داد: «بنابراین دولت چهاردهم به گونه‌‌ای اجتناب‌‌ناپذیر باید روندهای سیاست خارجی خود را ارتقا دهد و زمینه برای شکل‌‌گیری همکاری‌‌های دوجانبه و چندجانبه را به وجود آورد. بخشی از این همکاری‌‌ها ماهیت مستقیم و بخش دیگری از آن مبتنی بر سازوکارهای چندجانبه‌‌گرایی خواهد بود.»به گفته متقی، کنترل تهدیدها از طریق سیاست خارجی را باید در چارچوب سازوکارهایی دانست که زمینه برای کنش همکاری‌‌جویانه بازیگران را به وجود می‌‌آورد. مقابله با تهدید و عادی‌‌سازی روابط در حوزه سیاسی، سیاست خارجی و اقتصادی نیازمند نشانه‌‌هایی از کنش دیپلماتیک و فرآیندهای همکاری‌‌جویانه در عرصه سیاست خارجی خواهد بود.
در عین حال این استاد دانشگاه تهران تاکید کرد: «گروه‌‌های شهروندی باید به این موضوع واقف باشند که هر یک از کاندیداها از چه نشانه‌‌ها و سازوکارهای مربوط به سیاست خارجی بهره می‌‌گیرند. تامین منافع ملی در جهان پیچیده امروز ماهیت درهم تنیده دارد. بنابراین سیاست خارجی ایران می‌تواند بر اساس الگوهای کنش همکاری‌‌جویانه، اعتمادسازی، تنش‌‌زدایی، تولید قدرت و حمایت از جبهه مقاومت به نتایج و مطلوبیت‌‌های خاص خود نائل شود.»
چرا سیاست خارجی مهم است؟
رضا مجیدزاده، پژوهشگر اندیشگاه طرح هزاره نیز به روزنامه «دنیای‌اقتصاد» گفت: «اینکه نامزدها به امور اقتصادی و معیشتی می‌‌پردازند، به این خاطر است که مخرج مشترک دهک‌‌های مختلف جمعیتی به استثنای دهک‌‌های ثروتمند، امور اقتصادی است؛ از یک طرف فاصله زیرجمعیت پایین خط فقر با آن بیشتر شده است، از سوی دیگر بخش بیشتری از طبقه متوسط به مرز یا زیر خط فقر کشیده شده‌‌اند و طبقات متوسط به بالا نیز با توجه به درک نشانه‌‌هایی مانند رمق ضعیف بورس و منفی شدن نرخ سرمایه‌گذاری در عین استهلاک انباشته، دغدغه اقتصادی دارند. حتی اگر جمعیت را به سه گروه معترض، وفادار و بیتفاوت تقسیم کنیم، باز هم مخرج مشترک هر سه گروه دغدغه اقتصادی است.»این تحلیلگر با بیان اینکه اکثر کارشناسان بر این باورند که گشایش در برجام و رفع تحریم‌‌های بین‌المللی، بیشترین اثر را بر بهبود معیشت می‌‌گذارد، تصریح کرد: «این بهبودی هم از منظر کاهش نااطمینانی حاکم بر فضای فعالیت اقتصادی در ایران اهمیت دارد و هم از منظر دسترسی دوباره به بازارها و فرصت‌‌های بین‌المللی مهم است. به‌خصوص در رقابت منطقه‌‌ای جدید برای کسب این فرصت‌‌ها، ایران به شدت عقب افتاده است.»
مجیدزاده درباره چرایی نپرداختن نامزدها به موضوع سیاست خارجی گفت که آن را می‌توان در قالب دو رویکرد احتمالی توضیح داد و افزود: «اول اینکه نامزدها با توجه به تجربه دولت دوازدهم و سیزدهم این نکته را لحاظ می‌کنند که وعده‌‌های قطعی یا نزدیک به قطعی درباره سیاست خارجی و به‌خصوص برجام در نزد بخش بزرگی از جمعیت دور از واقعیت، تلقی می‌شود و برداشت دست کم معترضان و بخش بزرگی از جمعیت خاموش یا بیتفاوت این است که ریاست جمهوری به تنهایی امکان ابتکار عمل را در این زمینه ندارد.»وی افزود: «دوم، این احتمال وجود دارد که نامزدها درباره اظهارنظر قطعی یا وعده‌‌دادن قطعی درباره وضعیت سیاست خارجی یا برجام، توصیه‌‌ها یا حتی گوشزدهایی را دریافت کرده باشند و تاکید بر این باشد که فقط روی متغیرهای تحت کنترل قوه مجریه اظهارنظر کنند یا وعده دهند.»
پزشکیان و پورمحمدی ورود می‌کنند
طهمورث غلامی، کارشناس مسائل بین‌الملل درباره اینکه چرا در برنامه کاندیداهای ریاست جمهوری به موضوع سیاست خارجی خیلی پرداخته نشده است، گفت این مساله به‌دلیل جانبداری طراحان سوال است و اولین بار نیست که این اتفاق می‌‌افتد. غلامی توضیح داد: «در انتخابات ریاست جمهوری سال ۹۶ هم شاهد این روند بودیم. چون در سال ۹۶ برجام امضا و وارد فاز اجرایی شده بود و به مثابه یک موفقیت برای طراحان وقت بود، برخی دوست نداشتند در حوزه سیاست خارجی سوالی پرسیده شود که در آنجا آقای روحانی و جهانگیری بتوانند مانور بدهند و موفقیتشان در حوزه برجام و پیامدهای آن را به عنوان یک دستاورد در صداو سیما تبلیغ کنند و در عین حال آن را با سیاست خارجی رقبای خود در دوران گذشته مقایسه کنند.»
این کارشناس مسائل سیاست خارجی ادامه داد: «امروز دوباره ظاهرا با همین روند مواجه هستیم اما به شکلی دیگر؛ زیرا در سه سال گذشته سیاست خارجی دولت در حوزه رفع تحریم‌‌ها نه تنها دستاوردی نداشته، بلکه تحریم‌‌ها شدت بیشتری گرفته است. از این رو نمی‌‌خواهند سوالی در حوزه سیاست خارجی طرح شود که این سوال سبب شود این ضعف و ناکارآمدی سیاست خارجی در سه سال گذشته نمایان و برجسته شود.» وی افزود: «همچنین نمی‌‌خواهند این فرصت در اختیار کاندیداهایی چون آقای پزشکیان یا پورمحمدی قرار بگیرد که سیاست خارجی کشور در سه سال گذشته در حوزه لغو تحریم‌‌ها را نقد کنند.»به گفته غلامی، یک واقعیت در کشور وجود دارد مبنی براینکه نمی‌‌خواهند بپذیرند که سیاست خارجی بر اقتصاد، سیاست و حتی مباحث فرهنگی و اجتماعی داخل کشور تاثیر می‌‌گذارد، بلکه می‌‌خواهند این‌گونه نشان دهند که محیط خارجی یک محیط جدا و مستقل است که ارتباطی با سیاست داخلی کشور ندارد. به همین دلیل خیلی تلاش شده است که این موضوع گفتمان‌‌سازی شود.
کارشناس مسائل سیاست خارجی در نهایت گفت: «در این بین کاندیداهایی که باور دارند سیاست خارجی بر اقتصاد اثر دارد، خودشان به این بحث خواهند پرداخت؛ کاندیداهایی مانند آقای پزشکیان یا آقای پورمحمدی که سال‌ها در حوزه سیاست خارجی فعالیت داشته‌اند، می‌توانند به این موضوع بپردازند که چرا سیاست خارجی مهم است؟ چطور سیاست خارجی روی اقتصاد تاثیر می‌‌گذارد؟ چرا در سه سال گذشته سیاست خارجی در خدمت اقتصاد نبوده است؟ همچنین آنها چه برنامه‌‌ای برای دیپلماسی، لغو تحریم‌‌ها و انتقال آثار مثبت آن به اقتصاد کشور دارند؟»
حوزه اختیارات رئیسجمهور چقدر است؟
هادی اعلمی فریمان، دیگر کارشناس مسائل سیاسی نیز معتقد است که این مساله، دلایل ایدئولوژیک دارد؛ زیرا در ایران، اصول و ارکان سیاست خارجی با معیارها و استانداردهای مشخص تعریف شده و دولت موظف است آنها را اجرایی کند. به گفته این کارشناس، به نظر می‌رسد که هیچ رئیس‌‌جمهوری فعلا توان و برنامه‌‌ریزی لازم را برای این تغییر مناسبات ندارد. اعلمی فریمان توضیح داد: «امروز سیاست خارجی ایران بر مبنای سیاست نگاه به شرق تدوین و تنظیم شده و به نظر می‌رسد بر این مبنا رئیسجمهور باید اصول تنظیم شده را پیش ببرد.»
