همکاری جبری تهران- مسکو
تاثیر جنگ اوکراین بر مناسبات
حمیدرضا عزیزی، پژوهشگر بنیاد علم و سیاست آلمان و کارشناس مسائل روسیه درباره چشم‌‌‌انداز مناسبات تهران و مسکو در سال ۲۰۲۳ به روزنامه «دنیای‌اقتصاد» گفت: «در خصوص روابط ایران و روسیه چند حوزه اصلی را باید مدنظر قرار داد که در وهله نخست می‌توان به همکاری‌‌‌های نظامی طرفین اشاره کرد.» وی ادامه داد: «به نظر می‌رسد همکاری‌‌‌های نظامی با وجود فشارهای بین‌المللی ادامه می‌یابد. البته هنوز در رابطه با اینکه ایران به روسیه موشک بدهد، تردیدهایی وجود دارد. چرا که واکنش غرب احتمالا بسیار شدید خواهد بود.» عزیزی با اشاره به اینکه همچنین مشخص نیست روسیه نهایتا به ایران جنگنده‌‌‌های سوخو-۳۵ را تحویل دهد یا خیر، تاکید کرد: «هرچند احتمال تحویل این جنگنده‌‌‌ها بسیار افزایش یافته است.»
این پژوهشگر معتقد است به طور کلی، میزان و نوع صادرات تسلیحات احتمالی روسیه به ایران بستگی به ماهیت روابط روسیه با اسرائیل و کشورهای عربی خلیج‌‌‌فارس خواهد داشت. در عین حال کلیت همکاری نظامی بستگی به این دارد که بحران اوکراین چقدر طول بکشد. وی درباره آینده همکاری‌‌‌های اقتصادی تهران و مسکو نیز توضیح داد: «دوطرف برای دور زدن تحریم‌‌‌های غرب تلاش خواهند کرد. با این حال، بعید به نظر می‌رسد دست‌کم در سال ۲۰۲۳ تحول قابل‌توجهی در این عرصه رخ دهد؛ زیرا پتانسیل هر دو کشور در حوزه اقتصادی به واسطه تحریم‌‌‌ها تضعیف شده است.» عزیزی دیگر موضوع مهم در روابط ایران و روسیه را بحث هسته‌‌‌ای عنوان کرد و گفت: «روسیه در سال گذشته بیشترین حمایت را از موضع ایران نشان داد.
اما ادامه این حمایت بستگی به این دارد که بحران اوکراین چقدر طول بکشد و در نتیجه، تقابل کنونی میان روسیه و غرب تا چه زمان ادامه پیدا کند. اگر روسیه به این نتیجه برسد که می‌تواند از برجام به عنوان اهرمی برای تنظیم روابط خود با غرب استفاده کند، در این زمینه تردید نخواهد کرد.» این استاد دانشگاه در نهایت در خصوص چشم‌‌‌انداز همکاری‌‌‌های ایران و روسیه در حوزه آسیای مرکزی و قفقاز نیز گفت: «روسیه نسبت به گذشته رویکرد مثبت‌‌‌تری به حضور و نقش‌‌‌آفرینی ایران در حوزه سابق شوروی دارد. با این حال، در این حوزه نیز ترکیه توانسته نقش فعال‌‌‌تری بر عهده بگیرد و بنابراین در محاسبات مسکو، از اولویت بالاتری نسبت به تهران برخوردار است.»
همکاری‌‌‌های بی‌‌‌سابقه در ۲۰۲۳
سید رضا میرطاهر، کارشناس مسائل بین‌الملل در ارزیابی چشم‌‌‌انداز روابط ایران و روسیه در سال ۲۰۲۳ با اشاره به اینکه روابط دو کشور در چند سال اخیر روند صعودی را طی کرده، گفت: «تهران و مسکو علاوه بر اتخاذ مواضع مشترک در خصوص مسائل سیاسی، منطقه‌‌‌ای و بین‌المللی، سطح روابط خود را در زمینه‌‌‌های مختلف به میزان قابل‌توجهی افزایش دادند. این مساله از یکسو در بعد اقتصادی و تجاری به‌‌‌ویژه با توجه به گسترش روابط تجاری ایران با اتحادیه کشورهای اوراسیا که یک اتحادیه تجاری و اقتصادی است و روسیه یکی از اعضای مهم آن محسوب می‌شود، صدق می‌کند.»
این کارشناس ادامه داد: «از سوی دیگر این افزایش سطح روابط از طریق بیشینه کردن سطح مبادلات دوجانبه بین دو کشور قابل مشاهده است؛ به‌خصوص که روسیه تحت تحریم‌‌‌های شدید غربی‌‌‌ها قرار دارد و این تحریم‌‌‌ها باعث شده که مسکو برای تامین نیازهای خود در زمینه‌‌‌های مختلف به ایران روی آورد.»میرطاهر معتقد است که ایران پتانسیل مناسبی در این زمینه و در عرصه ارائه خدمات مختلف مهندسی و فن‌‌‌آوری به روسیه دارد.
وی در رابطه با مناسبات نظامی تهران و مسکو نیز توضیح داد: «دو کشور در زمینه نظامی همکاری‌‌‌های گسترده‌‌‌ای دارند؛ تاجایی که وزیر خارجه ایران چندی قبل اعلام کرد که ایران پیش از آغاز جنگ اوکراین، تعداد قابل‌توجهی پهپاد به روسیه فروخته است. این برخلاف تبلیغات غرب بود که ادعا می‌‌‌کردند ایران پس از جنگ اوکراین، پهپاد در اختیار روسیه قرار داده است.» میرطاهر ادامه داد: «به هر حال اکنون غربی‌‌‌ها در تبلیغات خود به این مساله نیز اشاره می‌کنند که احتمال فروش موشک‌‌‌های بالستیک دقیق و نقطه‌‌‌زن از جانب ایران به روسیه وجود دارد و همین مساله در کنار بحث فروش پهپاد باعث شده که غربی‌‌‌ها فشارهای مضاعفی به ایران وارد کنند و حتی این مساله را در نشست ویژه شورای امنیت برای بررسی قطعنامه ۲۲۳۱ این شورا درباره برجام مطرح کنند.»
کارشناس مسائل بین‌الملل در ادامه گفت: «در حال حاضر اوضاع به‌گونه‌‌‌ای است که غربی‌‌‌ها به رهبری آمریکا تلاش می‌کنند بحث برجام و بحث مواضع ایران در قبال جنگ اوکراین و ارائه تسلیحات و تجهیزات به روسیه را به یکدیگر پیوند بزنند و این کار را برخلاف مفاد برجام و متمم‌‌‌های آن قلمداد کنند.»
میرطاهر به این موضوع نیز اشاره کرد که گزارش‌‌‌هایی که در نشریات و رسانه‌‌‌ها از جمله رسانه‌‌‌های روسی و ایرانی منتشر شده حاکی از این است که ایران به زودی حداقل ۲۴ فروند هواپیمای جنگنده نسل ۴++ سوخو ۳۵ از روسیه دریافت خواهد کرد که در صورت عملی شدن این قرارداد مسلما این مساله به میزان زیادی به توان نیروی هوایی ایران اضافه و به ایجاد توازن قدرت در منطقه کمک خواهد کرد. این کارشناس در نهایت گفت: «در عین حال پیش‌بینی می‌شود که سطح روابط روسیه و ایران در سال ۲۰۲۳ میلادی روند صعودی را کماکان طی کند و همکاری‌‌‌ها بین دو کشور به سطحی بسیار بی‌‌‌سابقه در تاریخ روابط ایران و روسیه برسد.»
چشم‌‌‌انداز مبهم
محمود شوری، پژوهشگر ارشد مسائل روسیه نیز در خصوص آینده روابط تهران و مسکو گفت: «با توجه به اینکه هم اراده سیاسی رهبران دو کشور بر این است که روابط در شرایط موجود گسترش پیدا کند و تقویت شود و هم اینکه شرایط بین‌المللی، دو کشور را ملزم به تقویت روابط می‌کند، بنابراین به نظر می‌رسد تنها گزینه باقی‌‌‌مانده برای دو کشور تلاش برای گسترش و تقویت روابط است.» شوری با تاکید بر اینکه گسترش روابط با موانع متعددی مواجه است، به بحث تحریم‌‌‌ها تا فشارهای بین‌المللی که بر ایران و روسیه وارد است، اشاره کرد. وی افزود: «با توجه به سوابق بین دو کشور، تلاش‌‌‌ها برای گسترش روابط صورت خواهد گرفت اما خیلی چشم‌‌‌اندازی را نمی‌توان متصور شد که تحول جدی در روابط تهران-مسکو ایجاد شود.»
به گفته این کارشناس، اگر در سال ۲۰۲۳ میلادی توافق بین ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا صورت بگیرد، ظرفیت و زمینه‌‌‌ای برای حل و گسترش روابط اقتصادی ایران و این منطقه فراهم خواهد شد. کارشناس مسائل روسیه در ادامه با بیان اینکه شرایط بین‌المللی، ایران و روسیه را در عمل ناگزیر به گسترش همکاری‌‌‌ها می‌کند، تاکید کرد: «بنابراین در حوزه امنیتی و نظامی نیز احتمالا تهران و مسکو به سمت گسترش همکاری حرکت خواهند کرد.» وی افزود : «در بعد اقتصادی نیز همین تصور وجود دارد اما موانع برای گسترش این وجه از همکاری‌‌‌ها بیشتر از بعد نظامی است.»
