در نشست شورای امنیت درباره قطعنامه ۲۲۳۱ چه گذشت؟
فشار اروپایی تا ۱۸ اکتبر
تا زمان فرارسیدن ۱۸ اکتبر ۲۰۲۳ که تحریم‌‌‌های موشکی ایران بر اساس قطعنامه۲۰۲۳ و به صورت خودکار لغو می‌شود، تروئیکای اروپایی تصور می‌کند که فرصتی در اختیار دارد تا با سیاست همیشه ناکام افزایش فشارها بر تهران و با توسل به ابزارهایی چون استفاده از مکانیزم ماشه، همکاری‌‌‌های نظامی ایران و روسیه را که به ادعای اروپایی‌‌‌ها به جنگ اوکراین هم مرتبط است، کاهش دهد زیرا مساله اوکراین امروز به مهم‌ترین مساله برای اروپا تبدیل شده است.
این افزایش فشارها را می‌توان از بیانیه تند آنها بعد از جلسه اخیر شورای امنیت متوجه شد. سه کشور اروپایی عضو برجام، پس از برگزاری جلسه شورای امنیت در روز پنج‌شنبه که به بررسی قطعنامه ۲۲۳۱ در قبال برنامه هستهای ایران می‌‌‌پرداخت، در بیانیه‌‌‌ای مشترک ادعا کردند که تهران این قطعنامه را نقض کرده و برنامه هستهای خود را به سطح خطرناکی رسانده است؛ مساله‌ای که کشورهای اروپایی آن را تهدیدی برای صلح و امنیت بین‌الملل دانستند. این بیانیه همچنین با اشاره به ذخایر اورانیوم و‌درصد غنی‌‌‌سازی ایران ادعا کرد که این میزان و درصدها بسیار بالاتر از حد مجاز تعیین شده در توافق ۲۰۱۵ است و حتی در برخی موارد درجه خلوص غنی‌‌‌سازی‌‌‌ها با آنچه از سوی جمهوری اسلامی به آژانس اعلام شده نیز همخوانی ندارد.
نگرانی در خصوص فعالیت‌‌‌های تحقیق و توسعه برنامه هستهای ایران بخش دیگری از بیانیه مشترک سه کشور آلمان، بریتانیا و فرانسه بود. برنامه موشکی ایران نیز یکی دیگر از موارد مایه نگرانی کشورهای غربی عنوان شد و با اشاره به توسعه پهپادها و موشک‌‌‌های بالستیک ایران، ادعا شده که این اقدامات و رونمایی از آزمایش موشکی با قابلیت حمل کلاهک ۱۵۰۰ کیلوگرمی با برد ۲هزار کیلومتر که از سوی وزارت دفاع ایران اعلام شده، مغایر با قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل است.
کشورهای اروپایی در بخش دیگری از این بیانیه انتقادی، به موضوع ادعایی انتقال تسلیحات ایرانی به کشورهای منطقه و همچنین ارسال پهپادها به روسیه اشاره کرده و تهران را متهم کردند که به صورت آگاهانه از جنگ مسکو علیه اوکراین حمایت می‌کند. این اتهامات در شرایطی اظهار شده که تهران این مساله را اکیدا رد کرده است. تروئیکای اروپایی در ادامه این بیانیه از ایران خواستند با پایان دادن به این فعالیت‌‌‌ها، آنچه را که نقض مستمر قطعنامه ۲۲۳۱ عنوان شده متوقف کند و همچنین ادعا کردند که ادامه چنین رفتاری، با واکنش‌‌‌های بیشتری از سوی جهان روبه‌رو خواهد شد. سه کشور اروپایی همچنین بار دیگر ادعا کردند که همچنان بر لزوم یافتن یک راه‌حل دیپلماتیک برای حل بحران هستهای ایران پایبند هستند و از ایران می‌‌‌خواهند با «تنش‌‌‌زدایی فوری» اقدامات مثبتی برای باز کردن فضا و همچنین هموار کردن تعامل سازنده با جامعه بین‌المللی در دستور کار خود قرار دهد.
پشت پرده فشار جدید اروپا
اما چرا تروئیکای اروپایی ترمز بریده و می‌‌‌خواهد از هر فضایی برای تحت فشار قرار دادن تهران بهره ببرد؟ ماجرای فشارهای اروپا از حدود یک سال پیش آغاز شد؛ جمعه ۲۱ اکتبر مصادف با ۲۹ مهر ۱۴۰۱، سه کشور آلمان، انگلیس و فرانسه در نامه‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای ۲ صفحه‌‌‌ای که به دست اعضای شورای امنیت سازمان ملل و به رصد رویترز رسیده بود، ایران و روسیه را به نقض قطعنامه۲۲۳۱ متهم کردند و خواستار تحقیقات فنی درباره سلاح‌‌‌های به‌‌‌کارگرفته شده در جنگ اوکراین شدند. تکیه تروئیکای اروپایی بر پاراگراف چهارم ضمیمه B این قطعنامه بود که در آن فهرستی از اقلام نظامی درج شده که برای انتقال از ایران یا صادرات به این کشور نیازمند مجوز شورای امنیت است. این در حالی است که تاریخ انقضای این پاراگراف در ۱۸ اکتبر امسال یعنی تقریبا چهار ماه دیگر فرا میرسد.
مطابق مفاد قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد که حدود ۸ سال پیش برای تایید برجام صادر شد، محدودیت‌های اعمال‌‌‌شده این سازمان در خصوص فعالیت‌‌‌های مربوط به موشک‌‌‌های بالستیک ایران اکتبر ۲۰۲۳ منقضی خواهند شد. اما سه کشور اروپایی فرانسه، آلمان و انگلیس که بحران اوکراین در کانون توجه‌‌‌شان قرار دارد، تلاش می‌کنند با فشار بر ایران، همکاری‌‌‌های نظامی تهران و مسکو را که به ادعای آنها به جنگ اوکراین مرتبط می‌شود، محدود کنند. در عین حال مطابق خبری که هفته گذشته گاردین منتشر کرد تروئیکای اروپایی نمی‌‌‌خواهد در ۱۸اکتبر تحریم‌‌‌های موشکی تهران را بردارد؛ این یعنی نقض برجام از سوی اروپا. آنها می‌‌‌خواهند بعد از این تاریخ که تحریم‌‌‌های ایران بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱ به طور خودکار لغو می‌شود، تحریم‌‌‌هایی را به صورت یک‌‌‌جانبه در حوزه موشکی علیه ایران اعمال کنند.
این در حالی است که از ماه مارس مذاکراتی بین ایران و تروئیکای اروپا در اسلو و سپس در ابوظبی انجام شد. گفت‌وگوهایی هم بین علی باقری و مورا در دوحه صورت گرفت. حسین امیرعبداللهیان نیز در مصاحبه با شبکه تلویزیونی «فونیکس» چین در پاسخ به این پرسش که با توجه به وجود تنش در روابط ایران با غرب در حال حاضر هدف ایران از تداوم مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا چیست، توضیح داد: «ایران هفته‌‌‌هاست که گفت‌وگوهایی را با سه کشور آلمان، فرانسه و انگلیس شروع کرده است این گفت‌وگوها از نروژ شروع شد و اخیرا هم در ابوظبی امارات متحده عربی ادامه پیدا کرد. گفت‌وگوها ناظر بر این است که بتوانیم از سوءتفاهم‌‌‌ها عبور کنیم و ایران و سه کشور اروپایی در مسیر تعامل و همکاری بهتری قرار بگیرند.»
وزیر خارجه ادامه داد: «البته روابط ما با اتحادیه اروپا و با بخش اعظمی از اروپا یک رابطه طبیعی و رو به پیشرفت است.»گفت‌وگوهای بین ایران و اتحادیه اروپا یکی از مسیرهای گفت‌وگوهای ایران برای حل مساله هستهای و دیگر مسائل با غرب است؛ اما به جز این کانال دو مسیر مذاکراتی دیگر نیز پیگیری می‌شود. این سه مسیر عبارتند از گفت‌وگوهای ایران و آمریکا، گفت‌وگوهای ایران و اروپا و گفت‌وگوهای ایران و آژانس.در مسیر گفت‌وگوهای ایران و اروپا، یکی از محورهای مهم مذاکرات همین موضوع تعمیق همکاری‌‌‌های نظامی و اتهامات به ایران در خصوص همکاری‌‌‌ها در جنگ اوکراین است. همچنین نشست دورهای شورای امنیت درباره ایران باید ماه قبل میلادی یعنی ژوئن و در دوره ریاست امارات برگزار می‌شد اما با فشار غرب به‌ویژه آمریکا و انگلیس، برگزاری این نشست به ماه جاری میلادی یعنی ژوئیه موکول شد که ریاست دورهای برعهده لندن است.نشست‌های شورای امنیت درباره روند اجرای قطعنامه ۲۲۳۱ و برجام هر ۶ماه یکبار به‌صورت دورهای برگزار می‌شود تا گزارش آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل در این باره بررسی و بحث شود.
به گزارش خبرگزاری تسنیم، آنتونیو گوترش در پانزدهمین گزارش خود به شورای امنیت در خصوص قطعنامه ۲۲۳۱ نوشته است که طبق اعتقاد من توافق برجام بهترین گزینه موجود برای تضمین ماهیت منحصرا صلح‌آمیز برنامه هستهای ایران است. دبیرکل سازمان ملل افزود: «متاسفانه، مذاکرات پیرامون بازگشت به برجام همچنان به بن‌بست رسیده است و این امر چشم‌انداز بازگشت به اجرای کامل برنامه را محدود می‌کند. با وجود این ، من خوش‌بین هستم که شرکت‌کنندگان در این طرح و آمریکا همچنان متعهد به راه‌حل دیپلماتیک هستند. صلح و امنیت پایدار برای همه کشورهای عضو تنها از طریق گفت‌وگو و همکاری امکان‌پذیر است.»
گوترش در بخش دیگری از گزارش ۲۲بندی خود تصریح کرد: همچنین مجددا از جمهوری اسلامی ایران درخواست می‌‌‌کنم از انجام اقدامات بیشتر که این کشور را از اجرای کامل برجام دور می‌کند؛ خودداری کند و اقداماتی را که از ژوئیه ۲۰۱۹ انجام داده و متعهد شده است که این اقدامات قابل برگشت است، بازگرداند. آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل در ادامه گزارش خود به ادعاهای پهپادی و موشکی علیه برنامه دفاع بازدارندگی جمهوری اسلامی ایران پرداخته است. دبیرکل سازمان ملل در بند ۱۹ پانزدهمین گزارش خود آورده است: دبیرخانه به بررسی اطلاعات موجود در مورد انتقال ادعایی پهپادها ادامه می‌دهد. هر‌گونه نتیجه در زمان مقتضی به شورای امنیت گزارش خواهد شد.
در بند ۲۰ این گزارش نیز به ادعای دیگری علیه تهران پرداخته شده و آمده است: در دوره تهیه این گزارش، دبیرخانه سازمان ملل همچنین از دولت یمن دعوتی دریافت کرد تا بقایای موشک کروز مورد استفاده حوثیها به پایانه نفتی الضبه در نوامبر ۲۰۲۲ را بررسی کند. ادعا می‌شود که این موشک‌ها توسط جمهوری اسلامی ایران به شکلی مغایر با قطعنامه ۲۲۳۱ (۲۰۱۵) به حوثیها (انصارالله) منتقل شده است. دبیرخانه سازمان ملل همچنان در حال تجزیه و تحلیل اطلاعات موجود است و در صورت لزوم در زمان مناسب به شورای امنیت در این زمینه گزارش خواهد داد. اما سفیر و نماینده دائم ایران در سازمان ملل نیز برنامه‌‌‌های فضایی و موشکی ایران را خارج از حوزه و صلاحیت قطعنامه۲۲۳۱ خواند و گفت: «آماده‌‌‌ایم مذاکرات را در اولین فرصت برای بازگرداندن برجام و اطمینان از اجرای کامل آن توسط همه از سر بگیریم.»
چهار ماه پرفراز و فرود
با در نظر گرفتن بیانیه انتقادی تروئیکای اروپایی بعد از نشست اخیر سازمان ملل به نظر میرسد که گفت‌وگوهای آنها با طرف ایرانی در حوزه روسیه تاکنون به نتیجه‌‌‌ای نرسیده و اختلافات در این حوزه همچنان پابرجاست. تروئیکای اروپا تا ۱۸ اکتبر که اهرم تحریم موشکی ایران را در اختیار دارد، تلاش می‌کند که از این اهرم با هدف فشارهای فزاینده بر تهران و عقب‌‌‌نشینی ایران از همکاری‌‌‌هایش نظامی‌‌‌اش با روسیه استفاده کند. با هدف اینکه ایران از این موضوع عقب‌‌‌نشینی کند. همچنین در این مدت سعی می‌کند تهران را با اهرم‌‌‌هایی چون مکانیزم ماشه و فصل هفتم منشور ملل متحد بیش از گذشته تحت فشار قرار دهد.
در این بین آمریکا هم بی‌‌‌میل نیست فشارها بر ایران افزایش یابد؛ زیرا رویکرد برت مک‌‌‌گورک، مشاور ارشد بایدن در حوزه خاورمیانه نیز فشار در عین دیپلماسی است. البته خواسته اروپا از ایران محدود به همکاری‌‌‌ها با روسیه نمی‌شود و در حوزه مذاکرات برجامی نیز آنها پلن خود را دنبال می‌کنند. پلنی که شاید بتوان با واکاوی صحبت اخیر جوزپ بورل در تماس تلفنی با وزیر خارجه ایران به آن پی برد. مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به امیرعبداللهیان گفت که «برجام و حفظ ساختار آن برای اتحادیه اروپا مهم است.»
«حفظ ساختار برجام» شبیه بیانیه‌‌‌ای است که سران گروه هفت در بیانیه خلع سلاح در ماه مه منتشر کردند. در آن بیانیه تاکید شد که برجام به عنوان یک راهنمای دیپلماتیک در دستورکار گروه هفت است. همچنین اروپایی‌‌‌ها می‌‌‌خواهند برجام مرجع باشد اما تکمیل شود؛ یعنی با توجه به واقعیات و تحولات روز تغییراتی در آن صورت بگیرد از جمله در خصوص بندهای غروب. بنابراین یکی دیگر از برنامه‌‌‌های اروپایی‌‌‌ها و آمریکا از به راه انداختن این پرونده می‌تواند این باشد که ایران را در این مسیر با خود همراه کنند. یعنی بندهای غروب تمدید شود و تعهدات هستهای ایران را گسترده‌تر و بیشتر شود.
اگر چنین طرحی مورد توافق طرفین قرار بگیرد همان نیل به برجام پلاس است و گزینه بیشتر در برابر بیشتر که فعلا مدنظر واشنگتن نیست. زیرا آمریکا اکنون به دلیل نزدیک شدن به انتخابات ریاست جمهوری به دنبال توافق موقت است تا هم انتخابات تحت‌الشعاع توافق جدید با ایران قرار نگیرد و هم کنگره به مساله ورود نکند. بنابراین طی چند ماه آتی باید در انتظار فشارهای مشترک تروئیکای اروپا و آمریکا علیه تهران باشیم با این حال این خود نشانه‌ای از جدی بودن مذاکرات و استفاده طرفین از اهرم‌های خود برای اخذ امتیازات بیشتر است.
