سفر دو روزه وزیر خارجه به ازبکستان پایان یافت
سوغات تاشکند برای ایران
امیرعبداللهیان تاکید کرد: نگاه رئیس‌جمهور ایران این است که بخشی از فعالیت‌‌‌های بین‌المللی را به سایر استان‌‌‌ها منتقل کنیم، به همین دلیل در هماهنگی با دبیرخانه اکو مقرر شد که دبیرخانه مرکز ریسک بلایای طبیعی در مشهد مستقر شود؛ تجربه‌ای که می‌تواند فرصت‌های اقتصادی به‌ویژه برای استان‌های مرزی به دنبال داشته باشد. وی همچنین در پاسخ به سوال «دنیای‌اقتصاد» درخصوص اینکه آیا اظهارات اخیر وی درخصوص برداشتن برخی گامها در مسیر دستیابی به توافق مذاکرات احیای برجام در ارتباط با مساله تبادل زندانیان است، اظهار کرد: جزئیات این موضوع قرار نیست فعلا منتشر شود.
وزیر خارجه ایران روز دوشنبه و پیش از سفر به تاشکند با بیان اینکه مسیر تبادل پیام‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها همچنان ادامه دارد، اعلام کرد در مسیر دستیابی به توافق، گام‌‌‌‌‌‌‌‌‌هایی را تعریف کرده‌‌‌‌‌‌‌‌‌ایم و فکر می‌‌‌‌‌‌‌‌‌کنیم در آینده‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای نزدیک یکی از این گامها عملیاتی می‌شود. اگرچه وی به جزئیات این گامها اشاره نکرد، اما به نتیجه رسیدن آنها می‌تواند به گشایش در سیاست خارجی از جمله در ارتباط با سفرهای دوجانبه و حضور موثرتر در اجلاس‌های منطقه‌ای و بین‌المللی بینجامد.
مساله‌ای که طبیعتا مدنظر سایر وزرای خارجه حاضر در اجلاس تاشکند نیز بوده، اگرچه جزئیات آن در ترافیک دیدارهای دیپلماتیک حسین امیرعبداللهیان در حاشیه اجلاس اکو رسانه‌ای نشده است. در این چارچوب وزیرخارجه ایران در دومین روز از سفر سیاسی و اقتصادی خود با وزرای خارجه پاکستان، آذربایجان، ازبکستان، تاجیکستان و دبیران کل دو سازمان منطقه‌ای دی ۸ و سیکا دیدار و گفت‌وگو کرد. دیدارهایی که محوریت آنها توسعه روابط اقتصادی دوجانبه و چندجانبه به عنوان هسته اصلی شکل‌گیری سازمان اکو بود.
سازمانی که بنا دارد با توجه به ظهور متغیرهای جدید بین‌المللی و ضرورت همکاریهای چندجانبه در یک نظام در حال گذار، نقش جدیدی ایفا کند و از رکود چند دهه‌ای خارج شود. قاعدتا تحقق این مهم و توسعه همکاریهای چندجانبه، ابتدا جز از طریق توسعه روابط دوجانبه و حل مشکلات و معضلات میان همسایگان و اعضای اتحادیه‌ها و بلوک‌ها محقق نخواهد شد، آنگونه که وزرای خارجه عضو اکو در حاشیه اجلاس گسترش مناسبات متقابل دوجانبه را محور رایزنی قرار دادند.
محورهای دوجانبه
افتتاح بازارچه مرزی با پاکستان و امیدواری نسبت به امضای توافق‌نامه تجارت آزاد میان دو کشور، آمادگی برای حضور در پروژه‌‌‌های مناطق آزاد شده جمهوری آذربایجان و بهره‌‌‌گیری از فرصت و ظرفیت چارچوب ۳+۳ برای حل و فصل بحران قفقاز میان آذربایجان و ارمنستان، سرمایه‌گذاری مشترک با ازبکستان در زمینه‌‌‌های کشاورزی، ساخت‌وساز و انرژی و پذیرش دعوت رئیس‌جمهور ایران از سوی شوکت میرضیایف رئیس‌جمهور ازبکستان برای سفر به ایران، تاکید بر مشترکات گسترده فرهنگی میان مردم دو کشور ایران و تاجیکستان، آمادگی ایران برای میزبانی اجلاس وزرای امور خارجه کشورهای عضو سازمان کنفرانس تعامل و اعتمادسازی در آسیا (سیکا) و تاکید بر مفید بودن سازوکار سازمان همکاریهای اقتصادی هشت کشور در حال توسعه (دی ۸) از جمله محورهای این دیدارها در حاشیه اجلاس اکو بود.
انتظارات میزبان
اما آنچه میزبان یعنی ازبکستان در توسعه روابط با جمهوری اسلامی ایران بر آن تاکید داشت، تشکیل کمیته مشترک وزارتخانه‌های امور خارجه برای آماده‌سازی نقشه راه همکاریهای اقتصادی میان دو کشور بود؛ درخواستی که از سوی شوکت میرضیایف رئیس‌جمهور ازبکستان مطرح شد. میرضیایف گریزی هم به موضوع این روزهای منطقه یعنی افغانستان زد و این مساله را دغدغه و درد مشترک کشورهای همسایه دانست و اعلام کرد به زودی نشست وزرای امور خارجه کشورهای همسایه افغانستان در تاشکند جهت بررسی و تبادل‌نظر در مورد وضعیت این کشور تشکیل خواهد شد.
با توجه به اهمیت این موضوع و موضوعات دیگر و همچنین در پیش بودن سفر رئیس‌جمهور ازبکستان به تهران، برگزاری دومین کمیسیون مشترک همکاریهای امنیتی در تهران و برگزاری پانزدهمین کمیسیون مشترک اقتصادی ایران و ازبکستان از جمله محورهایی است که می‌تواند منجر به گسترش مناسبات بازرگانی و اقتصادی میان تهران و تاشکند شود. ایران و ازبکستان از سال ۲۰۱۶ و با قدرت گرفتن شوکت‌میرضیایف رئیس‌جمهور اصلاح طلب پس از مرگ اسلام کریم‌اف، بهبود روابط را تجربه کرده‌اند. این مساله در رهگذر خروج ازبکستان از سیاست انزوا و تنش با همسایگان میسر شده و افق‌های جدید به روی این کشور با باز کردن درهای دیپلماسی و اصلاحات بنیادین اقتصادی، نمایان شده است. درس و تجربه‌هایی که برای همسایگان ازبکستان و سایر دولت‌های درگیر با سیاست خارجی پرمساله می‌تواند قابل‌توجه باشد.
ایران دروازه ورود به آب‌های آزاد
ازبکستان از زمان استقلال از شوروی بر ایجاد کریدورهای حمل‌ونقل کوتاه‌‌‌تر و ارزان‌‌‌تر برای دسترسی به بنادر دریایی متمرکز است. مسیر ایران بهترین راه دسترسی ازبکستان به آب‌های آزاد و بازار ۱۲۰ میلیونی دو کشور فرصتی ممتاز برای تجار و بازرگانان است. امید رحیمی پژوهشگر ارشد مسائل آسیای مرکزی با اشاره به اصلاحات عمیق و بنیادین در ازبکستان دوره میرضیایف تاکید می‌کند که این پروژه گستره وسیعی از نوسازی شبکه برق تا استراتژی جایگزینی واردات و توسعه صنعتی را شامل می‌شود و آنچه این اصلاحات را به جمهوری اسلامی مرتبط می‌سازد، اصلاحاتی بود که در حوزه سیاست خارجی اعمال شد. رحیمی با اشاره به فضای بسته حاکم بر ازبکستان تا پیش از روی کار آمدن رئیس‌جمهور جدید در سال ۲۰۱۷ به «دنیای‌اقتصاد» گفت: میرضیایف فرآیند بازسازی سیاست خارجی را با امضای لغو روادید با بیش از ۱۰۰ کشور در مسیر درست قرار داد و دیپلماسی چندجانبه و فعالی را در پیش گرفت و مشاهده کردیم که در بحران‌های منطقه‌ای به‌ویژه در افغانستان نقش پررنگی داشت.
این کارشناس مسائل ازبکستان با اشاره به تغییر جهت‌گیری سیاست خارجی و توسعه همکاری‌ها با شرق و غرب توسط مقامات تاشکند به اولویت‌های رئیس‌جمهور جدید از جمله در ارتباط با ایران پرداخت و تاکید کرد: خروج از انزوای ژئوپلیتیک برای کشور محصور در خشکی چون ازبکستان یکی از این اولویت‌ها بود که برای دسترسی به بازارهای جهانی و کاهش هزینه‌های ترانزیتی به ناچار باید دسترسی خود به آب‌های آزاد را از مسیرهای جنوبی یا غربی را باز کند. از این جهت ایران اهمیت بسیار مضاعفی دارد.
وی با تاکید بر موقعیت ایران برای ازبکستان اظهار کرد: یکی از سه مسیر پیش روی ازبکستان برای دسترسی به آب‌های آزاد که در حال حاضر در دسترس‌ترین مسیر است، مسیر ایران است که از طریق ترکمنستان می‌تواند این دسترسی را از طریق چابهار فراهم کند. در عین حال ازبکستان در چارچوب سیاست خارجی چندجانبه گرایانه و توسعه روابط با ترکیه، ارمنستان و به‌ویژه امارات عربی متحده، ایران را نیز مدنظر قرار داده و چند دیدار بین روسای جمهور دو کشور و رشد چشمگیر مبادلات تجاری در طول یکسال گذشته این فرآیند در حال توسعه را در چشم‌انداز قرار داده است.
